Qazaqstan su resursy tapshy elder sanatyna jatady. Geografiyalyq túrghydan alghanda, bizde tabighy su qory óte az jәne negizgi su resursynyng kózi shekaralas memleketter aumaghynda ornalasqan.

Soghan qaramastan, biz barlyq qoljetimdi su resursyn beybereket jәne ýnemsiz paydalanyp otyrmyz. BÚÚ mәlimetinshe, býginde 2,2 milliard adam taza auyz sugha qol jetkize almay otyr. Qauipsiz su men sanitariyagha qol jetkizu jәne túshy su ekojýielerin útymdy paydalanu adam densaulyghy, ekologiyalyq túraqtylyq pen ekonomikalyq órkendeu ýshin ýlken manyzgha iye. BÚÚ-nyng Dýniyejýzilik qorshaghan orta men damu komissiyasy «Bizding jalpy bolashaghymyz» atty esebinde «qorshaghan orta ýshin qauipsiz jolda ekonomikalyq dәuirge» ayaq basugha shaqyrdy.Alghash ret «túraqty damu» konsepsiyasy úsynyldy. «Túraqty damu maqsattary» – qazirgi uaqyttyng qajettiligin qamtamasyz ete otyryp, bolashaq úrpaqtardyng ózining qajettilikterin qamtamasyz etuine qauip tughyzbaytyn damu.Túraqty damu maqsattarynyng 6 maqsaty «taza su jәne sanitariya» ekeni bәrimizge belgili. Birikken Últtar Úiymynyng mәlimetterine sýiensek, әlem halqynyng jartysyna juyghy su tapshylyghyn sezinedi. Sarapshylardyng aituynsha, jer betinde 780 millionnan astam adam taza auyz sugha qol jetkize almay otyr. Al 1,7 milliard adam túshy su kózderine zәru. Álemde jyl sayyn taza sudyng joqtyghynan, sonyng saldarynan bolatyn antisanitariyadan myndaghan adam kóz júmady. Onyng kóbi – balalar.

Keybir elderdegidey asa qat bolmaghanmen, Qazaqstanda da auyz su problemasy bar. Degenmen elimizdegi jerasty su resurstary arnayy zerttelip, onyng gidrogeologiyalyq kartasy jasalghan. Preziydent Qasym-Jomart Kemelúly Toqaev aitqanday, sudyng shyghynyn azaytuda su sharuashylyghy salasyn tolyqtay sifrlandyrugha kóshiru mindeti túr. Sosyn kanaldar men su qashyrtpalaryn nazardan tys qaldyrmay, ýnemi tazalap, qajetti jagh­daylarda, kanaldardyng tabanyn betondaudy qolgha alu manyzdy.

Su resurstarynyng eng kóp paydalanylatyn baghyty - auyl sharuashylyghy salasy. Agroónerkәsipte paydalanylatyn tehnikanyng eski boluy, suaru tәsilderining útymdy qoldanylmauy kóp jyldar boyy su qorlarynyng dúrys iygerilmey keluine alyp keldi. Jahandyq mәselege ainalghan Aral ekologiyasynyng da eng әueli osy auyl sharuashylyq egistikterine sudy joldan búryp alyp, esepsiz paydalanudan bastalghany barshagha mәlim.Qazirgi tanda,sarapshylar Kaspiyding qatty tayazdanuyna baylanysty dabyl qaghyp jatyr. Tenizde qaptaghan qayrandar payda bolyp, kemelerding jýzui qiyndaghan. Al Kaspiy – Qazaqstangha sanksiyalar saldarynan әlemnen oqshaulanghan Reseydi ainalyp ótuge mýmkindik beretin jalghyz әri biregey tasymal joly. Jaghalaudaghy elder onyng ekolo­giyasyn jaqsartugha basa mәn bergeni abzal. Jalpy, Kaspiy Araldyng taghdyryn qaytalauy mýmkin be degen qauip te bar. Býginde su qorynyng problemasy eng ótkir bolyp otyrghan aimaq – Afrika jәne Ortalyq Aziya. Onyng ishinde Qazaqstannyng jaghdayy – óte kýrdeli. Eldegi su resursynyng 40% astamyn qúraytyn Ertis, Ile, Syrdariya, Jayyq, Tobyl, Esil jәne Shu sekildi elding bas ózenderi kórshi Resey, Qytay, Tәjikstan, Qyrghyzstannan bastau alady. Qazaqstan su resursy tapshy elder sanatyna jatady. Geografiyalyq túrghydan alghanda, bizde tabighy su qory óte az jәne negizgi su resursynyng kózi shekaralas memleketter aumaghynda ornalasqan. Soghan qaramastan, biz barlyq qoljetimdi su resursyn beybereket jәne ýnemsiz paydalanyp otyrmyz. BÚÚ mәlimetinshe, býginde 2,2 milliard adam taza auyz sugha qol jetkize almay otyr. Sarapshylar elding ekologiyalyq jaghdayy men últtyng әleumettik әl-auqaty sudy oryndy tútynugha tikeley baylanysty ekenin aitady. Ortalyq Aziyanyng basqa respublikalarymen salystyrghanda Qazaqstan sudy eng kóp tútynatyn elder qataryna kiredi. Derekterge sәikes, Qazaqstandaghy taza sudyng qory 539 tekshe shaqyrymdy qúraydy. Múnyng 190 tekshe shaqyrymy el aumaghyndaghy kólderde, 95 tekshe shaqyrymy su qoymalarynda, 101 tekshe shaqyrymy ózenderde, 95 tekshe shaqyrymy jer astynda, 58 tekshe shaqyrymy taular basyndaghy múzdaqtarda shoghyrlanghan. Elimizge syrttan keletin sular negizinen ózender arqyly qalyptasady. Ghalymdardyng zertteuinshe 2025 jylgha qaray su tapshylyghyn kóretin adamdardyng sany 5,5 milliardqa deyin ósedi dep boljanuda.

Abiykenov A.A

әl-Faraby atyndaghy QazÚU-dyng zang fakuliteti  azamattyq qúqyq jәne azamattyq is jýrgizu,enbek qúqyghy kafedrasynyng dosenti,z.gh.k.

Abai.kz