Elbasynyng úsynysy ýshtik odaqta auyzbirshilik joq ekenin anghartqan siyaqty

Minskide ótken euraziyalyq ekonomikalyq joghary kenesining kezekti otyrysynda Qazaqstan Preziydenti Núrsúltan Nazarbaev Týrkiyany Kedendik odaqqa engizu turaly úsynys tastady. «Shetelderde bolghanymda maghan: «Sizder Kedendik odaq ayasynda búrynghy KSRO-ny qalpyna keltirudi maqsat etip jýrsizder me, nemese Reseyding qol astyna qayta tyghylu kózdelude me?» degen saualdar jii qoyylady. Bәlkim, Týrkiya sekildi iri derjavany qatarymyzgha alsaq, onday әngimelerding inine su qúiylar ma edi?», – dedi ol.

Elbasynyng úsynysy ýshtik odaqta auyzbirshilik joq ekenin anghartqan siyaqty

Minskide ótken euraziyalyq ekonomikalyq joghary kenesining kezekti otyrysynda Qazaqstan Preziydenti Núrsúltan Nazarbaev Týrkiyany Kedendik odaqqa engizu turaly úsynys tastady. «Shetelderde bolghanymda maghan: «Sizder Kedendik odaq ayasynda búrynghy KSRO-ny qalpyna keltirudi maqsat etip jýrsizder me, nemese Reseyding qol astyna qayta tyghylu kózdelude me?» degen saualdar jii qoyylady. Bәlkim, Týrkiya sekildi iri derjavany qatarymyzgha alsaq, onday әngimelerding inine su qúiylar ma edi?», – dedi ol.

Dәl osy úsynys Qazaqstannyng Kedendik odaq boyynsha әriptesterine tóbeden jay týskendey әser etkeni anyq. Óz tarapynan Kedendik odaqpen erkin sauda ainalymyn qúrugha Ýndistannyng yqylas tanytyp otyrghanyn aitqan RF preziydenti Putin Týrkiyanyng Kedendik odaqqa mýshe boluyna qatysty oiyn ortagha jaymay, býgip qaldy. Al osy mәlimdemening astarynan әr­týrli qolamtany qozdyrtqan Resey BAQ-dy Týrkiyanyng negizgi mú­raty Kedendik odaqqa enu emes, Euro­odaq­qa qol jetkizu ekendigin jarysa jaza otyryp, Nazarbaevtyng búl mәlim­demesi týrki әlemindegi iri derja­vanyng basshylary ýshin «tosyn syi» bolghandyghyn aityp baghuda. «Kommersant» gazeti Týrkiyanyng Syrtqy ister ministrligindegi senimdi derekkózding aituy boyynsha, «resmy Ankara ýshin búl mәlimdeme ayaq astynan bolghan» dep jazady. Euraziyalyq ekonomikalyq komissiya kollegiyasynyng tóraghasy Viktor Hristenko Týrkiyanyng Kedendik odaqqa mýshe bolu jayynda ótinish jasamaghandyghyn aitty.

Sarapshylar Nazarbaevtyng búl­­ mәlimdemesining astarynda eki mә­se­­le boluy mýmkin dep oy týi­edi. Birinshisi, «Siriya mәselesine oray Reseyge qarama-qarsy sayasat ústanatyn Týrkiyany Kedendik odaqqa mýshelikke úsynuy – jaqynda ghana Reseyding Siriyany osy odaqqa mýshe boluy mýmkin degen iydeyasyna qarsy jasap otyrghan qadamy», – deydi olar. Ekinshisi, kelesi jyly jasaqtalmaq Euraziyalyq ekonomikalyq odaqqa mýshe memleketterding kónili tola bermeydi. Nazarbaev búl joly ke­dendik tarifterge baylanysty reseylik әriptesterine biraz syn aitty. Birinshiden, Qazaqstan ónimderining Resey naryghyna shyghuda kóp kedergilerding kezdesetini, ekinshiden, tariftik emes kedergilerding bar ekeni, sa­nitarlyq jәne fitosanitarlyq jәne sertifikasiyalau men liysen­ziya­lau talaptarynyng kýsheygeni, ózara sauda-sattyqtyng kýrdelene týsui ja-y­yn­da sóz etken Qazaq preziydenti Ke­dendik odaqtan paydanyng ornyna ziyan shegip otyrghanyn ashyq aitqan. Ol Euraziyalyq ekonomikalyq komiys­siya­nyng reseylik mýshelerin de syngha alghan. Zang boyynsha, atalghan komissiya mýsheleri eshqanday Ýkimet mýshelerining aldynda esep beruge mindetti emes. «Alayda Euraziyalyq ekonomikalyq komissiyanyng reseylik mýsheleri Resey ýkimetining jiyndaryna qatysyp, arnayy núsqaular alady», – dedi ol. Demek, Nazarbaev Reseyding sayasy yqpalyna onay berilmeytindigin osylay tanytyp otyr. Týrkiyany Kedendik odaqqa mýshe bolugha úsynu arqyly ol jaqynda ghana Kedendik odaqqa enuge yntalylyq tanytqan Armeniyagha qarsy sayasat ústanyp otyruy mýmkin. Óitkeni Euroodaq jyldar boyy Týrkiyany qataryna engizu ýshin Armeniyagha genosid jasaghanyn moyyndaudy talap etip keledi. Alayda aumaqtyq tútastyq ýshin europalyq baghytyn Reseymen almastyrghan Armeniyanyng da joly Euroodaqpen týiispeytin sekildi. Sol sebepten bolar, biraz jyl belgili bir dengeyden aspay kele jatqan Týrkiya-Euroodaq kelissózi biyl qayta jandanbaq.

Kedendik odaq boyynsha qazaq әriptesining búl tosynsyiyna Resey preziydenti V.Putin eshqanday reak­siya tanytpady. Alayda, reseylik sarapshylardyng qazirgi pikirlerinen andaghanymyz Resey týrki әlemindegi iri derjavanyng ózining sayasy jobasyna enip ketuine ýzildi-kesildi qarsy. Resey aqparat qúraldarynyng birinde: «Kedendik odaq – Mәskeuding jobasy. Bolashaqta ol Euraziya odaghyn qúrudyng alghysharttarynyng biri bolmaq. Euraziya­lyq odaq qúru iydeyasynyng avtory – Reseyding qazirgi kóshbasshysy V.Putiyn. Kóptegen sarapshylar Kremliding búl jobasy postkenestik elderding әueli ekonomikalyq, sosyn sayasy egemendigin joygha baghyttalghan dep esepteydi», – dep jaza kele, Ózbekstannyng búl odaqtan boyyn aulaq saluynyng bir syry osynda dep týiindeydi. 2011 jyly Ózbekstan preziydenti Islam Karimov Tashkentting Kedendik odaqqa qosylmauynyng basty sebebi retinde búl odaqtyng astarynda ekonomikalyq mýddeden góri, sayasy maqsat jatqan­dy­ghyn aitty. Al Belorussiya preziydenti Lukashenko Kedendik odaqqa Armeniya men Týrkiyanyng mýshe boluy mýmkin emes degen pikirde.

Eger Týrkiya Kedendik odaqtyng esigin qaghar bolsa, búl Putinning impe­riya­nyng búrynghy yqpalyn saqtap qalu, ony qayta qalpyna keltiru sekildi úly armanynyng jýzege asuyna kedergi keltiredi. Birinshiden, Týrkiyanyng ekonomikasy Resey ekonomikasynan әldeqayda ilgeri. Jenil ónerkәsibi damyghan, onyng ýstine Tayyp Erdoghannyng premierligi kezinde әlemdik daghdarysty onay ensere bildi. Ekinshiden, tildik tepe-tendik ózgeredi. Búghan deyin slavyantildi memleketter, onyng ýstine ghasyrlar boyy ýstemdik etken metropoliyanyng tili óz yqpalyn jýrgizip kelgen bolsa, Týrkiya búl odaqta óz Erejelerin engize bastaydy. Jәne orys tilining yqpaly әlsirep, ýshinshi bir halyqaralyq tilde qújat jýrgizu mәjbýrligi tuyndaydy. Búl rette Qazaqstannyng Týrkiyamen birge týrkitildes memlekettterding odaghyna engendigin de eskeru kerek. Onyng byltyrghy Ystambúldaghy Resey otarshyldyghy jәne Ankaradan Altaygha deyin mekendeytin 200 million týrkining basy qosylsa, әlemde iri kýshke ainalatyndyghyn jәne Resey otar­shyldyghy saldarynan ruhany dil men tilden airylyp qala jazdaghandyghy jayyndaghy mәlimdemesi әli eshkimning esinen kete qoymaghan boluy kerek. Demek, Resey ýshin Týrkiyanyng Kedendik odaqtan tabyluy óte tiyimsiz. Óitkeni Kedendik odaqtyng kózdegeni – Reseyding postkenestik memleketterdegi yqpalyn kýsheytu. Ony reseylik sarapshylardyng ózderi de moyyndap otyr. Reseylik taghy bir basylymda «Reseyding ekonomikasy shaghyn memleketterde óz ýstemdigin jýrgizudi maqsat etedi, sondyqtan da ózinen iri naryqqa esik ashqysy kelmeydi» delingen. Óitkeni búl integrasiyada teng dәrejedegi әriptestik degen úghym әzirshe qalyptasqan joq. Degenmen, Nazarbaevtyng búl jolghy mәlimdemesi Qazaqstannyng «Reseyding uysyna týse bermeytindigin, tipti, Reseyden ózge de arqa sýier iri derjavasy bar ekendigin tanytty. Jospar boyynsha, 2014 jyldyng mamyr aiynda Euraziyalyq ekonomikalyq odaq jasaqtaluy tiyis. Birneshe aidyng ishinde múnday qadamgha Qazaqstan da, Belarusi te dayyn bola almaytyn sekildi.
"Týrkistan" gazeti