Dýisenbi, 16 Qyrkýiek 2024
Din men tin 1732 16 pikir 31 Shilde, 2024 saghat 14:15

Qazaq qayda barasyn? Shyghar jol qaysy?

Suret avtordyng jeke múraghatynan alyndy

Qazaqstan Respublikasynyn
Preziydenti Qasym-Jomart Toqaevtyn!
Mәdeniyet jәne aqparat ministri
Balaeva Aida Ghalymqyzynyn!
Din isteri komiytetining tóraghasy
Nýkenov Erjannyng nazaryna!

Songhy kezderi elimizding damuy bayaulap, ústanghan baghyt-baghdary qauipti sipat alyp bara jatqany aiqyn kórine bastady. Kóp vektorly sayasat ústanamyz dep, osy kýnge deyin ainalamyzdaghy alpauyt memleketter men Batys pen Shyghystaghy memleketterding kónilin tabugha tyrystyq. Qazaqtyng mýddesin emes, sol sheteldik alpauyttardyng mýddesin ózimizding memelekettik mýddemizden joghary qoydyq. Memlekettik mýddesin qorghauy tiyis iydeologiyany ysyryp tastap, onyng ornyna batystyng popkuliturasy men ómir saltyn qogham sanasyna engizdik. Nәtiyjesinde qanday qiyn kezenderdi basynan ótkerse de moyymay, ózining ruhaniy-mәdeny bolmysyn saqtay alghan qazaq halqy songhy otyz jyldyq tarihynda ózining jýzdegen jyldyq tarihynda joghaltpaghan qúndylyqtarynan,  ruhaniy-mәdeny tútastyghynan ajyrap, tobyrgha ainalghan jayy bar. Búl qazaq halqynyng  asa qaterli kezendi basynan ótkerip jatqandyghynyng basty kórsetkishi dep aitsa bolady. Ókinishke oray, sol ruhany toqyrau men azghyndyqtyng basty sebebi – til dep eseptegen bizding keybir deputattar búl mәseleni Mәjilis dengeyinde kóterip, qazaqtyng bar problemasy orys tili arqyly kelip jatyr dep, orys tiline qarsy nauqandy bastady.  Tilding qoghamdaghy rolin búlay asyra baghalaudyng sony ýlken ókinishke aparu yqtimaldyghyna bas auyrtyp jatqan jandy kórmedim. Tilge eger anyqtama beretin bolsaq – til eng bastysy qatynas qúraly. Sol til arqyly biz ózimizding qajettilikterimizdi ótep, qoghamda qatynasqa týsemiz. Ózimizding jinaqtaghan qúndylyqtarymyzdy sol tilde saqtaymyz. Til keme siyaqty, ýstine ne artsang da qabylday beredi. Jaqsy ma, jaman ba – ajyratyp jatpaydy. Eger tilde ózine berilgen qyzmetten artyq funksiya bolghanda, qazaqtyng ruhaniy-mәdeny bolmysyna orasan zor ziyan keltirip jatqan qazaq bolmysyna jat iydeyalardyng eshbirin qazaqtyng ruhany bolmysyna ótkizbey, qorghap qalghan bolar edi. Mysaly, uahhabiylik-salafiylik iydeologiya qazaqtyng sanasyna qazaq tili arqyly kelip ulady emes pe?  Odan basqa qanshama qazaqtyng ruhany bolmysyna uyn shashyp jatqan iydeyalar ózimizding qazaq tili arqyly kelude. Búl qazirgi kýni til mәselesin kóterip, qoghamdaghy býkil problemalardy sheship tastau mýmkin emestigin kórsetedi. Qazirgi til mәselesin ushyqtyryp, shu kóteru Ukrainanyng jýrip ótken jolyn, qateligin qaytalau bolyp tabylady. Oghan dәleldi úzaqtan izdep qajeti joq.  Bizding deputattardyng osy әreketine  oray Resey Dumasy tóraghasynyng orynbasary P.Tolstoy tarapynan jasalynghan mәlimdemesi dәlel bola alady. Egerde osy qarama-qayshylyq ary qaray órship jalghasa beretin bolsa, onda ertengi kýni biz qazirgi Ukrainanyng kebin kiiimiz әbden mýmkin. Sonda ne isteu kerek degen zandy súraq tuady? Shyghar jol qaysy? Búl súraqtargha jauap beru ýshin biz aldymen osy problemalyq mәselelerding shyghu negizderine taldau jasauymyz kerek.

Bizding elimiz tәuesizdikti ala salysymen AQSh bastaghan Batys elderining iydeologiyalyq qaqpanynyna týsti. Biyliktegi serkelerding massondar qataryna kirip, solardyng mýshesine ainaluy olardy qazaq halqynyng últtyq mýddesin qorghau qúqynan aiyrdy. N.Nazarbaev bastaghan biylik basyndaghylar qazaq halqyn últsyzdandyru, ruhaniy-mәdeny bolmysynan ajyratyp, tobyrgha ainaldyru sayasatyn janyn sala jýrgizdi. Qazaqty ózining ruhany túghyrynan ajyratu baghytyndaghy is-әreket memlekettik dengeyde jýrgizilip, elimizge týrli baghyttaghy diniy-ruhany baghyttaghy sektalar men aghymdar toghytyldy. Áriyne, olardyng ishindegi eng yqpaldysy uahhabiylik baghyttaghy aghymdar bolatyn. Al, uahhabiylik aghymgha Izrailding ekinshi preziydenti  Ishak Ben-Svy mynaday anyqtama beredi: «Vahhabizm – eto skrytaya iudeyskaya gruppa, seliu kotoroy yavlyaetsya boriba s islamom pod flagom islama». Demek, býkil Islam әlemin qangha bóktirip jýrgen aghym ókilderi iudaizm mýddesi ýshin arpalysyp jýrgenine búl naqty dәlel. Mine, osynday aghym ókilderi jiyrma jyldan asa uaqyt elimizde jetekshi diny baghyt retinde  qyzmet etti jәne әli de etip keledi. Qantar qyrghynynyng negizgi qozghaushy kýshi bolghan da, sol qyrghyndy úiymdastyrghan da osy kýsh bolatyn. Ókinishke oray, sýienishi myqty búl aghymnyng ókilderi qantar qyrghynynda kinәsi aiqyn kórinip túrsa da jazadan qútylyp ketti. Búl baghyttaghy әshkereleu júmystaryna syrtqy kýshter tyiym saldy. Nәtiyjesinde qantar qyrghyny ýshin memlekettikti saqtap qalu jolynda tótenshe jaghday jariyalaghan El Preziydenti kinәli bolyp shyqty. Ókinishtisi, sonyng barlyghyn bile túra bizding memlekettik organdar tarapynan búl aghymdy auyzdyqtau turaly eshbir shara әli kýnge qabyldanar emes. Mәjilis deputattarynyng uahhabiylik-salafiylik baghytqa tyiym salugha baghyttalghan zang qabyldau turaly әreketteri nәtiyjesiz ayaqtaluda. Elimizdegi diniy-ruhany ahualgha jauapty Qazaqstan músylmandary diny Basqarmasy ózining ústanghan baghytyn birtindep Ihsan ilimine-sopylyqqa qaray beyimdeymiz degen niyeti әli iske aspay keledi. Sebebi, Bas Mufty Nauryzbay qajy Taghanúly qansha әreket etkenimen otyz jyl boyyna halyq sanasyna sinirilgen uahhabiylik-salafiylik aghym ornyn óz erkimen bosatqysy joq. Bosatpaydy da. Oghan tolyghymen kózim jetti. Hanafy mazhaby degen betperdeni kiyip alghan imamdar sóz jýzinde Hanafy mazhabyndamyz dep sayraghanymen is jýzinde sol bayaghy uahhabiylik-salafiylik baghyttaghy uaghyzdaryn jalghastyryp, әli kýnge Ruh-әruahpen, qazaqtyng salt-dәstýrimen arpalysyp keledi. Osydan eki aiday shamasy búryn Atyraudan bir jigit telefon soghyp, múnday bolghan Hanafy mazhabyng qúrysyn. Búl eshqanday qazaqtyng dәstýrli dini emes, sol keshegi uahhabiylik-sadafiylikten eshqanday aiyrmasy joq, nelikten QMDB-ny qorghap jýrsing dep meni biraz jerge aparyp tastady. Óitkeni, men eki jylday ishtey yryldasa bermey, aqyl qosyp, elding tynyshtyghyn birlesip qorghayyq degen QMDB basshylyghynyng degenine senip, sarapshylar kenesining qúramynda boldym. Nәtiyje bolmaghannan keyin qaytadan olarmen búdan ary birge boluym mýmkin emestigin aityp, Bas muftiyge hat jazyp, mәlimdeme jasadym. Sebebi, búdan ary qaray ýnsiz qarap otyru qazaqty satqanmen birdey ekenin týsindim. Ókinishtisi, qazaqtyng ishki ruhany bolmysynyng transformasiyagha týsip, ózining qalypty ruhaniy-mәdeny bolmysynan ajyrauy kýn sanap aiqyndalyp keledi. Keshegi qazaqtyng ruhany bolmysy men mәdeniyetin boyyna sinirgen qazaqtyng nebir asyl qasiyetteri qazirgi uahhabiylik-salafiylik uaghyzdardyng jeteginde ketkenderding sanasynan mýlde óship ketken nemese kómeskilenip joghalugha ainalghan dese bolady. Onyng sebebi, qazaqtyng Ruh-әruaqqa qatysty tanym týsinigin uahhabiylik-salafiylik baghyttaghy imamdar joqqa shygharady. Al, ruh-әruaq mәselesi qazaq ýshin bar qúndylyqtyng úshar shyny dese bolady. Ruhany әlem men adam arasyn baylanystyrushy negizgi tetik, Ar-imanynyng negizgi tiregi. Ol ýshin qazaq maly týgil, janyn ayamaghan. Sol ýshin de atam qazaq «Malym janymnyng sadaghasy, janym arymnyng sadaghasy» degen ataly sóz qaldyrghan. Osy negizde qazaqtyng sanasynda adamy bolmys pen izgilik qaghidalary, Allanyng meyir- mahabbaty, adaldyq pen әdildik saltanat qúrdy. Eng bastysy múnyng barlyghy Qúrannyng negizgi qaghidalary men talaptaryna say kelip jatatyn. Biz ony Abay atamyzdyng myna bir ólenine qarap-aq bile alamyz. «Mahabbatpen jaratqan adamzatty, Sen de sýy ol Allany jannan tәtti. Adamzattyng bәrin sýy bauyrym dap, Jәne Haq jol osy dep әdiletti.» Abay atamyzdyng búl óleni Qúrandaghy «Asr» sýresining tafsiyr-týsindirmesi ekendigin kóp adam sezine bermeydi. Búl qazaqtyng dәstýrli dini men diny tanymy islamdaghy barlyq ruhaniattyng shynyna kóterilgen jol ekendigin týsinbeydi, týsingisi kelmeydi.   Al, uahhabiylik-salafiylik baghyttaghy imamdar qazirgi qazaqtyng sanasyna neni sinirip, ne egip jatyr? Aytatyndary «Namaz oqy, namaz sening qorghanyshyn. Namaz oqysang boldy, Alla sening bar kýnәndi keshedi. Namaz oqymas búryn aldymen imannyng sharttary «Allanyng birligi men barlyghyna, payghambarlaryna, kitaptaryna, perishtelerine, aqyret kýnining bolatynyna, adam balasynyng qayta tirilip, Jaratushy Qúdiretting aldyna jauap beretinine senu» mәselesi mýlde aitylmaydy. Búl talap uahhabiylerding basty kitaby «Ýsh negiz» atty  kitabynda iman mәselesi songhy oryndardyng birinde. Al qazaqtyng dәstýrli dini imansyz namaz oqugha rúqsat bergen emes. Namazyn oqyp ózine qorghan jasap alghan «әsire músylmandar» oiyna kelgenin jasaydy. Kisini aldaydy, arbaydy, zorlyq qylady, qos-qostan әiel alyp, olardy toyattap bolaghan kýni ózi siyaqty bir «әsire músylmangha» syilay salady. «Men ana әieldikke alghan jas qazaq qyzynyng obalyna qaldym-au, búl da adamnyng balasy-au» degen týsinik sanasyna kirmeydi de. Bar biletinderi fiyqh ilimining negizderi. Qalay dәret alu kerek? Namaz qalay oqylu kerek, t.ss. Alla aldyndaghy sauaptyng ýlkeni saqal men oramal. Ár saqaldyng týbinde otyrghan bir perishte seni Allanyng aldynda qanday kýnәng bolsa da arashalap alady. Meshitterde aitylatyn uaghyzdar sol islam dinining alghashqy kezeninen asyp shyqpaydy. Arab qoghamyndaghy sol kezendegi qarym-qatynas, sharighat tss.  Al ol kezende arab qoghamynda Ahl al-Hadis ókilderi biylik jýrgizgeni, olardyng talaby músylman bolu ýshin aldymen arab salt-dәstýri men mәdeniyetin qabyldauy qajet degen talap bolghandyghy turaly mәsele sol kýiinde qazirgi meshitterde aitylyp jýr. Eng bastysy búl baghyt ókilderi әuel bastan Múhammed (sAs)payghambardan keyin Alla men adam arasynda baylanys bolu yqtimaldyghyn joqqa shygharghan bolatyn. Al, búl Qúran talaptaryna mýlde qayshy ekendigi sol meshitke baryp uaghyz tyndap jýrgenderding kópshiligi sezbeydi de. Áytpese, Qúranda aitylghan «Biz әrbir ýmmet ýshin bir elshi jiberdik», «Ár bir ýmmet ýshin bir sharighat pen jol jiberdik» ayattardyng mәnisin týsingen bolsa kerek edi. Býkil on segiz myng ghalamdy jaratqan Tәnir Taghalanyng adam balalaryn jer sharynyng әr jerine ornalastyra otyryp, olardyng ómir sýrip jatqan ortasynyng tabighy ereksheligine oray, salt-dәstýri men mәdeniyetin, kerek dese, ne iship, ne jeytin tamaghyna deyin anyqtap bergendigin týsinse kerek edi. Osy mәselelerge taldau jasay otyryp, Abu Hanifa Núghman bin Sabit atty ghúlama bylay degen eken: «Alla Taghala bir halyqqa adal etkendi, ekinshi halyqqa aram etti». Demek, sol músylman halyqtarynyng ózi tabighy erekshelikterine oray biri ishken tamaghyn ekinshisine aram bolatyny turaly mәseleni aityp otyr. Mysaly, qazaq ýshin adal jylqy eti, arabtar ýshin aram. Onyng sebebi tabighat ereksheligi. Olardyng taghamgha qoldanatyn kesirtkesi men shegirtkesin qazaq tamaq retinde qoldana almaydy. Múnyng barlyghy bizding diny tanymymyzdyng bastauynda túrghan  «Ahl ar-Ray» atty baghytta negizdelgenin kópshilik qauym týgil, din salasynyng mamandarynyng ózi habarsyz. Búl baghyttyng negizin qalaghan Aly ibn Abu Talibting úly Múhammad ibn Hanafiya da onyng sonyna ergen onyng shәkirtteri de Ruhany әlem men adam ruhy arasyndaghy baylanys ýzilmeui tiyis degen týsinikte boldy. Arab jerine syimay ⅤⅢ ghasyrdyng ekinshi jartysynda Týrkistan jerine kelgen Ahl ar-Ray» ókilderining attaryna qarap-aq, olardyng Ruhany әlemmen baylanysy bolghandyghyn kóruimizge bolady. Mysaly, Ishaq bab, Abd ar-Rahim bab, Abd al-Jalil bab. Búl jerdegi kisi attaryna jalghanghan «bab» sózining maghynasy – qaqpa-Ruhany әlemge ótetin qaqpa. Búl ruh-әruaq turaly tanym-týsinik týrkilerdegi tanym-týsinikpen say kelip, týrkiler arasyna esh qiyndyqsyz sinip ketti. Olar islam dinining jalpy adamzattyq manyzy bar negizgi ústanymdaryn men ghylymy tújyrymdaryn Týrkistan jerine alyp keldi. Búl Týrkistan jerining Islam dinining ghylymy baghytyn damytqan negizgi ortalyqqa ainaluyna yqpal etti. Týrkistan jerinde astronomiya, matematika, muzyka, til ghylymy t.b. ghylym salalary damyp, әlem halyqtarynyng damuyna yqpal etti. Ábu Nasyr Ál-Faraby siyaqty ghúlamalar osy mektepting ókilderi bolatyn. Qarahandyq biyleushi Satuh Búghra Abd al-Karimning Ahl al-Hadis baghytyn qabyldauy Týrkistan jerindegi islam ghylymdaryn toqyratty. Múnyng sony jalpy Islam әlemining ruhany toqyraugha týsuine yqpal etti. Ókinishke oray, bizge qazirgi kýni sol salafiylerding zamanynda ústanghan islam dininin  ómir sýru formasy kelip otyr. Basqasha aitqanda, qazaq halqynyng dәstýrli dini men salt-dәstýri men jalpy mәdeniyetine qarsy  búl baghyttyng qazaqty búzary bolmasa, qazaqqa bereri joq. Qazaq qoghamyn últsyzdandyru maqsatyna qyzmet etude. Osyghan qarap-aq bizdegi salafiylik baghyttyng ústanymy jahandanu sayasatyn jýrgizip otyrghan alpauyt memleketterding ústanghan sayasatyna tolyghymen say keletinin kóruimizge bolady.

Alayda, syrtqy kýshter elimizding ishki tútastyghyn búzu ýshin tek uahhabiylik-salafiylik baghyttaghy aghymdardy qoldaumen ghana shektelip otyrghan joq. Basqa qanshama islamdyq emes aghymdar, sektalar bar. Solardyng ishindegi qazaq ýshin eng qauiptisi – tәnirshildik. «Qazaqtyng dәstýri men mәdeniyetin qorghau» maqsatynda әreket etip jatqan búl top, qalayda islam dinine qarsy qazaq sanasynda teris pighyl qalyptastyryp, islamofobiyany órshitu bolyp otyr. Egerde búl «tәnirshilderdin» payda bolu kezenin qaraytyn bolsaq, onda sol 1990 jyldardyng sony 2000 jyldardyng basyna say keledi. Soros qorynyng kómegimen búl aghymdy qoldan jasap shyqqan marqúm jurnalist-Áuezhan Qodar bolatyn. Kezinde «Tamyr» atty jurnal shyghardy. Kezinde búl toptyng ústanghan baghyty qazaqty ishten irituge sonshalyqty yqpaly bola qoyady dep oilamap edim. Biraq olardyng songhy jyldardaghy belsendi әreketteri olardyng maqsaty qazaq halqynyng mýddesin qorghaghan bolyp, islam dinin qazaq sanasynan óshiruge baghyttalghanyn kórip otyrmyz. Olardy alghashynda adasyp jýrgenderi bolsa, aqiqatqa qaray bet búrar degen ýmitpen qanshama ghylymy materialdardy úsyndym. Alayda, olar men úsynghan maqalalardyng bireuin de oqymady. Kerisinshe, jalpy islam dinine ghana emes, qazaqtyng dәstýrli dinine qarsy әreketti odan ary órshite týsti. Demek, búl «tәnirshildik» baghyt ókilderining maqsaty shyndyqqa jetu emes, qazaq arasyna diny tanym negizinde jik salyp, qazaqtyng ishki ruhany tútastyghyn ydyratugha, mýmindik bolsa qazaq qoghamyn ishtey iritip, tike-tires dengeyine deyin aparu. Olar ózderining maqsatyna birshama jetti dep te aitugha bolady. Demek, búl ózderin «dәstýrli islam ókilderimiz» deytin QMDB qúramyndaghy meshitterding ústanghan baghyty da, «tәnirshilerdin» ústanghan baghyty da qazaqqa jat ekendigin kórsetedi. Eki baghyt ókilderining ústanghan maqsattary bir: qazaqtyng ishki ruhany tútastyghyn búzyp, jik salu, tobyrgha ainaldyru. Sondyqtan qazaq búl eki baghyttan da bas tartyp, ózining ata-babasynyng jolyna, Qoja Ahmet Yasauy negizin salghan yasauiya tariqatyna bet búruy kerek. Sonda ghana qazaq ózining ruhaniy-mәdeny bolmysy men eldigin saqtap qalugha mýmkindik alady. Kezinde qazaqtyng dәstýrli dini Yasauy jolyn qorghamaq bolghan Ismatulla qary bastaghan sopylar týrmege toghytyldy. Sebebi, egerde Ismatulla qary men shәkirtterin týrmege jappaghanda qazaq múnshalyqty azghyndap, tobyrgha ainalmaghan bolar edi. Jahandanudyng soyylyn soqqan olardyng elimizdegi ókilderi KTK arnasynyng sol kezdegi basshysy Arman Shoraev pen «Habar» telearnasynyng bas produsory Serik Abbas shah siyaqty emissarlary sopylardyng sonyna sham alyp týsip, aqyrynda sottatyp tyndy. Maqsattary  – uahhabiylik-salafiylik iydeologiyagha jol ashu bolatyn. Qazaqtyng sol kezdegi ruhaniatyna qorghan bolghan «Qazaqstan» telearnasy basshylarynyng ózi qughyngha týsti. Jahandanu ýderisining ókilderi jeniske jetti. Nәtiyjesinde qazaq halqy ózining ruhaniy-mәdeny bolmysynan ajyrap, tobyrgha ainaldy. Búl aitylghandardan jahandanu ýderisi óklderining qazaq halqyn diniy-ruhany bolmysynan ajyratu baghytyndaghy әreketterining qanday jetistikterge jetkenine kóz jetkize alasyzdar. Jahandanu ýderisi ókilderining әreketi tek diniy-ruhany salamen shektelip qalyp jatyr ma? Joq. Mәdeniyet pen BAQ salasy tolyghymen solardyng jeteginde desek janylyspaytyn shygharmyz. Ásirese, telearnalardaghy berilip jatqan habarlar halyqtyng ruhany bolmysyna mýlde kónil bólmeydi dese bolady. Qazaqtyng dәstýrli ónerining ókilderi anda-sanda jyl qúsynday bir kórinedi. Al, aitys ónerin uahhabiyler jekeshelendirip aldy. Qazaqtyng ruhaniatyn, qoghamdaghy ótkir mәselelerdi kóteruge tiyis habarlardyng ornyna mәn-maghynasy joq qazaqtyng sanasyn búzbasa, damytpaytyn jenil-jelpi habarlar men muzykagha berilgen. Kóshiligine halyq qarsy bolghanyna qaramastan «Qalaulym» siyaqty habarlar efirden týspey keledi. Osynday jenil, adam sanasyna eshqanday oy salmaytyn habarlar legi halyqtyng ruhany quatyn sarqyp, olardyng ornyn qazaq bolmysyna jat týrli adam bolmysyn azghyndatyn iydeyalar basty.  Qazirgi qazaq qoghamy biri batystyn, biri shyghystyn, biri arabtyn, biri qytaydyn, biri orystyng mәdeny yqpalyna erip, qazaq mәdeniyetin talapaygha saluda. Eng bastysy osy kýnge deyin qazaqta kiyeli, qasiyetti sanalyp kelgen úghymdardyng barlyghy qúnsyzdanyp, el men jerding kiyeliligi, Otannyng kiyeliligi turaly úghymdar ózining qadir-qasiyetin joghaltty. Olardyng ornyn Batystyng azghyndyq ústanymdary men LBGT siyaqty toptardyng yqpaly basty.  Jәne búl qazirgi qazaq qoghamynyng jetistigi retinde baghalanuda. Oghan plularizm dep aidar taqtyq. Ol az deseniz adasqan qazaqty odan ary adastyrudy maqsat etken, shet eldik granttarmen kýn kórip, aqsha alyp, solardyng mýddesine qyzmet etetin myndaghan blogerler armiyasy toqtausyz qazaqtyng sanasyna shabuyl jasauda. Maqsattary – Qazaqstan  memleketining memlekettik jýiesin kýiretu, qazaq qoghamynda rusofobiyany qalyptastyryp, Qazaqstandy Reseymen jaulastyru. Blogerlerding búl maqsattary kimning mýdesi ýshin jasalyp jatqanyn bilu onshalyqty qiyn emes. Olardyng artynda Reseyding kýshin qalayda sarqudy maqsat etetin AQSh-tyng sayasaty túr. Ózderining osy maqsatyn iske asyru ýshin blogerlerge aqshany ayamay berip, qoldap otyrghan da solar. Ertengi kýni solardyng jospary iske asyp, Resey men Qazaqstan arsynda soghys órti tútanatyn bolsa, qazaq halqy da, ukrain halqy siyaqty AQSh mýddesi ýshin qúrbandyqqa shalynbaq. Al, osyny oilap jatqan jan bar ma? Áli kýnge sol AQSh-qa, Batys elderine jaltaqtaumen kýn keshudemiz. Múnyng sony qúrdym ekenin moyyndaghymyz kelmeydi. Egerde búdan ary elimiz Batystyng iydeologiyalyq yqpalynan bas tartyp, tәuelsiz, qazaq halqynyng dәstýrli din men mәdeniyetin qalpyna keltiru baghytyndaghy sayasatyn jýrgizbeytin bolsa,  onda qazaq halqy da, Qazaq memleketi de tarih sahnasynan ketedi. Onyng ýstine jalpy adamzat balasynyng basyna aqyrzaman kelip, әlemning kóptegen elderinde týrli apattardyng kýn sanap kóbengi әlem halqyn shoshyndyryp otyr. Soghan qaramastan әli de bolsa, qazaq halqyn adamzat balasynyng basyna tónip túrghan aqyrzaman apatynan da, Batystyng uly iydeologiyalyq yqpalynan da aman alyp qalu mýmkindigi bar. Kezinde Ruhany әlem men adamzat ruhy arasyndaghy baylanys ýzilip, adamzat qoghamy azghyndyqqa týskende Qoja Ahmet Yasauy Islamdy jana satygha, tariqat dengeyine kóterip, Ruhany әlem men adamzat ruhyn qayta baylanystyrghan bolatyn. Sol kisining osy janqiyarlyq  enbegi arqysynda adamzat balasy ómirin ary qaray jalghastyrugha mýmkindik aldy. Ruhany әlem men adamzat ruhy arasyndaghy baylanysty ózi ghana baylanystyryp qoymay, ýnemi sol baylanysty ýzbey jalghastyryp túratyn Áuliyler mektebin qalyptastyrdy. Sol ýshin kezinde Yasauy babamyzgha «Ahmadiy-s-sәniy-Ekinshi Múhammed», «Qtub al-Aqtab-Dýniyening tiregi»  degen ataqtar berilgen bolatyn. Sol enbekting arqasynda ghana adam balasy osy kýnge deyin ómir sýruge mýmkindik aldy. Mine, osy Yasauy babamyzdyng jolyn-yasauiya tariqatyn qayta tiriltip, Ruhany әlem men adamzat ruhy arasyndaghy baylanysty qayta qalpyna keltire alsaq, onda myna kele jatqan aqyrzaman apatynan da aman qalamyz, halqymyzdyng azghyndauyn toqtatyp, sanasyn jana satygha kóteruge mýmkindik bolady.  Ol ýshin – memleketting dini-iydeologiyalyq sayasatyn ózgertip, halyqtyng sanasyna 800 jyldan beri ornyqqan Yasauy jolyna- yasauiya tariqatyna jol ashyp, memlekettik iydeologiya dengeyine kóteru kerek. Sonda qogham sanasyn ózgertu onshalyqty qiyndyqqa soqpaydy. Til mәselesi de ózdiginen sheshiledi. Yasauiya tariqatyn kim alyp jýredi degen mәselege keler bolsaq, oghan bas auyrtyp qajeti joq. Keshe qazaqtyng ruhaniatyn qorghau jolynda sottalyp, qughyngha týsken Ismatulla qary men ol kisining shәkirtteri bar. Sol kisiler búl isti quana-quana qolgha alady jәne qoghamdy qayta qalpyna keltiruge baryn salady degen oidamyn. Onyng ýstine Qoja Ahmet Yasauiyding ómirine, ruhany múrasyna, yasauiya tariqatynyng týrki halyqtary tarihyndaghy roline qatysty qanshama zertteu enbekteri bar. Osylardyng bәrin retimen qoldana bilsek, Yasauy babamyzdyng jolyn qayta qalpyna keltiru onshalyqty qiyn sharua emes. Onyng ýstine qazaqtyng barlyq ruhany múrasy Yasauy ilimi negizinde órilgen. Qazaqtyng jyrshy-jyraularyn telearnalardan sayratyp qoyatyn bolsa, solardyng ózi qanashama halyqtyng jýregine jol tabady.

Alayda, múnday memlekettik dengeyde kýrdeli de, týbegeyli ózgeris jasaugha syrtqy kýshter mýmkindik bere qoymaydy. Ol ýshin memleketting býkil ishki, syrtqy sayasatyn ózgertetin birneshe batyl qadamdar kerek: Birinshiden, AQSh pen Batys elderi qysym jasay almas ýshin Resey memleketine arqa sýieu kerek. ekinshiden, qazaq halqynyng ruhaniy-mәdeny bolmysyna qarsy әreket jasap jatqan týrli sektalar men LBGT siyaqty adam balasyn azghyndatyn úiymdargha tyiym salynyp, elden alastatylu kerek; ýshinshiden, memleketting býkil sayasatyna qarsy shyghyp, qazaq halqynyng sanasynda rusofobiyany qozdyrudy ózderine tu etip alghan shetelderden qarjylandyrylyp otyrghan blogerlerding barlyghynyng әreketine tyiym salynyp, shet elderden keletin qarjy kózderin jabu kerek; tórtinshiden, shet elderden qarjylandyrylatyn sayasy partiyalargha tyiym salynuy tiyis. Sonda ghana múnday reformany jýrgizuge mýmkindik tuady. Egerde osy baghytta belsendi әreketter jýrgizilmeytin bolsa, onda qazaq halqy ruhany azghyndyq batpaghyna batyp, halyq retinde jer betinen joyylady. Onyng sony aqyrzaman apatyna úlasary haq. Bizding elimiz shyndyghyna kelgende ótken jyldyng ortasyna deyin әruaqtardyng qorghauynda boldyq. Bir jiynda әruaqtargha qarsy auyr sózder aitylghan kýni Semeyde orman órti bastaldy. Sol joly Atyrau men Altaydyng arasynda taryday shashylghan Yasauy joly ókilderi jiylyp zikir salyp, Tәnir Taghaladan sol órtti óshiretin jauyn súrady. Alla tilekterin qabyl qylyp, jauyn jauyp, órt óshirildi. Al biylghy kóktemgi su tasqyny qay jerlerde oryn alghanyna qaraytyn bolsanyzdar, qay jerlerde Ruh-әruahqa qarsy jerlerding barlyghy derlik su tasqynyna úshyrapty. Bir ghana mysal, Qúlsary qalasynda bar qalany su alghanda bir ýiding aulasyna da, ýiine de su kirmegen. Búl nening qúdireti? Búl sol әruaqtardyng qúdireti. Bizding Týrkistanda Ábubәkir qary degen kisi ótken. Sol kisi aitady eken «Oynama bala әruaqpen, Áruaq úrar әr bappen» dep. Sondyqtan biz bar qazaq balasy bolyp, ata-babamyzdyng jolyna Ruhany әlemmen bizding ruhymyzdy baylanystyratyn Qoja Ahmet Yasauy jolyna bet búrayyq. Búl bizding basymyzgha týsken bar tauqymetten qútqaratyn jalghyz jol jәne songhy mýmkindik. Tandau ózderinizde?!

Zikiriya Jandarbek

Abai.kz

16 pikir

Ýzdik materialdar

Alashorda

IYdey Alasha y sovremennyy Kazahstan

Kerimsal Jubatkanov 2185