(Tarih oqulyghynyng problemalary)

N.Nazarbaev «Qazaqstandy әleumettik janghyrtu: jalpygha ortaq enbek qoghamyna qaray jiyrma qadam» atty maqalasynda Qazaqstan tarihy pәnin «zeriktirerlik», «qyzyqsyz», «bytysqan» pәn dep kórsetti.

Sondyqtan atalghan pәnning mazmúny әli de tarihilyq, jan-jaqtylyq, shynayylyq, logikalyq jalpy ghylymy zandylyq, jýielilik, tarihy salystyrmalyqty qoldanudy qajet etedi.

Qazaqstan tarihy pәnining oqulyghy ózgertilip te, tolyqtyrylyp ta jatyr, degenmen oqulyqtardyng mazmúndyq sapasy әli de jaqsartudy talap talap etedi.

Qazirgi tarih ghylymyna baylanysty qalyptasqan kózqaras   Qazaqstan tarihyn mektepte oqytudy ghylymiy-әdistemelik jaghynan mýlde jana dengeyge kóterudi qajet etedi.

Birinshi kezekte mekteptegi Qazaqstan tarihy pәnining oqytylu mazmúnyn qayta qarau kerek.

(Tarih oqulyghynyng problemalary)

N.Nazarbaev «Qazaqstandy әleumettik janghyrtu: jalpygha ortaq enbek qoghamyna qaray jiyrma qadam» atty maqalasynda Qazaqstan tarihy pәnin «zeriktirerlik», «qyzyqsyz», «bytysqan» pәn dep kórsetti.

Sondyqtan atalghan pәnning mazmúny әli de tarihilyq, jan-jaqtylyq, shynayylyq, logikalyq jalpy ghylymy zandylyq, jýielilik, tarihy salystyrmalyqty qoldanudy qajet etedi.

Qazaqstan tarihy pәnining oqulyghy ózgertilip te, tolyqtyrylyp ta jatyr, degenmen oqulyqtardyng mazmúndyq sapasy әli de jaqsartudy talap talap etedi.

Qazirgi tarih ghylymyna baylanysty qalyptasqan kózqaras   Qazaqstan tarihyn mektepte oqytudy ghylymiy-әdistemelik jaghynan mýlde jana dengeyge kóterudi qajet etedi.

Birinshi kezekte mekteptegi Qazaqstan tarihy pәnining oqytylu mazmúnyn qayta qarau kerek.

         Býgingi tandaghy Qazaqstan tarihynyng 5-11 synyptardaghy oqytylu baghdarlamasyqaytalama sipatynda. M: 5-synypta Ejelgi Qazaqstannan bastap býgingi Qazaqstangha deyingi tarih sipattamalyq týrde oqytylady, 6-9 synyptarda pәn kursy kezen-kezenimen tolyq oqytylady,  al 10-11 synyptarda Qazaqstan tarihynyng ózekti mәseleleri qayta qaralyp, kurs taghy oqytylady. Kurstyng qaytalanyp  oqyluy - óz kezeginde oqushynyng qyzyghushylyghyn tómendetedi jәne eng negizgi qiyndyq - oqulyqtardaghy oqu materialdarynyng qaytalanuy barysynda әr týrli synyptar oqulyqtary arasynda tarihy faktilerding qayshylyqtaryn tudyrady:

Mysaly:

5-synyptyng «Qazaqstan tarihynan әngimeler» oqulyghynyng 154 betinde «qandy jeksenbi» oqighasy 1905 jyly 5 qantarda boldy dep dep berilgen (avtorlary J.O.Artyqbaev, Á.Á.Sәbdenbekova, E.A.Ábil, «Atamúra» baspasy, 2010 jyl).

8-synyptyn  «Qazaqstan tarihy» oqulyghynyng 258-betinde «qandy jeksenbi» oqighasy 1905 jyly  9-qantarda boldy dep berilgen (avtorlary Z.E.Kabyldinov, A.T.Qayypovanyng 2012 jyly Atamúra baspasynan basylghan).

8-synyptyn«Qazaqstan tarihy» oqulyghynyng (avtorlary Z.E.Kabyldinov, A.T.Qayypovanyng 2012 jyly «Atamúra» baspasynan basylghan) 21-betinde  «Búlanty» shayqasy 1728 jyly bolghan dep berilgen.

11-synyptyng «Qazaqstan tarihy» oqulyghynyng (jaratylystanu-matematika baghytyna arnalghan avtorlary T.Túrlúghúl. S.Joldasbaev, L.Qojakeevanyn  2011 jyly «Mektep» baspasynan basylghan) 7-betinde  «Búlanty» shayqasy –1727 jyly bolghan dep beriledi.

7-synyptyng «Qazaqstan tarihy» oqulyghynyng (avtory S.Joldasbaev 2012 jyly Atamúra baspasynan basylghan) 168 betinde Esim hannyng biylik qúrghan jyldaryn 1598-1628 jyldar dep kórsetedi.

         10 synyptyng «Qazaqstan tarihy» oqulyghynyng (jaratylystanu-matematika baghytyna arnalghan avtory S.Joldasbaevtyng 2010 jyly «Mektep» baspasynan basylghan) 109 betinde Esim 1598-1613 biylik qúrghan dep jazady.

Bilim beru barysynda qiyndyq tudyratyn oqulyqtardyng negizgi kemshilikteri:

Oqulyqtardaghy oqu materialdarynda әdepsiz qylyqtar men antigumanistik faktilerding úshyrasuy:

Mysaly:

8-synyptyng Qazaqstan tarihy oqulyghynda (avtorlary Z.E.Kabyldinov, A.T.Qayypovanyng 2012 jyly «Atamúra» baspasynan basylghan) 147 bettegi tarihy qújatta «Qyzdardy kýieuge shyqqan ózge әielderden ajyratu ýshin olardyng emshegin ústap anyqtaugha deyin barghan» degen mәlimet jazylghan.

9-synyptyng Qazaqstan tarihy oqulyghynda (avtorlary M.Qozybaev, K.Núrpeyis, Q.Jýkeshevting 2013 jyly «Mektep» baspasynan basylghan) 52 bettinde «Annenkov bastaghan aq ofiyserlerding mas toby Ushanovty suly kiyiz tósenishke orap, ot jaghatyn oryngha sýirep apardy da, kemening laulap janyp jatqan oshaghyna tastap jiberdi» degen mәlimet jazylghan.

Oqulyqtaghy oqu materialynyng oqushylardyng jas ereksheligine sәikes kelmeui.

Mysaly:

5-synyptyng «Qazaqstan tarihynan әngimeler» oqulyghynda (avtorlary J.O.Artyqbaev, Á.Á.Sәbdenbekova, E.A.Ábilding «Atamúra» baspasynan 2010 jyly basylghan) 37-bette «Bizding Otanymyz Qazaqstan» taqyrybynda januarlar jәne qústardyn, bauyrymen jorghalaushylardyn, qosmekendilerdin, balyqtardyng sany beriledi.                     

6-synyptyng Ejelgi Qazaqstan tarihy oqulyghynyng (avtorlary T.S.Sadyqov, Á.T.Tóleubaev, Gh.Halidulliyn, B.Sәrsekevting «Atamúra» baspasynan 2011 jyly basylghan) 74-betinde 1-Shilikti qorymyndaghy №5 oba dep, 76-betinde 3-Shilikti qorymyndaghy №1 oba dep obalardyng nomerlerine deyin berilse, sol betterde obalardyng biyiktigi, diametrine deyin kórsetilip arheologiyalyq kýrdeli sipattama berilgen .

Tiptik oqu baghdarlamasy men oqulyqtaghy taqyryptardyng arasyndaghy  qayshylyqtar:

Mysaly:

8-synyptyng Qazaqstan tarihy oqulyghynda (avtorlary Z.E.Kabyldinov, A.T.Qayypovanyng 2012 jyly «Atamúra» baspasynan basylghan) jazylghan «Shetelderde qazaq diasporasynyng qalyptasuy» (§ 38)  «Patsha ýkimetining Qazaqstandaghy diny sayasaty» (§ 49)   taqyryptary  QR Bilim jәne ghylym ministrligining 2013 jylghy 3 sәuirdegi №115 búiryghymen bekitilgen «Negizgi orta bilim beru dengeyining 5-9 synyptary ýshin «Qazaqstan tarihy» pәninen tiptik oqu baghdarlamasynda» kórsetilmegen.

Bir synypqa bekitilgen balama oqulyqtar arasyndaghy mazmúndyq qayshylyqtar:

8-synypqa  Bilim ministrligi tarapynan bekitilgen 2 Qazaqstan tarihy oqulyghy bar. Olar:

• 2012 jyly «Atamúra» baspasynan basylghan oqulyq (avtorlary avtorlaryZ.E.Kabyldinov, A.T.Qayypova).
• 2012 jyly «Mektep» baspasynan basylghan oqulyq (avtory J.Qasymbaev).  

Osy eki oqulyqtaghy taqyryptar qayshylyghy mýldem syn kótermeydi. Mysaly:

J.Qasymbaev oqulyghy 40 taqyrypty qamtysa Z.E.Qabyldinov, A.T. Qayypbaevalardyng oqulyghy 49  taqyrypty  qamtidy.

Osy 9 taqyryp aiyrmashylyghymen qatar Z.E.Qabyldinov, A.T. Qayypbaevalardyng oqulyghyndaghy 11 taqyryp J.Qasymbaev oqulyghynda mýldem qarastyrylmaghan.

Olar:

1. § 7 Qazaq-qalmaq qatynastary
2. § 13 Dәstýrli biyler soty
3. § 14 Bókey handyghynyng qúryluy
4. § 17 Aqmola bekinising salynuy
5. § 25 Qazaq halqynyng merekeleri men últtyq oiyndary
6. § 26 Qazaq halqynyng әdet-ghúrpy men salt-dәstýrleri
7. § 27 Semey ishki okrugining qúryluy
8. § 30 Qazaqstan aumaghyndaghy kazak әskerleri
9. § 38  Shetelderde qazaq diasporasynyng qalyptasuy
10. § 40 Qazaqtardyng petisiyalyq qozghalysy
11. § 49 Patsha ýkimetining Qazaqstandaghy diny sayasaty

9-synypqa bekitilgen 2 Qazaqstan tarihy oqulyghy. Olar:

• 2013 jyly «Atamúra» baspasynan basylghan oqulyq (avtorlary B.Ayaghan, M.Shaymerdenova).
• 2013 jyly «Mektep» baspasynan basylghan oqulyq (avtorlary M.Qozybaev, K.Núrpeyis. Q.Jýkeshev).

«Atamúra» baspasynyng oqulyghynda «Áskery kommunizm» sayasaty tútas taqyryp týrinde berilse, «Mektep» baspasy oqulyghynyng 51 betinde 1 sóilemmen berilgen. 

Bilim jәne ministrligi tarapynan bekitilgen bir synyptyng balama oqulyqtarynyng bir-birimen tarihy faktilerding dәldigi boyynsha sәikessizdigi – bilim beru barysyndaghy ýlken qiyndyqtardy tughyzuda.

Mysaly:

1. 8-synyptyn  «Qazaqstan tarihy» oqulyghynyng 153-betinde Eset batyr Hiua handyghymen Reseyge qarsy әskery odaq jasamady dep kórsetilse (avtorlary Z.E.Kabyldinov, A.T Qayypovanyng 2012 jyly «Atamúra» baspasynan basylghan).

8-synyptyn  «Qazaqstan tarihy» oqulyghynyng 108-betinde Eset batyr Hiua hanymen Reseyge qarsy odaqtasty dep berilgen (avtory J.Qasymbaevtyng 2012 jyly «Mektep» baspasynan basylghan).

2. 8-synyptyn  «Qazaqstan tarihy» oqulyghynyn  187-betinde Uezd bastyghyn әskery gubernator taghayyndaydy dep kórsetse (avtorlary Z.E.Kabyldinov, A.T Qayypovanyng 2012 jyly «Atamúra» baspasynan basylghan).

8-synyptyn  «Qazaqstan tarihy» oqulyghynyn       142-betinde Uezd bastyghyn general-gubernator taghayyndaydy dep berilgen (avtory J.Qasymbaevtyng 2012 jyly «Mektep» baspasynan basylghan).

3. 8-synyptyn «Qazaqstan tarihy» oqulyghynyng 241-betinde Qazaqstangha qonys audarghan dýngender sanyn 4 myng dep kórsetse (avtorlary Z.E.Kabyldinov, A.T Qayypovanyng 2012 jyly «Atamúra» baspasynan basylghan).

8-synyptyn  «Qazaqstan tarihy» oqulyghynyn  169-betinde  Qazaqstangha qonys audarghan dýngender sany      5 myng dep berilgen  (avtory J.Qasymbaevtyng 2012 jyly «Mektep» baspasynan basylghan).

4.  8-synyptyn  «Qazaqstan tarihy» oqulyghynyn    90-betinde Jәngir 1824 jyly han saylandy dep kórsetse (avtorlary Z.E.Kabyldinov, A.T Qayypovanyng 2012 jyly «Atamúra» baspasynan basylghan).

5. 8-synyptyn  «Qazaqstan tarihy» oqulyghynyng 91-betinde Jәngir 1823 jyly han saylandy dep berilgen. (avtory J.Qasymbaevtyng 2012 jyly «Mektep» baspasynan basylghan).

Oqulyqtardaghy oqushylardyng mengeruine qiyn kýrdeli aqparattar:

Mysaly:

9-synyptyng Qazaqstan tarihy oqulyghynyng (avtorlary B.Ayaghan, M.Shaymerdenovanyng Atamúra baspasynan 2013 jyly basylghan) «Qazaqstan Úly Otan soghysy jyldarynda» taqyrybynda 71 adamnyng at-jóni bar.

9-synyptyng Qazaqstan tarihy oqulyghynyng (avtorlary B.Ayaghan, M.Shaymerdenovanyng Atamúra baspasynan 2013 jyly basylghan) 178 betinde «Qazaqstan rolhozdary men sovhozdary maydan qajetine 7416 traktor, 110 myng jylqy, 30,8 mln pút astyq, 15,8 mln pút et, 11 mln pút sýt jiberdi» dep berse 198 betinde «Qazaqstan kolhozdary fashist okkupasiyasynan azat etilgen audandargha kómek retinde 17,5 myng iri qara mal, 22 mynday jylqy jәne 350 myng qoy jiberdi» dep jazylghan.

1. Oqulyqtardaghy tarihy uaqyty naqtylanbaghan mәlimetter:

Mysaly:

         9-synyptyng Qazaqstan tarihy oqulyghynyng (avtorlary B.Ayaghan, M.Shaymerdenovanyng Atamúra baspasynan 2013 jyly basylghan) 351 betinde «1991 jyldan qazaq mektepterining sany 811-ge ósti, Qazaqstandaghy 3716 mektep últtyq mektepter. 2073 qazaq jәne orys tilderinde bilim beretin aralas mektepter júmys isteydi» dep jazylghan.

2. Oqulyqtardaghy oqushylargha tarihy qúndylyghy az biraq oqushynyng mengeruine kýrdeli mәlimetter:

Mysaly:

         9-synyptyng Qazaqstan tarihy oqulyghynyng (avtorlary B.Ayaghan, M.Shaymerdenovanyng Atamúra baspasynan 2013 jyly basylghan)  350 betinde «Mektepter men onda oqityn balalar sany ósti. Mәselen, 2003 jyly Qazaqstanda 8160 memlekettik jalpy bilim beretin mektep júmys istese, olardyng 2016-sy qalalyq, 6144-i auyldyq jerde ornalasty. Qazaq tilinde oqytatyn mektepterdegi oqushylar sany – 1 mln 684 myng bala, orys tilinde – 1 mln 300 myng bala, ózbek tilinde – 87 myng 300 bala, úighyr tilinde -21 myng 500 bala boldy.

Myndaghan bala qazaq-týrik liyseylerinde oqydy.

2005-2006 jyldary respublikada orta bilim beretin 7802 memlekettik mektep, 133 memlekettik emes, 78 keshki mektep júmys jasady, onda 2,7 mln bala loqydy. 320 kәsiptik mektep men liyseylerde jәne kolledjderde 559,6 jasóspirimder bilim aldy» dep jazylghan.

Jogharyda atalghan birqatar mәselelerding sheshu joldary:

1. Balama oqulyqtardaghy tarihy faktiler sәikestendirilse, ol ýshin bir synypqa bekitilgen 2 oqulyqtyng avtorlar újymynyng ózara tyghyz baylanysty júmys isteuin kýsheytu kerek.

2. Oqulyqtardaghy taqyryptardyng mazmúny oqushylardyng jas erekshelikterine layyq jasalynsa, ol ýshin oqulyqtyng avtorlar újymyna múghalim jәne әdisker qatystyrylu kerek.

3. Statistikalyq mәlimetter shektelip, toptalyp berilse.

4. Oqulyqtardaghy ghylymy derekterding faktologiyalyq, úghymdyq qateleri týzetilse.

Aytughan Ómirbek

№148 mektep-gimnaziya diyrektorynyn

 oqu isi jónindegi orynbasary

«QR Bilim beru isining qúrmetti qyzmetkeri» tós belgisining iyegeri

QR Pedagogikalyq ghylymdar akademiyasynyng qúrmetti mýshesi

«Jyl múghalim-2005 Almaty» sayysynyng bas jýldegeri

Abai.kz