1-2 suretter: "Aslannyng sabaqtary" filimining rejisseri - Emir Bayghaziyn

3-7 suretter: "Aslannyng sabaqtary" filiminen kórinister

8 suret: Naradu klubynyng arnayy belgisi

Kýzde «Naradu» dep at qoyyp, mәdeniyet pen óner salasyndaghy jylt etken janalyqty jas rejisser, ónertanushy, jurnalisttermen birlese otyryp, taldap, talqylap qolda bar mýmkindikpen gazet-jurnal, aqparattyq sayttar da jariyalap túrsaq degen izgi niyetpen klub qúrghan edik. Odan beri de arada ailar aunady. Sóitip jýrgende kópten kýtken jas rejisser Emir Bayghazinning «Aslannyng sabaqtary» atty alghashqy avtorlyq kinotuyndysy jeltoqsan aiynyng basynan ekrangha shyqty. Filimdi kórdik. Klubtyng birneshe mýshesi jinalyp, «Aslannyng sabaqtaryn» taldadyq. Tómende sol talqylauda aitylghan oilardy úsynyp otyrmyz.

Elzat Eskendir, T.Jýrgenov atyndaghy Óner akademiyasy jogharghy rejisserlik kursynyng magistri: Mysyq nege ainagha qaramaydy?

1-2 suretter: "Aslannyng sabaqtary" filimining rejisseri - Emir Bayghaziyn

3-7 suretter: "Aslannyng sabaqtary" filiminen kórinister

8 suret: Naradu klubynyng arnayy belgisi

Kýzde «Naradu» dep at qoyyp, mәdeniyet pen óner salasyndaghy jylt etken janalyqty jas rejisser, ónertanushy, jurnalisttermen birlese otyryp, taldap, talqylap qolda bar mýmkindikpen gazet-jurnal, aqparattyq sayttar da jariyalap túrsaq degen izgi niyetpen klub qúrghan edik. Odan beri de arada ailar aunady. Sóitip jýrgende kópten kýtken jas rejisser Emir Bayghazinning «Aslannyng sabaqtary» atty alghashqy avtorlyq kinotuyndysy jeltoqsan aiynyng basynan ekrangha shyqty. Filimdi kórdik. Klubtyng birneshe mýshesi jinalyp, «Aslannyng sabaqtaryn» taldadyq. Tómende sol talqylauda aitylghan oilardy úsynyp otyrmyz.

Elzat Eskendir, T.Jýrgenov atyndaghy Óner akademiyasy jogharghy rejisserlik kursynyng magistri: Mysyq nege ainagha qaramaydy?

Suretkerding basty qasiyeti - ózgeler kórmegen dýniyeni kóru. Ózgelerding ómirinde bolyp jatatyn, biraq ózderi eley bermeytin qatynastardy bayqau. 2013-jyly Halyqaralyq Berlin kinofestivaliining "Serebryanyy Medvedi za vydayshiyesya hudojestvennye dostiyjeniya" syilyghyn iyelengen rejisser Emir BAYGhAZINning "Aslannyng sabaqtary" filimi - suretker tuyndysy. Oqushylar arasyndaghy әlimjettikti bayan etken kino shygharma - mektep qabyrghasyndaghy ozbyrlyq - memleket ayasyndaghy jýiening bir úshy ekendigin kórsetedi. Bir-birine qysym jasaudyng ushyghuynan qylmysqa shatylghan balalar men osy qylmysty anyqtau ýshin iske aralasqan Tergeushilerding minezinde bir ortaq qalyp bar. Ol - әldining әlsizge oiyndaghysyn oryndatuy. Basynuy. Múnday qasiyet jalpy adamzat tabighatyna ortaq shyghar. Alayda, adam boyyndaghy osynday qasiyeter beleng alyp, qoghamgha dendemeui ýshin zang qúrylymy júmys jasaydy emes pe?! Rettep otyrady. Al bizde әldining әlsizge degen ýkimi júmys jasaydy. Sol retteydi. Zang - joq! Búl - piramida ýlgisimen qúrylghan jýie. Nazarbaev kezenindegi jastardyng da sana-sezimi osy jýie negizinde qalyptasyp, ósip keledi. Filim keyipkerleri Aslan men Bolat ta - Nazarbaev kezeninde tuylghandar. Mine, osy prosesterdi ekrannan baqylap otyrghan kórermen býgingi qoghamnyng shynayy bet-beynesin týisinui anyq. Alayda, filimdi osy kýiinde qabylday almaghan adamdar da bolypty. Men ony kinoteatrda janymda otyrghandardyng emosiyasynan, keyinnen súhbattasqandardyng pikirinen anghardym. Kinodaghy qyzarghan qan, aitylghan boqtyq, dórekilik, gýrsildegen tepki men soqqy olardyng jýikesine auyr tiyse kerek. Kóbi osyghan shyday almaghan. Sebebi, bizding tanym "HAPPY END" filimderding yqpalynda qalyptanghan. Bizding janymyz "Dobryy filimderge" әbden ýirenip alghan ghoy. Arghysy Sovet, bergisi Hollywood dýniyeleri, keyingi kәris pen týrikting t.b. serialdary bizding sanamyzgha osynday týsinikti tyghyndady. Nәtiyjesinde tanymymyz tayazdandy. Tayaz tanym - tayaz talgham. Tanymy tayaz adamnyng - talghamy da tayaz. Osyndayda bizding kórermenning boyynan kәdimgi MYSYQqa tәn psihologiyalyq kýidi bayqaugha bolady eken. Kәdimgi mysyq. Qalay? Mysyq degen hayuan ainadan ózin kórgen kezde bayqamay jiberip qoyatyn kórinedi. Óz týrinen ózi shoshyghandyqtan. Áytpese, sol mysyghynyz ainanyng aldyna kelgenshe bylq etpesten talay ómirin sýrdi ghoy. Biraq ainanyng aldyna kelgende baghanaghyday kýige týsti. Bizding de kórermen óner tuyndysynan ózining shynayy kelbetin kórgen kezde shynghyryp, onyng ózi ekenin moyyndaghysy kelmey ketedi. Áytpese, oghangha deyin-aq ainala qorshaghan qoghamnan ekrannan tanys jayttardyng talayyn bayqap ta, estip te jýr emes pe?! Tipti, odan da soraqysyn. Biraq, elegen joq. Eti ýirenip ketken. Elemeuding sebebinen de onday jayttar kóbeygen ýstine kóbeye týsedi. Eger aghymdaghy uaqytty saralap nemese osyghan óner tilinde saraptama jasaghan shygharmalardy sinire alghanymyzda múnday uaqighalardyng payyzdyq kórsetkishining birshama tómen boluyna septeser edik. Olay istey almadyq! Búdan - ómir jayyndaghy, iyeligimizdegi zaman haqyndaghy týsinigimizding úshqary ekendigin bayqasa bolady. Qazaqstandyq kinoteatr ekrandaryn jaulaghan "Razvlekatelinyi", "Popkornovyi", "Pepsi" filimderdegi "shyndyqty" - Ómir dep qabyldadyq. Aqiqatynda, olardyng tabighaty - ÓMIRden alys, ónerden shet ekenin bilmedik. Degenmen múnday ýrdis te býgingi tangha ghana tәn emes, kino tarihynda búrynda bolghan edi. XX-ghasyrdyng ortasynda ómir sýrgen italiyandyq jas kinorejisserler de "Ónerding ómirden alystauy" problemasymen úshyrasty. Olar ózderi kuә bolghan Ekinshi Dýniyejýzilik Soghys pen soghystan songhy halyqtyng ruhaniy-әleumettik bolmysynyng otandyq kino ekranynan alystap bara jatqanyn sezdi. Osynday olqylyqtyng ornyn toltyru maqsatynda alghashqylardyng biri bolyp Roberto ROSSELINY 1945 jyly "Rim - otkrytyy gorod" filimin týsirdi. Búl filim - әlemdik kinonyng damuynda ýlken rolige ie - "Italiyandyq neorealizmnin" negizi boldy. Baghyt ary qaray damyp, osy tuyndynyng artyn ala Vittorio de SIKA "Pohitiytely velosiypedov" (1948), " Umberto D" (1952), Lukino VISKONTY "Zemlya drojiyt" (1948), "Rokko y ego bratiya " (1960), Federiko FELLINY "Sladkaya jizni" (1960), "Vosemi s polovinoy" (1963), Miykelándjelo ANTONIONY "Priklucheniye" (1960), "Nochi" (1961), "Zatmeniye" (1962) filimderin dýniyege әkeldi. Búdan keyin jogharydaghy prinsipti negiz etken "Fransuzskaya novaya volna" ókilderi - Fransua Truffo, Jan-Luk Godar, Erik Romer, Klod Shabroli, Jak Riyvett syndy rejisserler tuyndylary da kino tarihynda ýlken serpilis tudyrdy. Dýniyening týrli taraptarynda "Novoe nemeskoe kino", "Cheshskaya novaya volna", "Yaponskaya novaya volna", "Gonkongskaya novaya volna", "Rumynskaya novaya volna" baghyttarynyng ókilderi óner kenistigine shyqty. Keshegi "Kazahskaya novaya volna" - Serik APRYMOVTYNG "Konechnaya ostanovka " (1990), "Aksuat" (1997), Dәrejan ÓMIRBAEVTYNG "Kardiogramma" (1995), "Killer" (1998) filimderi sol atap ótken "Fransuzskaya novaya volnanyn" tiygizgen yqpalynyng jemisi edi. Emir BAYGhAZINning de shygharmashylyq túlgha retindegi kózqaras qalybyn osy bir oilau jýiesining osiinen alshaq qaraugha bolmaydy. Ol da osy "Tolqyndardyn" tanymyndaghyday "Ónerding ómirden alshaqtamauyna" basa nazar audarghan. Reseylik rejisser Andrey ZVYaGINSEV bir súhbatynda mynaday oy aitypty: "Hudojnik obyazan govoriti o tom, chto esti, a ne o tom, chto moglo by byti, – ne priukrashivaya. O tom, chto trevojiyt, a ne o tom, chto uspokaivaet, mol, vse horosho, prekrasnaya markiza. Ego dolg – ne obslujivati chiiy-to interesy, a viydeti veshy v yasnom svete, y govoriti pravdu." Bir adamnyng auzymen aitylghan - shynayy suretker qauymnyng mindeti. Olardyng dýniyelerining eng basty qúndylyghy da әri adamzattyng ruhany sanasyndaghy orny da osy mindetti - múratyna ainaldyrmaghynda bolmaq. "Aslannyng sabaqtarynyn" avtory da osy múrattan ýmittendiretin qazaq kinosyndaghy jana esimderding biri.

P.S.

Joghary dengeyde týsirilgen filim Berlinning bas jýldesin nege ala almaghan dep taghy bir oigha qalugha bolmas. Sebebi, festivalide "Zolotoy medvediti" iyelengen Rumyniya rejisseri Kalin PIYTER NESERDING "Poza rebenka" filimi de óz ornyna, al Emirding filimi de óz ornyna layyq boldy. Bastysy, osynyng ózi óner ýshin zor jetistik

Ásiya Baghdәuletqyzy, jurnalist: Emirding sabaqtary

Kópten kýtken «Aslannyng sabaqtaryn» («Uroky garmoniiy») qaybir kýni baryp kórdik. Sodan otyryp talqyladyq. Emirden bastalyp, Maghauinmen ayaqtalghan әngime týngi 3-ke deyin jalghasty-au deymin. Keyde kino turaly «bir kóruge bolady» degennen asyp eshtene aita almaysyn. Al «Sabaqtar» turaly... tausylmaytyn, týgesilmeytin siyaqty. Mýmkin, Aqberenderdi synaytyn aghalar Emirdi de «jalghan kýrdelilikke úrynady» dep sybaytyn shyghar, biraq búl balanyng kinosynda "shyndyq" degen alapat kýsh bar.
Filimdegi alghashqy oqigha – Aslan qoydy bauyzdaydy. «Pissimillә» dep aitpadyng ghoy» deydi apasy. Múnda ýn joq. Ol nege qoydy ózi soydy? Óitkeni әkesi joq. Aghasy da joq. Mine, osy jalghyz bala medkomissiyadan ótkende Bolat degen balamen qatar keledi. Jәne múnyng kýshi kópteu bolyp shyghady. Alghash ret Bolattyng egosyn biz osy kezde bayqaymyz. «Men taghy kóreyin» deydi ol dәrigerge. Bir qaraghanda kýlkili, qarapayym ghana kórinis siyaqty. Balanyng «baqtalastyghynda» túrghan ne bar? Biraq bir sóz, bir kózqaras, bir minez taghdyrlardy sheship jatady. Emir bizge osyny eskertti.
Sóitken Aslandy Bolat býkil balalardyng aldynda qorlaydy. Ol jauap bermeydi. Mýmkin, qoryqty. Mýmkin, búl jay ghana onyng tabighatynda joq. Ómirde nendey konflikt bolsa da ol sol mezette sheshilui kerek. Emir bizge sony ýiretti.
Aslan alastatyldy. «Eshkim onyng qolynan almaytyn bolsyn». Mektepke keledi. Kóretini әlsizding qorlanuy. Biraq shyn mәninde kim kýshti, ony uaqyt kórsetedi. Bәri betperde. Kýshtiniki de betperde. Álsizdiki de betperde. Biz osy kishkentay balalardyng ýlken teketiresin kórip, shiyrshyq atyp otyrghanda... oqigha órby beredi. «Meyirimdi bolyndar» deydi «grev» jinaytyn jigit. Aslan qayta-qayta juyna beredi, búl tәnin emes, janyn tazalaghysy keletin jantalasqa kóbirek úqsaydy.
Ol teledidardan derekti filim kóredi. Taraqandar «osynday da osynday aurulardy taratushy» eken. Búl taraqandardy ústap alyp, elektr ýsteline qoyyp sottaydy. «Tamaqty nege úrlaysyn?». Bylay qarasan, onda túrghan ne bar? Balalardyng bәri jybyrlaghan jәndikterdi qinaghandy jaqsy kóredi. Biraq osyny Emir bayandaghanda - janyng týrshige qorqasyn. Biz balasynyng ne istep, ne qoyyp jatqanyna mәn bermeytin halyqpyz ghoy. Olardyng ómiri erteng bastalatyn siyaqty. Sóitsek, olar ómir sýrip jatyr eken. Jәne keyde tartystary eresekterdikinen beter qatygez eken. Balanyzgha kónil bólip qoyynyzshy.
Aslannyng jýreginde mahabbat ta bolatyn. Ol synyptaghy eng súlu, qol jetpeytin qyzgha ghashyq boldy. Hidjap kiyetin qyz ben múghalimning arasynda da qaqtyghys. Synypqa Mirsain degen jigit keledi. Kompleks joq, jýregi ashyq, әdil de әdiletti. Birtindep ony da jýie «syndyrugha» tyrysady. Múghalimder de ylghy Mirsaiyngha qarsy.
Taraqandardy sottap jýrgen bala endi adamdardy da sottaugha bekinedi. «...Ily pravo iymeiy?» deytin Raskolinikov eske týsedi. Zúlymdyqtyng kózin jong ýshin qylmys isteu әdiletti me?.. Aslan ýndemeydi. Ol ýndemegen sayyn janyng bayyz tappaydy.
Qolyn juyp jatqan eki poliysey «Búlar kinәsiz bolsa she?» – «Basyndy auyrtpa, búl bizding júmysymyz» deydi ghoy. Sóitedi de, qolyn juyp, әri qaray kete beredi. Biz de ómirde, keyde әdiletsizdikti kórip túryp, qolymyzdy juyp jýre beremiz ghoy...
Mirsain qinalghanda, әldeneden qashyp, әldeqayda tyghylghysy kelgende «Heppilondy» eske alady. Óitkeni onyng ata-anasy ajyrasyp jatyr. «Maghan bәribir. Eseydik qoy» deydi ol ózin júbatyp. Óitkeni bala bolyp erkelep, bireuding qoltyghyna da tyghyla almaydy. Eeey, bizding ghasyrdyng qorghansyz balalary... Biz ylghy bireuding yghyna tyghylamyz ghoy. Al jeme-jemge kelgende bәribir, barlyq qiyndyqtardy ózimiz enseruge tura keledi.
Bolat alyp jýiening bólshegi (mýmkin qúrbany) ghana bolatyn. Bir adamdy óltirgenimen (kim óltirse de), eki balany sottaghanymen, jýie qala beredi. Al Aslandar ardyng sotynan zardap shegedi.
Mekteptegi әlimjettikti kim kórmey jýr? Biraq osyghan deyin sol jýiege kim nazar audardy? Eshkim. Emir әdeyi balalardy alyp otyr. Eger jýie jeliktirmese – Bolat, meyirim kórse – Aslan men Mirsain qanday bolyp óser edi? «Aslannyng sabaqtary» bizding suyq ghasyrdyng qúrbandaryn joqtau.
«Kino degen oqigha» deydi ghoy. Meninshe, kino degen  qaqtyghys. «Aslannyng sabaqtary» túnyp túrghan qaqtyghys. Emir oqighany órbitip әkele jatady da, sharyqtau shegine jetkende attap ótip ketedi. Qalay boldy, ne boldy – ózing tarqatyp al. Operatorlyq júmysy da maghynasyz emes, muzyka qoldanbay-aq jýreginning qylyn sherte biletini – óz aldyna jetistik. Ár bala ózin oinap jýrgen siyaqty, al olardyng tili, sóileu mәneri – bәri kәdimgi ómirden alynghan... Qysqasy, dýniyege suretker keldi. Tarqatyp keyin jaza jatarmyz. (Aytpaqshy, múndaghy keybir oilar aty atalghan dostarymnyng auzynan shyqqanyn eskertemin).

Ómirjan Ábdihalyqúly, jurnalist: Al, Aslan she?

Birinshiden, «Aslannyng sabaqtary» - biz, bizding qoghamnyng ózinen jasyryp, әr jerge kómip kelgen shyndyghyn traktormen kýrep, qoparyp tastady. Kino arqyly kórgen osy shyndyqtan janymyz týrshikti. Nege? Sebebi, «jerlengen» shyndyqtyng «ólimine» әrbirimizding qatysymyz bar. Yaghni, Aslannyn, Bolattyng boyyndaghy qatygezdik kókten daryghan joq, ony biz qúrghan, dauys bergen, «jarqyn bolashaq ýshin» dep ornatqan jýie darytty. Tipti, filimning basyndaghy qos balanyng bir-birimen sharpysuy arqyly kórinis tabatyn qatygezdikting «ósken», «eseygen» jәne jetilgen týrin kartinanyng sonyna taman shyghatyn eki tergeushining әreketinen anyq kóruge bolady. Týrmemen mektepting aiyrmasa shoyyn temir esik pen tor kóz tereze ghana ekenin kóresiz.

Kinodaghy negizgi oqigha ótetin  mektep - jýiening eng manyzdy әri bastaushy oryndarynyng biri. Al, mekteptegi bizding bolashaq tura qan maydandyng ortasynda jýr: әlimjettik, zorlyq-zombylyq, baqtalastyq, qorlau. Búl az deseniz, aqsha jinaudyng týrme zandylyghy berik ornaghan, saltanat qúrghan sarayyndaghy balalardyng ómir sýru, tirshilik ýshin kýresi. Bir qayyrsaq, mektep – qylmys әleminin, týrmening – bastauysh klasy. «Aslannyng sabaqtary» - biz kórmegen, bilmegensiytin, kerek bolsa, «oy, balalardyng bәri sol. Ol da ómirding ótetin joly» dep ózimizshe «zandastyryp» alghan ashy shyndyqty betimizge shyjyrghyra basady.

Ekinshiden, Aslan jәne onyng synyptas, qatarlastarynda tandau bar ma edi degen mәsele. Mektepte ornyqqan әlimjettik pen qanau jýiesinde olar da tandau joq. Ol jýiege qarsy shyqsang – adamnyng qoryna ainalyp, qorlyqtan kóz ashpaysyn. Kýresuge dәrmen joq. Endi ne istemek kerek? Eshtene. Sol jýiege qyzmet etesing - aqsha jinaysyn. Kartina oqushylar arasyndaghy әlimjettikti kórsetip otyrghanmen, onyng ar jaghynan tútas qoghamdaghy jemqorlyq pen paraqorlyqtyng iysi múrnynyzgha keledi.

Bolat  - mekteptegi ataman, syrttan keletinderge aqsha jinap beretin, sony úiymdastyratyn, syrtqy kýshting mekteptegi «senimdi ókili». Biraq, Bolat osy әreketimen ózining ishki әlsizdigin býrkemeleydi. Onyng әlsizdigining artynda – tәrbiyening osaldyghy túr. Kartinany kóre otyryp, Bolatty da ózge keyipkerlerdi de kinәlay almaysyn. Sebebi, olar da tandau joq. Bolat bolmasa onyng ornyn basqa bireu basar edi. Tandau joq jerde jaghdaygha kóndigu ghana qalady.

Al, Aslan she?

Kino bastalghanda jap-jasyl dala, tynyshtyq, jelmen terbelgen kók shalghyndy keship bara jatqan Aslandy kóremiz. Osy kórinis birden súrqay súr dýniyege auysady: Qys. Auyldan jyraq, alqam-salqam onasha ýi. Jalghyz bala. Qartayghan keyuana. Júpyny túrmys. Bastapqy kórinis Aslannyng beysanaly armanynan eptep syr beredi desek, keyingisi – qashyp qútyla almaytyn ótip jatqan balalyq shaghy. Osy eki kórinisting ózi filim bastala salysymen-aq, kórermen kónilin bir jylytyp, bir suytady.

Ýshinshiden, Aslannyng hidjab kiygen qyzgha ghashyq boluy jәne oghan óz sezimin qaghazdan jasalghan gýl, taghy basqa әdemi zattarmen jetkizuge tyrysuy arqyly rejisser Aslannyng boyyndaghy jastayynan ómirding ózi tasbauyr, qatygez etip jibergen jan dýniyesining týkpirinde tyghylyp jatqan meyirim men mahabbattyng úshqynyn kórsetedi. Biraq, meyirim men mahabbat jylu, qoldau tappady. Búl óz kezeginde bala boyyndaghy ómirge óshpendilikti órshite týsedi. Tarakandargha jasalghan óshpendilik tәjirbiyesi aqyry «nәtiyje» beredi. Yaghni, qylmysqa aparady. Biraq, Aslannyng jaghdayynda búl әreket ózin qútqaru, arashalau, tazaru siyaqty da әser qaldyrady.

Filimde hidjab kiygen oqushy qyz ben mektep diyrektory arasyndaghy әngime bar. Hidjab turaly. Biraq, búl jýlge bastalghanymen ayaqsyz qalghan. Bәlkim, ayaqsyz qaldyrugha mәjbýrt etti. Dese de, diyrektor men oqushy arasyndaghy diaologtyng ózinen biz taghy da qoghamnyng bir jandy jerin kóremiz. Al, oqushylardan aqshalay, zattay «alym» jinaytyn jigitting aq taqiya kiyip, músylmandyq keyipte jýruining ózi kóp oigha qaldyrady.

Qoryta aitqanda, Emir Bayghazinning «Aslannyng sabaqtary» filimi jana – jetinshi buynnyng ónerdegi, sonyng ishinde kinodaghy alghashqy jetistigi, alghan biyigi. Emirding avtorlyq filimi - bizding she, Tәuelsiz, azat úrpaqtyng ónerdegi óz dausy. Endigi ónerding ózgede salalarynda Emirding zamandastarynyng ýni shyghatynyna jәne olardyng sendi búzyp, talgham men taza ónerge degen kóqarasqa tónkeris alyp keletinine sengim keledi.

Abai.kz