El Preziydenti Núrsúltan Nazarbaev jaqynda ótken aghymdaghy jyldyng 9 aiynda әleumettik-ekonomikalyq damu qorytyndylary jónindegi Ýkimetting keneytilgen otyrysynda memlekettik organdardyng nazaryn ónirlik damudyng barlyq basym baghyttary boyynsha júmystardy kýsheytuge audardy. Memleket basshysy múnda budjettik josparlau sapasyn jaqsartu qajettigin de basa kórsetti. Manghystau oblysynyng ekonomika jәne budjettik josparlau basqarmasy basshysynyng mindetin atqarushy Janagýl ÚLANOVA osy mәseleler boyynsha esep berip, aimaghymyzda atqarylyp jatqan júmystarmen tanystyrdy.

– Ýstimizdegi jyldyng 9 aiynda oblysymyz qanday tabystargha qol jetkizdi?

–Biyl ótken jyldarmen salystyrghanda ong ózgerister qamtamasyz etildi.

Halyq sany ósude. Býginge oblysta 580 myng adam túrady, jyl sayynghy ósu qarqyny shamamen 4 payyz qúrady, búl – is jýzinde Astana qalasynyng dengeyi degen sóz.

Ónirde halyqtyng jan basyna shaqqandaghy jalpy ónirlik ónimning eng joghary kórsetkishining biri tirkelgen, búl ortasha respublikalyq kórsetkishten eki ese asyp týsedi. Aymaq ekonomikasynyng 90 payyzy múnay-gaz óndiru sektoryna təueldi ekeni belgili. Songhy bir jarym jyldyng ishinde ónirde múnay óndiruding tómendeuine baylanysty ónerkəsiptik ónimdi óndiru kólemining tómen qarqyny bayqaldy.

El Preziydenti Núrsúltan Nazarbaev jaqynda ótken aghymdaghy jyldyng 9 aiynda әleumettik-ekonomikalyq damu qorytyndylary jónindegi Ýkimetting keneytilgen otyrysynda memlekettik organdardyng nazaryn ónirlik damudyng barlyq basym baghyttary boyynsha júmystardy kýsheytuge audardy. Memleket basshysy múnda budjettik josparlau sapasyn jaqsartu qajettigin de basa kórsetti. Manghystau oblysynyng ekonomika jәne budjettik josparlau basqarmasy basshysynyng mindetin atqarushy Janagýl ÚLANOVA osy mәseleler boyynsha esep berip, aimaghymyzda atqarylyp jatqan júmystarmen tanystyrdy.

– Ýstimizdegi jyldyng 9 aiynda oblysymyz qanday tabystargha qol jetkizdi?

–Biyl ótken jyldarmen salystyrghanda ong ózgerister qamtamasyz etildi.

Halyq sany ósude. Býginge oblysta 580 myng adam túrady, jyl sayynghy ósu qarqyny shamamen 4 payyz qúrady, búl – is jýzinde Astana qalasynyng dengeyi degen sóz.

Ónirde halyqtyng jan basyna shaqqandaghy jalpy ónirlik ónimning eng joghary kórsetkishining biri tirkelgen, búl ortasha respublikalyq kórsetkishten eki ese asyp týsedi. Aymaq ekonomikasynyng 90 payyzy múnay-gaz óndiru sektoryna təueldi ekeni belgili. Songhy bir jarym jyldyng ishinde ónirde múnay óndiruding tómendeuine baylanysty ónerkəsiptik ónimdi óndiru kólemining tómen qarqyny bayqaldy.

Biylghy 2 toqsannan bastap kómirsutegi shiykizatyn óndiru kólemi artyp keledi, tiyisinshe ónerkəsiptik óndiris kólemi ósude. Məselen, esepti kezende 1,7 trln. tengening ónerkəsiptik ónimi shygharylyp, naqty kólem indeksi 101,7 payyz qúrady. Búl kezende 13,4 mln. tonna múnay óndirildi nemese ótken jyldyng dengeyimen salystyrghanda 101,8 payyz boldy.

Óndeu ónerkəsibindegi óndiru kólemi 20,7 payyzgha artty. Ónirge investisiyalar tartu boyynsha josparly júmys jýrgizilude. Jyl basynan beri ónirge 290 mlrd. tenge kóleminde investisiya tartyldy nemese ósu qarqyny 105,5 payyz qúrady. Investisiyalardyng qúrylymyndaghy negizgi kólemdi búrynghysha ken óndiru ónerkəsibi alady (62 payyz).

Osy kórsetkishterding ósu qarqynyn ýdetu men olardyng kýrt tómendeuine jol bermeu ýshin Qazaqstan Respublikasynyng Múnay jəne gaz ministrligimen, «QazMúnayGaz» ÚK» AQ-men oblystyng barlyq miyneraldy-shiykizat keshenin, birinshi kezekte kómirsutegi shiykizatyn izdeu, barlau jəne jete barlau boyynsha júmys jýrgizilude. Aghymdaghy jyldyng sonyna deyin «Jezqazghan-Beyneu» temir jolyn salu men «Atyrau-Aqtau» avtokólik jolyn qayta qúrylymdau siyaqty iri jobalardy iske asyru esebinen qarqyn ýdetilmek.

Biyl 340,5 myng sharshymetr túrghyn ýy paydalanugha berildi, ol – ótken jyldyng dengeyinen 4 payyz tómen. Búl rette tómendeu jeke túrghyn ýy qúrylysynda bayqalady. Memlekettik túrghyn ýy qúrylysyn damytu ýshin «Qoljetimdi túrghyn ýi» baghdarlamasynyng ayasynda «Bəyterek» holdingimen jəne «Samúryq-Qazyna» qorymen jer telimderin iygeru boyynsha birlesken júmys jýrgizilude.

Inflyasiya indeksi osy jyldyng 1 qazanyna 102,7 payyz qúrady, búl – ortasha respublikalyq dengeyden tómen (103,3%) jəne respublika ónirleri arasynda eng tómengi kórsetkishterding biri (4 oryn) bolyp otyr.

Shaghyn jəne orta kəsipkerlikte júmyspen qamtylghandar sany 83,4 myng adamdy qúrap, 26 myng kəsipkerlik subektisi tirkeldi. Kəsipkerlikti belsendi damytugha «Biznesting jol kartasy – 2020» baghdarlamasyn iske asyru yqpal etude, onyng ayasynda aghymdaghy jyly 2,4 mlrd. tenge 30 joba maqúldandy, onyng ishinde negizgi somasy–2,387 mlrd. tenge 24 jobanyng nesiyelerin subsidiyalau iske asyryldy.

Ekinshi dengeyli banktermen shaghyn biznes subektilerine 28 mlrd. tenge kóleminde kredittik resurstar berildi, búl ótken jylmen salystyrghanda 14 payyzgha kóp. Memlekettik qazynagha týsetin týsimder boyynsha esepti kezende budjetting barlyq dengeyine 200,6 mlrd. tenge somasynda salyqtar men tólemder týsti. Ótken jylmen salystyrghanda týsetin týsimder qarqyny respublikalyq budjetke 14 payyzgha, jergilikti budjetke 43 payyzgha úlghaydy.

Shyghystar boyynsha budjet atqaryluy esepti kezendegi jospardan 90,6 payyzgha, onyng ishinde respublikalyq budjetten beriletin nysanaly transfertter men kreditter 75,9 payyzgha, jergilikti budjet 99 payyzgha iygerildi.

Enbek rynogynda 20,1 myng júmys orny qúryldy (2012 jyldyng osynday kezeninde 18,8 myng júmys orny ashyldy). Tirkelgen júmyssyzdyq dengeyining 1,0 payyzdan 0,7 payyzgha deyin, jalpy júmyssyzdyq dengeyining 5,7 payyzdan 5,5 payyzgha deyin, tabysy eng tómengi kýnkóris dengeyinen tómen halyq ýlesining 10,4 payyzdan 3,3 payyzgha deyin tómendeui bayqaldy.

Ortasha ailyq jalaqy 179,4 myng tengeni qúrady, búl 2012 jyldyng osynday kezenine qaraghanda 8 payyzgha artyq.

– Biyl qanday memlekettik baghdarlamalar iske asyryluda?

QR Industriya jəne jana tehnologiyalar ministrligimen birlesip, Industriyalandyru kartasyn respublikalyq qana emes, sonymen birge ónirlik dengeyde de ózektendiru júmysy jýrgizilude.

Býginde Kartagha jalpy smetalyq qúny 280,1 mlrd.tenge bolatyn jəne janadan 8,8 myng júmys orny qúrylatyn 34 joba engizildi (2010 jyly 36,4 mlrd. tengege 8 joba, 2011 jyly 84 mlrd. tengege 9 joba, 2012 jyly 11 mlrd. tengege 6 joba paydalanugha berilip, ýsh jyl ishinde 1651 túraqty júmys orny qúryldy).

Biyl 2 jobany ayaqtau josparlanuda, olar – «Caspi Bitum» BK» JShS-ning «Aqtau plastikalyq massalar zauytynda jol bitumdaryn óndiru zauytyn salu» jəne «Kaspiy Sement» JShS-ning «Shetpe auylynda sement zauytyn salu» jobalary.

Jergilikti memlekettik basqaru men ózin-ózi basqarudyng rólin kýsheytu ayasynda «Ónirlerdi damytu» jəne «Biznesting jol kartasy – 2020» baghdarlamalary boyynsha oblystyng 48 auyldyq eldi mekeninde 423 júmys ornyn qúratyn 3,2 mlrd. tengege kommunaldyq-injenerlik, kóliktik jəne əleumettik infraqúrylym nysandaryn abattandyru, qayta qúrylymdau, kýrdeli jəne aghymdaghy jóndeu jóninde 63 joba, onyng ishinde oblystyng qalalarynda injenerlik infraqúrylym salu (transformatorlyq qosalqy stansalar men jaryqtandyru jelilerin qayta qúrylymdau, jylumen jabdyqtau men elektrmen jabdyqtaudyng magistraldy jelilerin salu) iske asyryluda.

Janaózen qalasynda túraqty jaghday saqtaluda. Keshendi jospar men monoqalalardy damytu baghdarlamasynyng ayasynda 2013 jyly qalany damytugha josparlanghan 15 mlrd. tengening is jýzinde 11,6 mlrd. tengesi bólindi.

Osy qarajat esebinen əleumettik (1 mektepke deyingi balalar mekemesi, 3 orta mektep, emhana), qoghamdyq tərtip pen qauipsizdik (10 nysan) jəne injenerlik infraqúrylym nysandaryn salu, joldar, sumen qamtamasyz etu nysandaryn túrghyzu, qala men oghan irgeles jatqan eldi meken-
derdi abattandyru (12 nysan) jobalary iske asyrylady, kəsipkerlikti qoldau sharalary jýzege asyrylady.

– Manghystau aimaghyn damytudyng qanday mýmkindikteri bar?

– Oblystyng bəsekege qabiletti artyqshylyqtary esepke alyna otyryp, ónir ekonomikasynyng ósu rezervteri aiqyndaldy. Olar – múnay-gaz óndiru sektoryn odan əri damytu (ónirding miyneraldy-shiykizattyq keshenin izdestiru, barlau jəne jete barlau jýrgizu, servistik qyzmet kórsetu óndirisin damytu), óndeu salalaryn damytu (onyng ishinde «Aqtau teniz porty» AEA aumaghynda), oblystyng tranzittik əleuetin damytu (kóliktik logistikany, shekara boyyndaghy aumaqtardy), turizmdi damytu («Kendirli» halyqaralyq kurorttyq demalys aimaghynyng qúrylysy), qúrylys industriyasyn, agroónerkəsiptik keshendi damytu.

Manghystau oblysy ekonomikasynyng ósu rezervterin iske asyru jónindegi is-sharalar jospary əzirlenip, mýddeli ortalyq memlekettik organdarmen jəne Ónirlik damu ministrligimen kelisildi.

 – Elbasymyz kórsetken budjetti josparlau sapasyn jaqsartu ýshin qanday júmystar jýrgiziledi?

– Memleket basshysy birinshi kezekte basa nazar audarghan budjettik josparlau məselesine kelsek, oblys ýshin búl asa manyzdy. Bizde əli de sapaly josparlau, əsirese budjettik shyghystardy ər memlekettik organnyng strategiyalyq mindetterimen úshtastyru boyynsha ózekti məseleler bar.

Biyl barlyq basqarmalar 2014-2018 jyldargha arnalghan jana strategiyalyq josparlardy əzirlep, 2014-2016 jyldargha arnalghan jana ýshjyldyq budjetti qalyptastyratyny belgili. Osyghan baylanysty ər memlekettik organnyn, audan, qala əkimdigining mindeti ýshjyldyq budjetpen sabaqtastyra otyryp, óz salasyndaghy makrokórsetkishterdi, maqsatty indikator-
lardy sapaly josparlaudy qamtamasyz etu bolyp tabylady.

Sonday-aq Memleket basshysy memlekettik organdardyng qaytalanatyn qúrylymdaryn ontaylandyru jəne funksiyalardyng arajigin ajyratu júmysyn jalghastyrudy tapsyrdy. Ónirlerdi damytudy baghalau təsilderi ózgertiletin bolady. Barlyq dengeydegi əkimder jú- mysynyng tiyimdiligin baghalau reytingisinde investisiyalar tartu, shaghyn jəne orta biznesti damytu, tolyqqandy júmys oryndaryn qúru, memlekettik qyzmetterding sapasy, qauipsizdik pen qúqyqtyq tərtip, túrghyn ýi-kommunaldyq sharuashylyq məseleleri, jastardy júmysqa or- nalastyru siyaqty indikatorlar aiqyndaushy bolmaq.

Jergilikti ózin-ózi basqarudy damytu ýshin Memleket basshysy «Əleumettik-ekonomikalyq janghyrtu – Qazaqstan damuynyng basty baghyty» atty Joldauynyng ózinde osy institutty damytudyn, jergilikti damudyng barlyq məselelerin sheshuge azamattardyng qatysuyn keneytuding manyzdylyghyn basa aitqan bolatyn.

Osyghan baylanysty Qazaqstan Respublikasy Preziydentining 2012 jylghy 28 qarashadaghy №438 Jarlyghymen Qazaqstan Respublikasyndaghy jergilikti ózin-ózi basqarudy damytu tújyrymdamasy bekitildi.

Jergilikti ózin-ózi basqarudy damytu jəne ókilettikterding arajigin ajyratu məseleleri jónindegi keybir zannamalyq aktilerge jinalystar men jiyndar arqyly halyqtyng óz erkin bildiru bóliginde jergilikti ózin-ózi basqarudy jýzege asyrugha arnalghan azamattardyn
konstitusiyalyq qúqyqtaryn iske asyru, audandyq manyzy bar qalalar, auyldyq okrugter, auyldar əkimderining saylauyn ótkizu, kommunaldyq menshikti, aqshalay qarajatty jəne ózgelerin beru arqyly tómengi dengeydegi əkimderding jergilikti manyzy bar ózekti məselelerdi sheshudegi derbestigin kezen-kezenimen jəne jýieli nyghaytu jónindegi ózgerister engizildi.

Qazirgi kezde auyldyq əkimdikter ýshin qazynashylyq organdarynda budjetten tys arnayy shottar ashyldy, onda əkimderding ózin-ózi basqaru funksiyalaryn iske asyrugha baghyttalghan ózindik kiristeri men shyghystary esepteletin bolady.

Atalghan arnayy shottargha týsetin qarajat kózderi zanda belgilengen. Olar – berilgen mýlikti jaldaudan týsetin kirister, əkimshilik qúqyq búzushylyqtar ýshin tólenetin aiyppúldardyng jekelegen týrleri (abattandyru qaghidalaryn búzu, belgilenbegen orynda sauda jasau jəne t.b.), joldarda, kóshelerde jəne kólikte syrtqy jarnama ornalastyrghany ýshin tólemder, jeke jəne zandy túlghalardyng erikti alymdary jəne zanmen tyiym salynbaghan ózge de kózder.

Kórip otyrghanymyzday, iske asyrlyp jatqan Strategiya – 2050 manyzdy mindet bolyp tabylady. Sondyqtan da múnda memlekettik baghdarlamalardy ónirler dengeyinde tiyimdi əri tolyq iske asyrugha basty ról berilip otyr.