Ýshinshi baghyttaghy Euraziya Odaghyn qúrugha baghyttalghan úmtylysty KSRO-ny qayta qúru dep jaghymsyz baghalaytyndardyng qatarynda sheteldik sarapshylar da, keybir TMD-lyq sayasatkerler men taldamashylar da barshylyq. 2012 jylghy nauryz aiynyng basynda Gruziya preziydenti M. Saakashvily Ázirbayjangha eki kýndik resmy saparmen baryp qaytty. Ol әzirbayjandyq parlamentte sóilegen sózinde Resey biyligining aram pighyly bar ekenin kórsetti: «V poslednee vremya nekotorymy nostaligichesky nastroennymy liyderamy v Moskve byla predlojena novaya staraya iydeya Evraziyskogo soyza. Davayte ne budem zablujdatisya. Nazvanie nemnogo izmenilosi, no soderjanie v polnom obeme ostaetsya prejniym. Na protyajeniy istoriy etot proekt iymel mnogo iymen: «Soiyz Sovetskih Sosialisticheskih Respubliyk», «Doktrina ogranichennogo suvereniyteta», politika «sfer vliyaniya», ili, polizuyasi segodnyashney terminologiey kremlevskih iydeologov, «sobiranie zemeli», to esti vozvrashenie naibolee imperialisticheskoy terminologiy sarskih vremen» dey kele, múnday jobanyng jýzege asuy mynaday auyr zardapqa úryndyratynyn eskertti: «...vse ety proekty oznachayt lishi odno: kones nashey svobode, nezavisimosty Azerbaydjana y Gruziiy».

Ýshinshi baghyttaghy Euraziya Odaghyn qúrugha baghyttalghan úmtylysty KSRO-ny qayta qúru dep jaghymsyz baghalaytyndardyng qatarynda sheteldik sarapshylar da, keybir TMD-lyq sayasatkerler men taldamashylar da barshylyq. 2012 jylghy nauryz aiynyng basynda Gruziya preziydenti M. Saakashvily Ázirbayjangha eki kýndik resmy saparmen baryp qaytty. Ol әzirbayjandyq parlamentte sóilegen sózinde Resey biyligining aram pighyly bar ekenin kórsetti: «V poslednee vremya nekotorymy nostaligichesky nastroennymy liyderamy v Moskve byla predlojena novaya staraya iydeya Evraziyskogo soyza. Davayte ne budem zablujdatisya. Nazvanie nemnogo izmenilosi, no soderjanie v polnom obeme ostaetsya prejniym. Na protyajeniy istoriy etot proekt iymel mnogo iymen: «Soiyz Sovetskih Sosialisticheskih Respubliyk», «Doktrina ogranichennogo suvereniyteta», politika «sfer vliyaniya», ili, polizuyasi segodnyashney terminologiey kremlevskih iydeologov, «sobiranie zemeli», to esti vozvrashenie naibolee imperialisticheskoy terminologiy sarskih vremen» dey kele, múnday jobanyng jýzege asuy mynaday auyr zardapqa úryndyratynyn eskertti: «...vse ety proekty oznachayt lishi odno: kones nashey svobode, nezavisimosty Azerbaydjana y Gruziiy». Sózining sonynda, M.Saakashvily týrli býrkenshek attarmen Resey imperiyasyn qayta janghyrtugha tyrysyp jýrgenderge qarsy birigip kýresuge shaqyrdy: «libo vse postsovetskie strany vozimutsya za um, to esti za ruky y vmeste proydut puti k bezopasnosti, ily nas s utesa poodinochke sbrosyat v bezdnu istoriy y vse nashy mechty razobiutsya».

Ol sonymen qatar, reseylik biyleushiler mynaday qaghidany dúrys týsingeni abzal deydi: «luchshe iymeti silinyh sosedey, chem nestabilinyh vassalov, luchshe byti v okrujeniy schastlivyh y gordyh gosudarstv, chem razocharovannyh ludey, mechtayshih o mesti, luchshe iymeti partnerov, chem vragov». Kórip otyrghanymyzday, keybir TMD elderi Euraziyalyq odaqqa mýshe bolmaq týgili, odan at-tonyn ala qashyp otyr.

Osynday baghyttaghy ziyaly qauym ókilderi bar ma eken dep izdestirip edik, Bashqúrtstanda shyghatyn «Vatandash» (qazaqsha – otandas) jurnalynyng 1997 jylghy № 9 sanynda jariyalanghan Renarta jәne Elimira Sharipovalardyng «Evraziystvo - ocherednoy obman?» atty maqalasyna kózimiz týsti. Áriyne, ghylymy maqala bolghandyqtan pikirtalas tughyzatyn tústary boluy zandylyq. Búl maqaladan euraziyashyldyq asa qauipti iydeologiya degen oy týyge bolady. Avtorlardyng sózimen aitsaq, «evraziystvo - ne chto inoe, kak iydeologiya revansha… starogo imperskogo iydeala, otlichaishayasya ot prejniyh, klassicheskih raznovidnostey imperskoy iydey lishi novomodnoy, «podognannoy k sovremennosti» intellektualinoy ritorikoy». Osyghan baylanysty, Sharipovalar týrli últtyq intelliygensiya ókilderin «syrty jyltyraq euraziyalyq konsepsiyagha» aldanyp qalmauyn eskertedi, óitkeni, ol Reseyding qúramyndaghy shaghyn últtardyng mәdeny jәne ruhany janghyru prosesine qarama-qayshy iydeologiya. Tipten, olar euraziyashyldyqty bylay dep kórsetedi: «evraziystvo... nekiy «iydeologicheskiy dinozavr», neizvestno kakim obrazom sumevshiy dojiti do nashey postkolonialinoy epohi, kogda po vsemu miru nad imperskimy ambisiyamy vozobladaly sivilizovannye normy vzaimootnosheniy mejdu narodamiy».

Búl maqalanyng mәtininde tarihy túrghydaghy ghylymy daulasudy otqa may qúighanday qozdyratyn tújyrymdar da joq emes: «Dikie y otstalye nomadicheskie zavoevately ostavily posle sebya prekrasnye pamyatniky arhiytektury, a organizatory evraziyskogo prostranstva - russkie krestiyane preuspely lishi v osnovnom - v rastaskivaniy ruin kamennyh mechetey y svetskih zdaniy dlya stroiytelistva svoih bani y pechey" nemese: «…vedi ony vpolne seriezno utverjdayt, chto u slavyan y turkov obshaya istoricheskaya sudiba. Ostaetsya lishi neponyatnym, kakaya obshaya istoricheskaya sudiba mojet byti u narodov … dlya odnogo iz kotoryh vzyatie Kazani, Astrahani, pokorenie Sibiri, Severnaya voyna, pokorenie Kavkaza, Kryma y Sredney Aziy yavlyaytsya predmetom istoricheskoy gordosti, a dlya drugih - prichinoy mnogovekovogo rabstva?» - degen siyaqty.

Qos avtor odan ary qaray: «v osnove klassicheskogo evraziystva lejit iydeya dominirovaniya russko-pravoslavnoy kulitury» dep euraziyashyldyqty revanshtyq, yaghni, unitarly imperiyalyq memleketti qúrudy ansaytyn qarymta qaytarushy iydeologiyanyng bir týri dep tanidy, onyng týpki maqsaty Resey-Euraziyany halyqtar týrmesine ainaldyru, orystan ózge últtardyng mәdeniyeti men ereksheligin joiy degen ótkir oy aitady.

Sharipovalardyng maqalasynyng toq eteri: «Konsepsiya evraziystva nesostoyatelina v pervuy ocheredi potomu, chto ne uchityvaet togo, chto na velikom evraziyskom kontiynente sushestvuiyt takie geopoliticheskie giganty, kak Kitay, Indiya, Yaponiya. Tem samym skladyvaetsya predstavlenie ob ogranichennosty filosofskogo masshtaba dannoy konsepsii. Vedi v realinosti, gigantskiy superkontiynent - eto otnudi ne toliko territoriya sovremennogo SNG» - dey kelip, euraziyashyldyqtyng geosayasy bolashaghy búlynghyr degenge kelip sayady.

Búdan basqa pikirlerge toqtalsaq, Internettegi regnum.ru paraqshasynda Mankurt Shalakazahov degen laqap atpen "Piyk" aqparattyq tobynda saraptama jasap jýrgen bir avtor «Qazaqstan geosayasy jaghdayyna baylanysty amaldyng joghynan integrasiya jasaugha mәjbýr bolyp otyr» degen tújyrym jasaydy. Áriyne, múnday sholaq әri synarjaq pikirler virtualdy әlemdegi oqyrmandardy adastyratyn dýniyeler ekeni belgili. Virtualdy basylymdarda bәtua joq desek, onda dәstýrli baspasózde nendey pikirler bar ekenine toqtala keteyik. Reseyding «Liyteraturnaya gazeta» atty belgili basylymynyng 2011 jylghy 12-18 qazandaghy № 40 (6341) sanynda «Songz Evraziyskiy respublik svobodnyh» atty kólemdi material jariyalanyp, onda redaksiyalyq arnayy saualnama jýrgizu әdisimen A. Dugiyn, O. Bogomolov, A. Shatilov siyaqty Resey ghalymdarynyng Euraziyalyq odaq turaly ong pikirleri keltirilgen, al, sóz sonynda salystyru ýshin osy mәselege qatysty sheteldik basylymdarda jariyalanghan teris pikirdegi materialdar әdeyi orysshagha audarylyp berilgen. Mysaly, Úlybritaniyalyq «The Telegraph» gazeti V. Putinning úsynghan jobasyn qatty synap: «Gospodin Putin rasskazal, chto nahoditsya v prosesse sozdaniya novogo globalinogo vlastnogo bloka, «Evraziyskogo soyza», – na kostyah togo, chto kogda-to yavlyalo soboy Sovetskiy Soyz. ...Starshee pokolenie rossiyan, kotorye tyagoteit k paternalizmu y stabilinosty v duhe pochivshego Sovetskogo Soiza, takje, veroyatnee vsego, osenyat etot plan. Odnako Putin postaralsya zayaviti, chto vossozdanie SSSR ne yavlyaetsya seliu ego missii. No on neskoliko lukaviyt. «Evraziyskiy soyz» na territoriy byvshego SSSR, sozdanie kotorogo prodvigait Putin y Rossiya, budet iymeti mnogo obshego s Sovetskim Soizom. Avtoritarizm priydyot na smenu kommunizmu. Dominiruishaya iydeologiya y chlenstvo budut dobrovolinymi, odnako v geopoliticheskom smysle y vo mnogih drugih dva soiza budut iymeti mnogo obshego. ...Esly Putin sozdast psevdoSSSR pered lisom rastushego kitayskogo y amerikanskogo vliyaniya, ego provozglasyat chelovekom, kotoryy vernul Rossiy imperii» dep jazypty. Al, Germaniyanyng «Frankfurter Allgemeine Zeitung» basylymy bolsa: «Nekotorye iz novyh suverennyh gosudarstv byvshey kommunisticheskoy imperiy rassmatrivait takie zayavleniya kak ugrozu, potomu chto ony otnudi ne na drujeskoy noge s Rossiey. Drugie je, y bez togo ekonomichesky zavisimye ot Moskvy, skoree vsego, ponevole primut svoi sudibu, no y tam osoboy radosty ne vidno. A vedi raznisa s ES sushestvennaya, no Putin staraetsya eyo ne afishirovati. Delo v tom, chto predposylkoy dlya uspeshnoy integrasiy v Evrope stali: vo-pervyh, priymernyy balans mejdu bolishimy i, vo-vtoryh, uvajenie k malenikim gosudarstvam Zapadnoy Evropy. Ny to, ny drugoe nikak ne proslejivaetsya v Evraziyskom soyze» - dep ózderining putindik euraziyashyldyqqa riza emestigin bildirgen.

Al, endi euraziyalyq odaqqa skeptisizmmen qaraytyn tórtinshi baghyttaghy oi-pikirlerge qysqasha toqtalsaq. Búl jerde qazekem «óz agham» deytin ózbekterding memleket basshysy I. Karimov top jaryp túr. I. Karimov 1994 jyly Elbasymyz N. Nazarbaev euraziyalyq odaq turaly iydeya kótergennen bastap búl bastamagha qyryn qaraghan bolatyn. Ol ortaaziyalyq elderding odaghyna da mysqylmen qarady. Onyng oiynsha, ekonomikalyq kýsh-quaty, halyq sany, damu dengeyi әr-týrli elderding odaghynan týk shyqpaydy. Sol әdetimen, I. Karimov 2011 jylghy 7 jeltoqsanda Ózbekstan Konstitusiyasy kýni qúrmetine sóilegen sózinde V. Putinning úsynysyn sandyraqqa balap, integrasiyalyq prosesterge degen eshbir qajettilik joq dedi. Dәlirek aitsaq, ol: "za poslednee vremya na postsovetskom prostranstve aktiviziruitsya sily, kotorye, polizuyasi tem, chto vstupaishee v jizni sovremennoe molodoe pokolenie ne iymeet dostatochnogo predstavleniya o nedavney istorii, stremyatsya putem razlichnyh vymyslov vozbuditi nostaligii po sovetskomu proshlomu, pry etom zabyvaya o totalitarnoy sushnosty sovetskoy imperii, raspad kotoroy byl obuslovlen v pervuy ocheredi politicheskoy, ekonomicheskoy y iydeologicheskoy nesostoyatelinostiu sistemy, na kotoroy ona byla postroena" - dey kele, «Kogda rechi iydet o formirovaniy razlichnyh mejgosudarstvennyh obediyneniy, ne iskluchaetsya, chto ony vyidut za ramky ekonomicheskih interesov y priobretut politicheskui okrasku y soderjaniye, chto v svoiy ocheredi mojet negativno povliyati na uje ustanovivshiyesya svyazy y sotrudnichestvo chlenov obediyneniya s drugimy vneshnimy partnerami, razvitie integrasionnyh prosessov s tretiimy stranamiy", - dep kesip aitty.
Biraq, aragha eki apta salyp, 2011 jylghy 21 jeltoqsanda Bishkek qalasynda ótken TMD beyformaldy sammiytinde I. Karimov «Evraziyskaya integrasiya - eto nashe budushee, eto tot puti, to napravleniye, po kotoromu vse doljny dvigatisya ...Sodrujestvo doljno igrati roli koordinatora nashego mnogoplanovogo vzaimodeystviya, a takje ostavatisya forumom dlya pryamogo obsheniya, podderjaniya regulyarnogo mejgosudarstvennogo dialoga... Rossiya obedinyaet vokrug sebya vse stany SNG, y ne nado zdesi spekulirovati y sozdavati illuzii. Nado smotreti trezvo na ety veshi: esti Rossiya, ona obedinyaet vokrug sebya vse strany postsovetskogo prostranstva, my sushestvuem y esti SNG... Evraziyskoe ekonomicheskoe prostranstvo, Evraziyskiy ekonomicheskiy soyz, a v dalineyshem prosto Evraziyskiy soyz - vse ety obrazovaniya na fone SNG sozdait opredelennye nastroeniya. A nujno ly togda SNG voobshe. Ya otvechay na etot vopros y govoru toliko svoe viydeniya – ya ubejden, chto pry vsem tom, chto proishodit v miyre y na postsovetskom prostranstve, Evraziyskiy soyz y vse ostalinoe - estestvennoe zakonomernoe razvitie togo, chto proishodit segodnya v miyre» - dep ózining elinde aitqannan mýldem kerisinshe pikir aityp, jinalghandardy qayran qaldyrdy. IYә, ejelgi grekter ózderining mifologiyasyndaghy eki jýzdi Yanus qúdaylaryn sayasatpen tenestirui tegin emes eken.

Euraziyalyq odaqqa nemqúrayly qaraushylardyng biri Jan Parvulesko degen fransiyalyq rumyn «Putin y evraziyskaya imperiya» degen kitabyn jariyalap, ony internet-qauymdastyq qyzu talqylap ta ýlgerdi. Kitaptyng basty iydeyasy – euraziyalyq úly birlestik qúru teoriya jýzinde ghana qauipti, al, is jýzinde eshbir qauqary joq bos әureshilik.
Jogharyda bayandalghannan kórip otyrghanymyzday, euraziyashyldyq iydeya tuyndaghannan bastap Euraziyalyq odaq qúrylghangha deyingi úzaq kezende san-týrli teoriyalar men tújyrymdamalar tuyndap, saliqaly sayasy sheshimder de aitarlyqtay qabyldanghan. Sonymen qatar, euraziyashyldyqtyng bolashaghyna ýmitpen qarap, shyn sengenderding de, olardy synaushylar men kekesinmen qaraushylardyng da kóp ekenine kóz jetkizdik. Qazirgi dóngelengen dýniyede alshang basqan jahandanu ýrdisining qarqyny ýzdiksiz ýdeu ýstinde ekenin eskersek, aimaqtyq integrasiyalanu uaqyt talaby ekenin úghynamyz. Ózining últtyq mýddesin qorghay otyryp, әlemdik qauymdastyqpen tyghyz qarym-qatynasqa týse bilgen el ghana múratyna jetpek, al, tas-týiin oqshaulanghan elding kýni qarang bolary anyq bolyp otyr. Alayda, múnday jahandyq ashyqtyq jaghdayynda ózimizding últtyq ruhany tәuelsizdigimiz ben egemendigimizdi nyghaytudyng kýn tәrtibinde túrghanyn da úmytpaugha tiyispiz.
Elbasymyzdyng úsynyp, jan-jaqty ekonomikalyq qarym-qatynasqa negizdegen Euraziyalyq odaghy birlestigining manyzy osynda. Ghasyrlar boyy ansaghan tәuelsizdigi qolyna tiyip, demokratiya men erkin ekonomikalyq damu jolyna týsken, BÚÚ mýshe retinde egemendigin әlem moyyndaghan Qazaqstan Euraziyalyq odaq auqymynda sayasy kiriptarlyqqa dushar bolady dep qate týsinuge әste bolmaydy. Euraziyalyq odaqta egemendik pen tәuelsizdik eriktilikterin saqtaudyng sayasy tetikteri jan-jaqty qarastyrylghan. Múndaghy basty mәsele – sharua-ekonomikalyq baylanystardy janghyrtyp, janasha damytu. Belgili dramaturg Qaltay Múhamedjanovtyng ekonomikany óneshpen tenestirui kezdeysoq emes, ónesh arqyly qorektenbegen tiri aghza tirshiligin toqtatady. Sol siyaqty, ekonomika qogham men memleketting qorek kózi. Odan keyin әriyne, mәdeniy-ruhany jәne qarapayym ghana adamy qarym-qatynastardy ýzbey, jahandanugha tótep bere alatynday etip jandandyru.
Toqsan auyz sózding tobyqtay týiinin qorytsaq – býgingi Euraziya Odaghyn qúru keshegi KSRO-ny qayta tiriltu dep qisynsyz qorqugha jón joq, biraq, beyqam otyrmauymyz kerek. Yaghni, patshalyq Resey men KSRO kenistigindegi otarlau sayasaty negizinde jýrgizilgen jýieni kóksegen euraziyashylardyng úly orys pighylyndaghy iydeyasy men iydeologiyasyna esh jol beruge bolmaydy. Búl tústa biz, úzaqqa sozylatyn maqsat-múrattaghy iydeya men uaqyt qajettiliginen tughan «ónesh» sanalatyn ekonomikalyq qarym-qatynastaghy faktini ajyrata biluge tiyispiz.

Kedendik odaq fakt retinde (Qazaqstan ýshin on-teris faktiler)

Sonymen, 2010 jyldyng 1 shildesinen bastap Resey, Belarusi jәne Qazaqstannyng mýsheligimen Kedendik odaq qúrylyp, Euraziyalyq odaq qúrudyng negizi qalandy, sayasy iydeyalyq jospar shynayy faktige ainaldy. Onyng tarihy 1993 jylghy 24 qyrkýiektegi TMD aumaghynda Ekonomikalyq odaq qúru turaly sharttan bastau alady. Kóp úzamay, 1995 jyly Resey men Belarusi arasynda Kedendik odaq turaly kelisim jasalady. 1999 jylghy 26 aqpanda qol qoyylghan Kedendik odaq pen Birtútas ekonomikalyq kenistik turaly kelisimge Resey, Belorussiya, Qazaqstan, Qyrghyzstan, Tәjikstan qol qoyyp, oghan 2006 jyly Ózbekstan qosyldy. 2006 jylghy 16 tamyzda Sochy qalasynda ótken beyresmy sammitte EvrAzES mýshe memleketteri osy úiym shenberinde kedendik odaq qúru turaly sheshim qabyldap, Resey, Belarusi, Qazaqstan taraptary onyng qúqyqtyq negizderin jasasugha uaghdalasyp, Kedendik odaqtyng úiymdastyrushylyq-qúqyqtyq negizderin jasau júmystary bastalady. Osynyng nәtiyjesinde, naqty qúqyqtyq alghysharttar: Belarusi Respublikasy, Qazaqstan Respublikasy men Resey Federasiyasy 2007 jylghy 6 qazandaghy Birynghay keden aumaghyn qúru jәne keden odaghyn qalyptastyru turaly, 2007 jylghy 6 qazandaghy Keden odaghynyng komissiyasy turaly sharttar jasaldy. 2009 jylghy 27 qarashada Keden odaghynyng Keden kodeksi turaly shartqa da qol qoyyldy. Al 2010 jylghy 25 mausymda Keden odaghynyng Keden kodeksi turaly shart Qazaqstan Respublikasynyng № 293-IV Zanymen ratifikasiyalandy. Osylaysha, 8 bólim, 50 tarau, 372 baptan túratyn Kedendik odaqtyng jana Kedendik kodeksi qabyldanyp, ol óz kezeginde, odaqqa mýshe elderding derbes kedendik kodeksin almasyrdy. Búghan deyingi kezende Qazaqstan Respublikasynyng 2003 jylghy 5 sәuirde qabyldanghan Keden kodeksi osy salanyng qúqyqtyq, ekonomikalyq jәne úiymdyq negizderin belgilep, elimizding egemendigi men ekonomikalyq qauipsizdigin qorghaugha, Qazaqstan ekonomikasynyng dýniyejýzilik ekonomikalyq qatynastar jýiesindegi baylanystaryn jandandyrugha jәne syrtqy ekonomikalyq qyzmetti yryqtandyrugha yqpal etip kelgen bolatyn. Osy kodeks arqyly ekonomikamyz aitarlyqtay jandanyp damydy. Al, Qazaqstan 2009 jyly Kedendik rәsimderdi jenildetu men ýilesimdi etu jónindegi Kioto konvensiyasyn ratifikasiyalap, halyqaralyq sauda-ekonomikalyq qarym-qatynastardy damytuda әp-әjepteuir jetistikterge qol jetkizgen bolatyn. Biraq, ekonomist mamandardyng jalpytanylghan pikirine sýiensek, Kedendik odaqtyng biregey Keden kodeksi әzirlengende Reseyding mysy basyp, reseylik Kedendik kodeksting qaghidalary men talaptary negizge alynyp ketken. Osydan kelip, Kedendik odaqta Reseyding mýddesi basym túratyn synarjaq jaghday qalyptasty. Búrynghy fritreyderlik baghyttaghy Qazaqstannyng derbes Kedendik kodeksi ayasynda kedendik alym-salyq aitarlyqtay tómen bolsa, Kedendik odaqtyng birtútas kodeksi alym-salyqtardyng dengeyin aitarlyqtay kóterip jiberdi. Óitkeni, onyng negizinde Reseyding proteksionistik sipattaghy búrynghy Kedendik kodeksi túr.

Qazaqstannyng kedendik brokerler qauymdastyghynyng tóraghasy Gennadiy Shestakov «KAZAKHSTAN» halyqaralyq iskerlik jurnalyna bergen súhbatynda: "Uvy, iz plusov poka mojno nazvati toliko sam fakt togo, chto my jiyvem v Tamojennom soiyze, y vozrastanie budjeta. Vo vsem ostalinom negativnyy prognoz razvitiya, kotoryy my davaly nakanune vstupleniya nashey strany v TS, k sojalenii, opravdalsya. Da, praviytelistvo uje otraportovalo o roste postupleniy v budjet, no za schet chego eto proizoshlo? Za schet togo, chto poshlina stala bolishe, tovar na prilavke — doroje. Rossiyskie tovary po sene "podtyanulisi" k importnym analogam, a platim za vse eto my, ryadovye potrebiyteli. Kazahstan proigral vo vsem. V 2009 godu srednevzveshennaya poshlina u nas byla chuti bolishe 5%. Kstati, dlya vstupleniya v VTO trebuetsya, chtoby etot pokazateli byl ne vyshe, chem 7% s nebolishiym. U Rossiy na tot moment srednevzveshennaya poshlina byla 18%, a u Belorussiy — 12%. Seychas my vse drujno "podtyanulisi" pod 16%. U nas ne bylo poshliny na produkty pitaniya, iymelasi minimalinaya poshlina na bytovui tehniku. Segodnya na kakiye-to tovary poshliny vyrosly na 10-20 %, na drugie v 3-4 raza, a esly govoriti ob avtomobilyah, to v 30-40 raz. Ne stalo legche y kazahstanskim proizvodiytelyam tovarov, kotorye ony izgotavlivait iz zapadnogo syriya s ispolizovaniyem zapadnogo oborudovaniya y tehnologiy. Poshliny na oborudovanie uvelichilisi na 10-20%, na syrie y komponenty, kotorye ranishe zavozilisi po nulevoy stavke, — na 20 %. To esti nash proizvodiyteli poluchil prirost sebestoimosty eshe do nachala proizvodstva, a potom na nee eshe nakruchivaitsya proizvodstvennye izderjki. Y teperi, napriymer, laminat, proizvedennyy v Kazahstane na beligiyskom oborudovanii, budet v lubom sluchae doroje, chem priyvezennyy napryamuy iz Beligii. V itoge vsya vysokotehnologichnaya produksiya, kotoraya u nas proizvoditsya, stala znachiytelino doroje". Tolyghyraq qarasanyz: http://www.rosbalt.ru/exussr/2011/09/29/895444.html

Kedendik odaq qúrudaghy basty maqsat – oghan mýshe elderding arasyndaghy sauda-ekonomikalyq qarym-qatynastardy ashyq, móldir jәne eshbir kidiris-kedergisiz damytu bolatyn. Biraq, is jýzinde búl iygi maqsatqa jetu onay bolmay túr. Búl turaly qazaqstandyq kәsipkerler Kedendik odaq júmys istey bastaghan sәtten-aq zarlap keledi. Tipti tayauda Minskide ótken basqosuda Qazaqstan Preziydenti N.Nazarbaev búl odaqtyng qyzmetin syngha alghany belgili. Ásirese, jýk tasymaly, tauar eksporty, kedendik rәsimdeu salalarynda kedergiler әli kýnge deyin kóp eken. Mysaly, Qazaqstanda óndiriletin alkogoli ónimderi Resey men Belarusi naryghyna kire almay otyr. Al, búl memleketterde óndirilgen araq-sharap elimizding dýkenderinde tolyp túr. Osy mәsele boyynsha senator Q. Baymahanov Ekonomika jәne budjettik josparlau viyse-ministrine deputattyq saual joldap, Birynghay kedendik tarifting qoldanyluyndaghy kemshilikterdi, Qazaqstannyng kórshi elderding naryghyna kiruindegi qiyndyqtaryn atap kórsetip, sheteldik araq-sharap otandyq ónimderge bәseke bolghany azday, olargha salynatyn salyqtyng da tómendigin syngha aldy. Sonymen qatar, Reseyde «Rosalkoregulirovaniye» degen agenttikting baryn, orystar qosymsha qún salyghyn, aksiyz, keden salyghyn engizgenin de aita kele, әrkim kórpeni ózine tartatyn, ýstem elding ózimshil últtyq mýddesine negizdeletin Keden odaghynyng paydasynan ziyany kóp dep, halyq qalaulysy keyidi. Shynynda da, Qazaqstan Kedendik baqylau komiytetining tóraghasy Ghúsman Ámirinning mәlimdeuinshe, biyl reseylik jәne belarustyq alkogoli ónimderining bizding elimizge importy 22 % artqan, sóite túra, qazaqstandyq spirtti ishimdikterding Keden Odaghyna eksporttaluy 16,5 % kemigen eken.
Qazaqstandyq et ónimderining Keden Odaghy aimaghyna eksporttaluy da mәz emes. Minskide ótken Jogharghy euraziyalyq ekonomikalyq keneste Elbasy N. Nazarbaev osylay dep syn aityp, múnday kedergilerding Resey tarapynan bolghanyn jasyrghan joq: «Qazaqstannyng et ónimderi әdeyi ótkizilmeytin jaghdayda túr. Óitkeni Reseyde olargha Qazaqstan Respublikasynyng sanitarlyq sertifikattarynda joq normalardy qoldanyp keledi. Al Belarusi eli jana tehnikalyq reglamentting engiziluine baylanysty azyq-týlik tauarlaryn Resey naryghyna tiyisti kólemde alyp shygha almay otyr. Birynghay ekonomikalyq kenistiktegi tehnikalyq reglamentti keneytu biznes ortany jaqsartqysy keletin Qazaqstannyng sayasatyna qayshy kelude». Yaghni, Reseyding mýddesine oraylastyrylghan jasandy burokratiyalyq kedergiler Keden odaghynyng kenirdeginen qysyp, ózge mýshe memleketter ýshin tiyimdiligin tómendetude.

Seyilbek Músataev – Ál-Faraby atyndaghy QazÚU Sayasattanu kafedrasynyng professory, sayasy ghylymdarynyng doktory

(Jalghasy bar)
Abai.kz