ەل پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆ جاقىندا وتكەن اعىمداعى جىلدىڭ 9 ايىندا الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋ قورىتىندىلارى جونىندەگى ۇكىمەتتىڭ كەڭەيتىلگەن وتىرىسىندا مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ نازارىن وڭىرلىك دامۋدىڭ بارلىق باسىم باعىتتارى بويىنشا جۇمىستاردى كۇشەيتۋگە اۋداردى. مەملەكەت باسشىسى مۇندا بيۋدجەتتىك جوسپارلاۋ ساپاسىن جاقسارتۋ قاجەتتىگىن دە باسا كورسەتتى. ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ ەكونوميكا جانە بيۋدجەتتىك جوسپارلاۋ باسقارماسى باسشىسىنىڭ مىندەتىن اتقارۋشى جاڭاگۇل ۇلانوۆا وسى ماسەلەلەر بويىنشا ەسەپ بەرىپ، ايماعىمىزدا اتقارىلىپ جاتقان جۇمىستارمەن تانىستىردى.

– ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ 9 ايىندا وبلىسىمىز قانداي تابىستارعا قول جەتكىزدى؟

–بيىل وتكەن جىلدارمەن سالىستىرعاندا وڭ وزگەرىستەر قامتاماسىز ەتىلدى.

حالىق سانى وسۋدە. بۇگىنگە وبلىستا 580 مىڭ ادام تۇرادى، جىل سايىنعى ءوسۋ قارقىنى شامامەن 4 پايىز قۇرادى، بۇل – ءىس جۇزىندە استانا قالاسىنىڭ دەڭگەيى دەگەن ءسوز.

وڭىردە حالىقتىڭ جان باسىنا شاققانداعى جالپى وڭىرلىك ءونىمنىڭ ەڭ جوعارى كورسەتكىشىنىڭ ءبىرى تىركەلگەن، بۇل ورتاشا رەسپۋبليكالىق كورسەتكىشتەن ەكى ەسە اسىپ تۇسەدى. ايماق ەكونوميكاسىنىڭ 90 پايىزى مۇناي-گاز ءوندىرۋ سەكتورىنا تəۋەلدى ەكەنى بەلگىلى. سوڭعى ءبىر جارىم جىلدىڭ ىشىندە وڭىردە مۇناي ءوندىرۋدىڭ تومەندەۋىنە بايلانىستى ونەركəسىپتىك ءونىمدى ءوندىرۋ كولەمىنىڭ تومەن قارقىنى بايقالدى.

ەل پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆ جاقىندا وتكەن اعىمداعى جىلدىڭ 9 ايىندا الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋ قورىتىندىلارى جونىندەگى ۇكىمەتتىڭ كەڭەيتىلگەن وتىرىسىندا مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ نازارىن وڭىرلىك دامۋدىڭ بارلىق باسىم باعىتتارى بويىنشا جۇمىستاردى كۇشەيتۋگە اۋداردى. مەملەكەت باسشىسى مۇندا بيۋدجەتتىك جوسپارلاۋ ساپاسىن جاقسارتۋ قاجەتتىگىن دە باسا كورسەتتى. ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ ەكونوميكا جانە بيۋدجەتتىك جوسپارلاۋ باسقارماسى باسشىسىنىڭ مىندەتىن اتقارۋشى جاڭاگۇل ۇلانوۆا وسى ماسەلەلەر بويىنشا ەسەپ بەرىپ، ايماعىمىزدا اتقارىلىپ جاتقان جۇمىستارمەن تانىستىردى.

– ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ 9 ايىندا وبلىسىمىز قانداي تابىستارعا قول جەتكىزدى؟

–بيىل وتكەن جىلدارمەن سالىستىرعاندا وڭ وزگەرىستەر قامتاماسىز ەتىلدى.

حالىق سانى وسۋدە. بۇگىنگە وبلىستا 580 مىڭ ادام تۇرادى، جىل سايىنعى ءوسۋ قارقىنى شامامەن 4 پايىز قۇرادى، بۇل – ءىس جۇزىندە استانا قالاسىنىڭ دەڭگەيى دەگەن ءسوز.

وڭىردە حالىقتىڭ جان باسىنا شاققانداعى جالپى وڭىرلىك ءونىمنىڭ ەڭ جوعارى كورسەتكىشىنىڭ ءبىرى تىركەلگەن، بۇل ورتاشا رەسپۋبليكالىق كورسەتكىشتەن ەكى ەسە اسىپ تۇسەدى. ايماق ەكونوميكاسىنىڭ 90 پايىزى مۇناي-گاز ءوندىرۋ سەكتورىنا تəۋەلدى ەكەنى بەلگىلى. سوڭعى ءبىر جارىم جىلدىڭ ىشىندە وڭىردە مۇناي ءوندىرۋدىڭ تومەندەۋىنە بايلانىستى ونەركəسىپتىك ءونىمدى ءوندىرۋ كولەمىنىڭ تومەن قارقىنى بايقالدى.

بيىلعى 2 توقساننان باستاپ كومىرسۋتەگى شيكىزاتىن ءوندىرۋ كولەمى ارتىپ كەلەدى، تيىسىنشە ونەركəسىپتىك ءوندىرىس كولەمى وسۋدە. مəسەلەن، ەسەپتى كەزەڭدە 1,7 ترلن. تەڭگەنىڭ ونەركəسىپتىك ءونىمى شىعارىلىپ، ناقتى كولەم يندەكسى 101,7 پايىز قۇرادى. بۇل كەزەڭدە 13,4 ملن. توننا مۇناي ءوندىرىلدى نەمەسە وتكەن جىلدىڭ دەڭگەيىمەن سالىستىرعاندا 101,8 پايىز بولدى.

وڭدەۋ ونەركəسىبىندەگى ءوندىرۋ كولەمى 20,7 پايىزعا ارتتى. وڭىرگە ينۆەستيتسيالار تارتۋ بويىنشا جوسپارلى جۇمىس جۇرگىزىلۋدە. جىل باسىنان بەرى وڭىرگە 290 ملرد. تەڭگە كولەمىندە ينۆەستيتسيا تارتىلدى نەمەسە ءوسۋ قارقىنى 105,5 پايىز قۇرادى. ينۆەستيتسيالاردىڭ قۇرىلىمىنداعى نەگىزگى كولەمدى بۇرىنعىشا كەن ءوندىرۋ ونەركəسىبى الادى (62 پايىز).

وسى كورسەتكىشتەردىڭ ءوسۋ قارقىنىن ۇدەتۋ مەن ولاردىڭ كۇرت تومەندەۋىنە جول بەرمەۋ ءۇشىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مۇناي جəنە گاز مينيسترلىگىمەن، «قازمۇنايگاز» ۇك» اق-مەن وبلىستىڭ بارلىق مينەرالدى-شيكىزات كەشەنىن، ءبىرىنشى كەزەكتە كومىرسۋتەگى شيكىزاتىن ىزدەۋ، بارلاۋ جəنە جەتە بارلاۋ بويىنشا جۇمىس جۇرگىزىلۋدە. اعىمداعى جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن «جەزقازعان-بەينەۋ» تەمىر جولىن سالۋ مەن «اتىراۋ-اقتاۋ» اۆتوكولىك جولىن قايتا قۇرىلىمداۋ سياقتى ءىرى جوبالاردى ىسكە اسىرۋ ەسەبىنەن قارقىن ۇدەتىلمەك.

بيىل 340,5 مىڭ شارشىمەتر تۇرعىن ءۇي پايدالانۋعا بەرىلدى، ول – وتكەن جىلدىڭ دەڭگەيىنەن 4 پايىز تومەن. بۇل رەتتە تومەندەۋ جەكە تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىندا بايقالادى. مەملەكەتتىك تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىن دامىتۋ ءۇشىن «قولجەتىمدى تۇرعىن ءۇي» باعدارلاماسىنىڭ اياسىندا «بəيتەرەك» حولدينگىمەن جəنە «سامۇرىق-قازىنا» قورىمەن جەر تەلىمدەرىن يگەرۋ بويىنشا بىرلەسكەن جۇمىس جۇرگىزىلۋدە.

ينفلياتسيا يندەكسى وسى جىلدىڭ 1 قازانىنا 102,7 پايىز قۇرادى، بۇل – ورتاشا رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدەن تومەن (103,3%) جəنە رەسپۋبليكا وڭىرلەرى اراسىندا ەڭ تومەنگى كورسەتكىشتەردىڭ ءبىرى (4 ورىن) بولىپ وتىر.

شاعىن جəنە ورتا كəسىپكەرلىكتە جۇمىسپەن قامتىلعاندار سانى 83,4 مىڭ ادامدى قۇراپ، 26 مىڭ كəسىپكەرلىك سۋبەكتىسى تىركەلدى. كəسىپكەرلىكتى بەلسەندى دامىتۋعا «بيزنەستىڭ جول كارتاسى – 2020» باعدارلاماسىن ىسكە اسىرۋ ىقپال ەتۋدە، ونىڭ اياسىندا اعىمداعى جىلى 2,4 ملرد. تەڭگە 30 جوبا ماقۇلداندى، ونىڭ ىشىندە نەگىزگى سوماسى–2,387 ملرد. تەڭگە 24 جوبانىڭ نەسيەلەرىن سۋبسيديالاۋ ىسكە اسىرىلدى.

ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەرمەن شاعىن بيزنەس سۋبەكتىلەرىنە 28 ملرد. تەڭگە كولەمىندە كرەديتتىك رەسۋرستار بەرىلدى، بۇل وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا 14 پايىزعا كوپ. مەملەكەتتىك قازىناعا تۇسەتىن تۇسىمدەر بويىنشا ەسەپتى كەزەڭدە بيۋدجەتتىڭ بارلىق دەڭگەيىنە 200,6 ملرد. تەڭگە سوماسىندا سالىقتار مەن تولەمدەر ءتۇستى. وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا تۇسەتىن تۇسىمدەر قارقىنى رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتكە 14 پايىزعا، جەرگىلىكتى بيۋدجەتكە 43 پايىزعا ۇلعايدى.

شىعىستار بويىنشا بيۋدجەت اتقارىلۋى ەسەپتى كەزەڭدەگى جوسپاردان 90,6 پايىزعا، ونىڭ ىشىندە رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن بەرىلەتىن نىسانالى ترانسفەرتتەر مەن كرەديتتەر 75,9 پايىزعا، جەرگىلىكتى بيۋدجەت 99 پايىزعا يگەرىلدى.

ەڭبەك رىنوگىندا 20,1 مىڭ جۇمىس ورنى قۇرىلدى (2012 جىلدىڭ وسىنداي كەزەڭىندە 18,8 مىڭ جۇمىس ورنى اشىلدى). تىركەلگەن جۇمىسسىزدىق دەڭگەيىنىڭ 1,0 پايىزدان 0,7 پايىزعا دەيىن، جالپى جۇمىسسىزدىق دەڭگەيىنىڭ 5,7 پايىزدان 5,5 پايىزعا دەيىن، تابىسى ەڭ تومەنگى كۇنكورىس دەڭگەيىنەن تومەن حالىق ۇلەسىنىڭ 10,4 پايىزدان 3,3 پايىزعا دەيىن تومەندەۋى بايقالدى.

ورتاشا ايلىق جالاقى 179,4 مىڭ تەڭگەنى قۇرادى، بۇل 2012 جىلدىڭ وسىنداي كەزەڭىنە قاراعاندا 8 پايىزعا ارتىق.

– بيىل قانداي مەملەكەتتىك باعدارلامالار ىسكە اسىرىلۋدا؟

قر يندۋستريا جəنە جاڭا تەحنولوگيالار مينيسترلىگىمەن بىرلەسىپ، يندۋستريالاندىرۋ كارتاسىن رەسپۋبليكالىق قانا ەمەس، سونىمەن بىرگە وڭىرلىك دەڭگەيدە دە وزەكتەندىرۋ جۇمىسى جۇرگىزىلۋدە.

بۇگىندە كارتاعا جالپى سمەتالىق قۇنى 280,1 ملرد.تەڭگە بولاتىن جəنە جاڭادان 8,8 مىڭ جۇمىس ورنى قۇرىلاتىن 34 جوبا ەنگىزىلدى (2010 جىلى 36,4 ملرد. تەڭگەگە 8 جوبا، 2011 جىلى 84 ملرد. تەڭگەگە 9 جوبا، 2012 جىلى 11 ملرد. تەڭگەگە 6 جوبا پايدالانۋعا بەرىلىپ، ءۇش جىل ىشىندە 1651 تۇراقتى جۇمىس ورنى قۇرىلدى).

بيىل 2 جوبانى اياقتاۋ جوسپارلانۋدا، ولار – «Caspi Bitum» بك» جشس-ءنىڭ «اقتاۋ پلاستيكالىق ماسسالار زاۋىتىندا جول بيتۋمدارىن ءوندىرۋ زاۋىتىن سالۋ» جəنە «كاسپي تسەمەنت» جشس-ءنىڭ «شەتپە اۋىلىندا تسەمەنت زاۋىتىن سالۋ» جوبالارى.

جەرگىلىكتى مەملەكەتتىك باسقارۋ مەن ءوزىن-ءوزى باسقارۋدىڭ ءرولىن كۇشەيتۋ اياسىندا «وڭىرلەردى دامىتۋ» جəنە «بيزنەستىڭ جول كارتاسى – 2020» باعدارلامالارى بويىنشا وبلىستىڭ 48 اۋىلدىق ەلدى مەكەنىندە 423 جۇمىس ورنىن قۇراتىن 3,2 ملرد. تەڭگەگە كوممۋنالدىق-ينجەنەرلىك، كولىكتىك جəنە əلەۋمەتتىك ينفراقۇرىلىم نىساندارىن اباتتاندىرۋ، قايتا قۇرىلىمداۋ، كۇردەلى جəنە اعىمداعى جوندەۋ جونىندە 63 جوبا، ونىڭ ىشىندە وبلىستىڭ قالالارىندا ينجەنەرلىك ينفراقۇرىلىم سالۋ (ترانسفورماتورلىق قوسالقى ستانسالار مەن جارىقتاندىرۋ جەلىلەرىن قايتا قۇرىلىمداۋ، جىلۋمەن جابدىقتاۋ مەن ەلەكترمەن جابدىقتاۋدىڭ ماگيسترالدى جەلىلەرىن سالۋ) ىسكە اسىرىلۋدا.

جاڭاوزەن قالاسىندا تۇراقتى جاعداي ساقتالۋدا. كەشەندى جوسپار مەن مونوقالالاردى دامىتۋ باعدارلاماسىنىڭ اياسىندا 2013 جىلى قالانى دامىتۋعا جوسپارلانعان 15 ملرد. تەڭگەنىڭ ءىس جۇزىندە 11,6 ملرد. تەڭگەسى ءبولىندى.

وسى قاراجات ەسەبىنەن əلەۋمەتتىك (1 مەكتەپكە دەيىنگى بالالار مەكەمەسى، 3 ورتا مەكتەپ، ەمحانا), قوعامدىق ءتəرتىپ پەن قاۋىپسىزدىك (10 نىسان) جəنە ينجەنەرلىك ينفراقۇرىلىم نىساندارىن سالۋ، جولدار، سۋمەن قامتاماسىز ەتۋ نىساندارىن تۇرعىزۋ، قالا مەن وعان ىرگەلەس جاتقان ەلدى مەكەن-
دەردى اباتتاندىرۋ (12 نىسان) جوبالارى ىسكە اسىرىلادى، كəسىپكەرلىكتى قولداۋ شارالارى جۇزەگە اسىرىلادى.

– ماڭعىستاۋ ايماعىن دامىتۋدىڭ قانداي مۇمكىندىكتەرى بار؟

– وبلىستىڭ بəسەكەگە قابىلەتتى ارتىقشىلىقتارى ەسەپكە الىنا وتىرىپ، ءوڭىر ەكونوميكاسىنىڭ ءوسۋ رەزەرۆتەرى ايقىندالدى. ولار – مۇناي-گاز ءوندىرۋ سەكتورىن ودان ءəرى دامىتۋ ء(وڭىردىڭ مينەرالدى-شيكىزاتتىق كەشەنىن ىزدەستىرۋ، بارلاۋ جəنە جەتە بارلاۋ جۇرگىزۋ، سەرۆيستىك قىزمەت كورسەتۋ ءوندىرىسىن دامىتۋ), وڭدەۋ سالالارىن دامىتۋ (ونىڭ ىشىندە «اقتاۋ تەڭىز پورتى» اەا اۋماعىندا), وبلىستىڭ ترانزيتتىك əلەۋەتىن دامىتۋ (كولىكتىك لوگيستيكانى، شەكارا بويىنداعى اۋماقتاردى), ءتۋريزمدى دامىتۋ («كەندىرلى» حالىقارالىق كۋرورتتىق دەمالىس ايماعىنىڭ قۇرىلىسى), قۇرىلىس يندۋسترياسىن، اگروونەركəسىپتىك كەشەندى دامىتۋ.

ماڭعىستاۋ وبلىسى ەكونوميكاسىنىڭ ءوسۋ رەزەرۆتەرىن ىسكە اسىرۋ جونىندەگى ءىس-شارالار جوسپارى əزىرلەنىپ، مۇددەلى ورتالىق مەملەكەتتىك ورگاندارمەن جəنە وڭىرلىك دامۋ مينيسترلىگىمەن كەلىسىلدى.

 – ەلباسىمىز كورسەتكەن بيۋدجەتتى جوسپارلاۋ ساپاسىن جاقسارتۋ ءۇشىن قانداي جۇمىستار جۇرگىزىلەدى؟

– مەملەكەت باسشىسى ءبىرىنشى كەزەكتە باسا نازار اۋدارعان بيۋدجەتتىك جوسپارلاۋ مəسەلەسىنە كەلسەك، وبلىس ءۇشىن بۇل اسا ماڭىزدى. بىزدە ءəلى دە ساپالى جوسپارلاۋ، əسىرەسە بيۋدجەتتىك شىعىستاردى əر مەملەكەتتىك ورگاننىڭ ستراتەگيالىق مىندەتتەرىمەن ۇشتاستىرۋ بويىنشا وزەكتى مəسەلەلەر بار.

بيىل بارلىق باسقارمالار 2014-2018 جىلدارعا ارنالعان جاڭا ستراتەگيالىق جوسپارلاردى əزىرلەپ، 2014-2016 جىلدارعا ارنالعان جاڭا ۇشجىلدىق بيۋدجەتتى قالىپتاستىراتىنى بەلگىلى. وسىعان بايلانىستى əر مەملەكەتتىك ورگاننىڭ، اۋدان، قالا əكىمدىگىنىڭ مىندەتى ۇشجىلدىق بيۋدجەتپەن ساباقتاستىرا وتىرىپ، ءوز سالاسىنداعى ماكروكورسەتكىشتەردى، ماقساتتى ينديكاتور-
لاردى ساپالى جوسپارلاۋدى قامتاماسىز ەتۋ بولىپ تابىلادى.

سونداي-اق مەملەكەت باسشىسى مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ قايتالاناتىن قۇرىلىمدارىن وڭتايلاندىرۋ جəنە فۋنكتسيالاردىڭ اراجىگىن اجىراتۋ جۇمىسىن جالعاستىرۋدى تاپسىردى. وڭىرلەردى دامىتۋدى باعالاۋ تəسىلدەرى وزگەرتىلەتىن بولادى. بارلىق دەڭگەيدەگى əكىمدەر جۇ- مىسىنىڭ تيىمدىلىگىن باعالاۋ رەيتينگىسىندە ينۆەستيتسيالار تارتۋ، شاعىن جəنە ورتا بيزنەستى دامىتۋ، تولىققاندى جۇمىس ورىندارىن قۇرۋ، مەملەكەتتىك قىزمەتتەردىڭ ساپاسى، قاۋىپسىزدىك پەن قۇقىقتىق ءتəرتىپ، تۇرعىن ءۇي-كوممۋنالدىق شارۋاشىلىق مəسەلەلەرى، جاستاردى جۇمىسقا ور- نالاستىرۋ سياقتى ينديكاتورلار ايقىنداۋشى بولماق.

جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋدى دامىتۋ ءۇشىن مەملەكەت باسشىسى «Əلەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جاڭعىرتۋ – قازاقستان دامۋىنىڭ باستى باعىتى» اتتى جولداۋىنىڭ وزىندە وسى ينستيتۋتتى دامىتۋدىڭ، جەرگىلىكتى دامۋدىڭ بارلىق مəسەلەلەرىن شەشۋگە ازاماتتاردىڭ قاتىسۋىن كەڭەيتۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن باسا ايتقان بولاتىن.

وسىعان بايلانىستى قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ 2012 جىلعى 28 قاراشاداعى №438 جارلىعىمەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋدى دامىتۋ تۇجىرىمداماسى بەكىتىلدى.

جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋدى دامىتۋ جəنە وكىلەتتىكتەردىڭ اراجىگىن اجىراتۋ مəسەلەلەرى جونىندەگى كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرگە جينالىستار مەن جيىندار ارقىلى حالىقتىڭ ءوز ەركىن ءبىلدىرۋ بولىگىندە جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋدى جۇزەگە اسىرۋعا ارنالعان ازاماتتاردىڭ
كونستيتۋتسيالىق قۇقىقتارىن ىسكە اسىرۋ، اۋداندىق ماڭىزى بار قالالار، اۋىلدىق وكرۋگتەر، اۋىلدار əكىمدەرىنىڭ سايلاۋىن وتكىزۋ، كوممۋنالدىق مەنشىكتى، اقشالاي قاراجاتتى جəنە وزگەلەرىن بەرۋ ارقىلى تومەنگى دەڭگەيدەگى əكىمدەردىڭ جەرگىلىكتى ماڭىزى بار وزەكتى مəسەلەلەردى شەشۋدەگى دەربەستىگىن كەزەڭ-كەزەڭىمەن جəنە جۇيەلى نىعايتۋ جونىندەگى وزگەرىستەر ەنگىزىلدى.

قازىرگى كەزدە اۋىلدىق əكىمدىكتەر ءۇشىن قازىناشىلىق ورگاندارىندا بيۋدجەتتەن تىس ارنايى شوتتار اشىلدى، وندا əكىمدەردىڭ ءوزىن-ءوزى باسقارۋ فۋنكتسيالارىن ىسكە اسىرۋعا باعىتتالعان وزىندىك كىرىستەرى مەن شىعىستارى ەسەپتەلەتىن بولادى.

اتالعان ارنايى شوتتارعا تۇسەتىن قاراجات كوزدەرى زاڭدا بەلگىلەنگەن. ولار – بەرىلگەن مۇلىكتى جالداۋدان تۇسەتىن كىرىستەر، əكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىقتار ءۇشىن تولەنەتىن ايىپپۇلداردىڭ جەكەلەگەن تۇرلەرى (اباتتاندىرۋ قاعيدالارىن بۇزۋ، بەلگىلەنبەگەن ورىندا ساۋدا جاساۋ جəنە ت.ب.), جولداردا، كوشەلەردە جəنە كولىكتە سىرتقى جارناما ورنالاستىرعانى ءۇشىن تولەمدەر، جەكە جəنە زاڭدى تۇلعالاردىڭ ەرىكتى الىمدارى جəنە زاڭمەن تىيىم سالىنباعان وزگە دە كوزدەر.

كورىپ وتىرعانىمىزداي، ىسكە اسىرلىپ جاتقان ستراتەگيا – 2050 ماڭىزدى مىندەت بولىپ تابىلادى. سوندىقتان دا مۇندا مەملەكەتتىك باعدارلامالاردى وڭىرلەر دەڭگەيىندە ءتيىمدى ءəرى تولىق ىسكە اسىرۋعا باستى ءرول بەرىلىپ وتىر.