Aqyn Aqberen Elgezek qara sózge de qalam tartyp jýr. Búrynyraqta «Bolmaghan balalyq shaq» atty prozalyq shygharmasy jaryq kórgen edi.

Aqyn ózining feysbuk әleumettik jelisindegi jeke paraqshasynda balalyq shaqtan jadynda qalghan estelikterin janghyrtyp, «Qaydaghy-jaydaghy eske týskende» siklimen jariyalap keledi.

Tómende Aqberen Elgezekting ýsh jazbasyn úsynyp otyrmyz.

Abai.kz

1-shi әngime

Ýy men qora-qopsynyng bitpeytin bәkýn-shýkin sharualarynan jalyqqanda, Aydarbek degen agham «jylqy qaraymyn» degen syltaumen Shólge ketetin. Shól degen shartty atau. Bizding auyldan 100 shaqyrymday jerdegi jylqyshylar qosyn tigetin jer.

Mahorkasyn orap, peshting týbinde kýrk-kýrk jótelip otyryp, agham shaldyng qas-qabaghyn bylay baghatyn edi.

- Ana ýiir deymin de... Borandy týnderi Balqash jaqqa yghyp ketip, eki ayaqty qasqyr men týz taghylaryna jem bolmady ma eken dep oilap qoyam... - deytin. Shal onysyn estimegensip, kitabyn oqy beretin. Agham, birinshi snaryady sәtsiz úshqanyn bayqaydy da:

- Áneukýni, Týsiphannyng eki tayyn qasqyr tartyp ketip, shyghyngha batty. Ayghyry nashar boldy ma, qasqyr kóp bolyp, shamasy jetpedi me, obal qylypty, әken...

Aqyn Aqberen Elgezek qara sózge de qalam tartyp jýr. Búrynyraqta «Bolmaghan balalyq shaq» atty prozalyq shygharmasy jaryq kórgen edi.

Aqyn ózining feysbuk әleumettik jelisindegi jeke paraqshasynda balalyq shaqtan jadynda qalghan estelikterin janghyrtyp, «Qaydaghy-jaydaghy eske týskende» siklimen jariyalap keledi.

Tómende Aqberen Elgezekting ýsh jazbasyn úsynyp otyrmyz.

Abai.kz

1-shi әngime

Ýy men qora-qopsynyng bitpeytin bәkýn-shýkin sharualarynan jalyqqanda, Aydarbek degen agham «jylqy qaraymyn» degen syltaumen Shólge ketetin. Shól degen shartty atau. Bizding auyldan 100 shaqyrymday jerdegi jylqyshylar qosyn tigetin jer.

Mahorkasyn orap, peshting týbinde kýrk-kýrk jótelip otyryp, agham shaldyng qas-qabaghyn bylay baghatyn edi.

- Ana ýiir deymin de... Borandy týnderi Balqash jaqqa yghyp ketip, eki ayaqty qasqyr men týz taghylaryna jem bolmady ma eken dep oilap qoyam... - deytin. Shal onysyn estimegensip, kitabyn oqy beretin. Agham, birinshi snaryady sәtsiz úshqanyn bayqaydy da:

- Áneukýni, Týsiphannyng eki tayyn qasqyr tartyp ketip, shyghyngha batty. Ayghyry nashar boldy ma, qasqyr kóp bolyp, shamasy jetpedi me, obal qylypty, әken...

Shal miz baqpaydy. Tek kózildirigining ýstinen bir qarap qoyady da kitabyna ýniledi. Atam aghamnyng dala bezer ekenin biledi. Bilmegende, óz balasy ghoy! Aghamnyng jylqy auylgha baryp, myna jalghannan kirlegen janyn aq qar jәne aq araqpen tazartqysy kelip otyrghanyn ol shalekeng biletin, biletin... Jylqy malyna degen asa ýlken «alandaushylyq» pighyldaghy taghy bir әreketine shal shydamay:

- Áy, barghyng kelse, barsayshy, qúlaq etimdi jemey. Atyndy sayla da, әida ket! Tanerteng garajdan eki jarty araghyndy berem. Ana Tókishke aparyp ber. Jylqygha qaraylay jýrsin. Boldy, basymdy qatyrmay, tynysh otyr! Oi, dalabezer, kóksau neme! – dep qolyndaghy kitabyn tars jauyp, jatyn bólmesine ketetin.

Agham, baqyttan basy ainalyp, rahattana-qúmarlana shylymyn tartady da, syrtqa shygharghan kók týtinning arasynda kýlimsirep otyra beretin. Qys kelse, osy. Qys kelse, atyn erttep, baghyty – aidala, ketip bara jatatyn. Jay emes, әndetip ketip bara jatatyn-ey!

Maghan osy aghamnyng jylqy auylyna baratyn saparlary súmdyq siqyrly, ghalamat qyzyq kórinetin. Ol jaqta basqa bir ómir barday, ol jaqtaghy adamdar mýlde basqa bolatynday. Ertegidegidey!

Janaghy әngime bolghan kezinde, men 10 oqimyn. At jalyn tartyp minetin jasqa kelgem. Degenmen, sol Shambaladay kórinetin Shól degen mekenge әli baryp kórmeppin. Aghama jaqyndadym.

- Agha, men de barayynshy... - Sen be? - ýstimdi tinty qarady. - IYә, men. Byltyr, óskende barasyng dep ediniz ghoy. Mine, óstim. - Uahahahaaaahaha! Bir jylda ósip kettim deysing be? - E, nesi bar, óstim! Keler jyly mektep bitirem ghoy! Barayynshy, agha. - Boghynmen qatasyn! Aulaq jýr, pәlennen aulaq. - Qatpaymyn! Qatsam, qatqan jerimde tastap kete beriniz – dedim qaysarlanyp. - Atang jibermeydi ghoy, boqmúryn-au! - Jibermese, qashyp keteyik - dedim, aghamdy qylmysqa iytermelep. - Oi, qoy, esing dúrys pa! Bar, sabaghyndy oqy. - Erteng jana jyl ghoy, qaydaghy sabaq! Kanikul bizde. - Mmm...bilmeymin.

Atama bardym. Atama bardym da, tang qaldym. Saqqúlaq shal bәrin bilip, estip jatqan eken. Áy, sabazym-ay!

- Barghyng kelse bar. Ana qara qúnandy erttep, min. Mynanday qysta dala kezip kelgen bala – jigit bop oralady. Bar, aghannan qalma! Aghang әkki ghoy, óltirmeydi – degen songhy sóilemin qattyraq, dauysyn búiryq retinde shygharyp aitty. Agham, jótelgenin tiya qoyyp, qúlaghyn týrip otyr eken. Ana bólmeden kelgen maghan qúrmetpen qaray bastaghan sekildi. - Mәlәdes!

Tang atpay oyanyp aldym. Agham tastap kete me degen qorqynysh úiyqtatpay qoydy. Attarymyzdy erttep, jolgha shyqtyq.

Arqanyng ayazy qatty. – 40. Demimizden malaqaylarymyz qyrau-qyrau bop kelemiz. Biraq, ókinip kele jatqanymyz joq. Men әsirese. Aldymda kóz toyatyn kenistik ashylyp keledi. Ishimde erkindikke mas bop kele jatqan mәz bireu bar. Ayqaylaghysy keledi! Qiqulaghysy keledi onyn!

Auyldaghy jyly peshting qasyndaghy balalargha qaraghanda mening myna jýrisim әldeqayda ghoy, әldeqayda! Sanam da keneyip, denem de shymyrlana bastaghanday.

Kýikentay degen tau bar. Teginde Kýigentau bolu kerek. Ejelgi janartaudyng orny. Sol jelge kelip jettik.

- Attardyng beli sharshady, demaldyrayyq – dedi agham. Ayazdan qauqiyp qalghan men, attan syrghyp týstim. Shalbarym qatyp qalghan, jýrgizbeydi. - Otyn jina, ot jaghyp, shay ishemiz - dedi agham. - Qaydaghy shay? - Qazir kóresin.

Manayda otyn deytin otyn joq. Tobylghyny syrt-syrt syndyryp, ot tútattyq. Agham, bir ýngirge kirip, kәdimgi shәugim alyp keldi. Ishi tolghan su. Men an-tanmyn.

- Myna ýngirde ómiri qatpaytyn әulie su bar. Jylqy qaraytyn aghayyn osy shәugimmen shay iship, ishin tazalap, qaytadan ýngirge tyghyp ketedi – dedi. - Qyzyq eken...

Agham, qanjyghagha baylanghan dorbadan et alyp shyqty da, kәdimgi qardyng ýstine japyraqtap túray bastady. Qarnym ashqany endi sezildi. Bir kezde, tós qaltasynan sarymsaq (piyaz, jua) alyp shyqty da, ekige bóldi. Bir bóligin maghan úsyndy. Men tyjyrynyp, «jemeymin» dedim.

- Sarymsaq jemesen, qosqa jete almaysyn, myna ayazda – dedi agham, Dedi de, eki japyraq etke túz septi de auyzyna saldy. Artynsha dәu sarymsaqtyng bir bóligin qarsh etkizip, tistedi. Kózinen jas shyqqansha shaynady dersin.

Men de sóittim. Birshama uaqyttan son, denem jipsip, qyza bastady. Mine, qyzyq. Búryn túmauratyp, ittey búralyp jatushy edim. Sarymsaqtyng paydasyn sol kezden bastap, bile bastadym. Áli kýnge deyin qys boyy jep shygham. Jas bala emespin, kóringenmen sýiisip jýretin)) Esesine, qystyng kýninde sap-sau jýresin. Alla densaulyq bersin!

Jylqy auylgha da jettik. Ol endi basqa hiqaya.

Atam aitqanday, sol sapardan keyin men erkek boludyng qanday ekenin sezip-bildim.

Týzde jýrgen erkekting tynys aluy da, qimyl-әreketi de bólek bolady.

Jylauyq, borkemik kýy keshetin erkek - erkek emes. Naghyz erkekting qanday boluy kerektigin maghan sol sapar týsindirgen edi.

Naghyz er - Dalanyng qorghaushysy! Dala men ýiding iyesi – әueli Jaratushy bolsa, amanat qylyp ústaytyn Er Azamat.

Naghyz er - tabighattyng kez kelgen stihiyasyna tótep berip qana qoymay, ony iygerip alatynyna mening kózim sol kezde jetken bolatyn.

Al, jalpy ómirde naghyz erding aldynda alynbaytyn asu, qoly jetpeytin beles bolmaydy, jigitter!

2-shi әngime

Bizding ýide Sharik degen it boldy. Adam kórse abalay beretin qabaghan edi. Jengelerim qolyma shylapshyn ústatyp: «itke qúiyp kel» dep júmsaghanda, men Sharikting aldyndaghy itayaghyn tayaqpen týrtkilep tartyp, júghyndyny qúya salyp keri iytere salatynmyn.

Ol meni balasynyp, ars etetin de, júghyndyny súghyna, saqyldata ishetin. Men keri sekirip, keyde shalqamnan týsip, amalsyzdan kózderine qaraytynmyn.

Kәri itting kózderi shýnireygen, anau eng týkpirinde kýshik kezinen beri jazylmaghan jara men asa bir quatty yza túratyn-dy. Týsi aq bolatyn. Aq emes au, búryl ma dersin. Ómiri baylanyp túrghandyqtan moyyny qatyp qalghan edi. Ayaqtary da qysqa bolatyn. Kýnúzaq syrttaghy esikke óshpeli janarymen bireudi kýtip, tesireyip jatatyn.

Bir kýni Sharik bosanyp ketti. Bizding ýidegiler shoktyng shoghyna byjghyrylyp, biri qoragha, biri ýige jýgirdi. Birin garajdyng tóbesinen bayqap qalghanym esimde.

Sharik shatyrdaghyny da, qoradaghyny da elemey, sharbaqtyng quysynan syp berdi de, ózenge qaray tartty. Ózen bizding qoranyng әneeeu jerinde jyltyrap aghyp jatatyn. Shópterding arasynda arqasy qylandap sol jyltyrgha ketip bara jatyr.

Ár jerdegi blindajdarynan shyqqan júrt ýige jinaldy. Biri: endi kelmeydi dedi. Biri: kәri ghoy, jaqsy it ólgenin kórsetpeydi dedi. Biri: qaytyp keledi әli, it toyghan jerine degen bar dep soqty.

Men syrtqa shyghyp Sharikti izdeuge kettim. Alystan súlbasyn kózben tauyp aldym da andugha kóshtim. Ózenge týsip jatyr eken, bayghús januar. Rahattan kózderi júmylyp-júmylyp ketedi, beysharanyn. Sosyn jaghagha shyghyp ap, pyryldap túryp silkindi. Kerildi. Sosyn jatty. Manaydy shola qarap, manghazdana jatty. Esinedi. Endi ony eshkim ústay almaydy. Ony Sharik te, biz de bilemiz. Sharik ózining qabaghan it degen ataghyna senetin. Biz de ol shataghynan seskenetin ek.

Sharik bir tәulik erkindikte jýr. Men qoranyng tóbesinen atamnyng dýrbisin salyp, kýnúzaq onyng bar is-qimylyn baqylaymyn: sugha týsti, qúmgha aunady ma, sekirdi me, tyshqan aulady ma, әbden erkinsidi. Taghdyryna nalyp úlydy. Áli tiri ekendigine, erkindigine jetkenine quanyp ýrdi de.

Ertesinde auyldyng tu syrtynda tórt iytin ertken bir kisi kele jatty. Itteri jaraghan, semiz, ónkey quatty eken. Bir pәleni ishim sezip, jýregim auyzyma tyghyldy. Miynót sanap, әlgi jolaushy men onyng itteri Sharik shal jatqan jerge taqap keledi. Ara qashyqtyq óte tez, qatty jyldam qysqaryp keledi.

Mine, әlgining itteri Sharikti kórdi. Kórdi de tura úmtyldy. Men qolyma ilingen aiyrdy ala sala ózenge janúshyra bezildedim. Alystan shang kórip kelem. Ayqaylap kelem. Kózimning aldy jas parlap, oibaylap kelem. Ayaghym jýre qoysayshy, múndayda!

Alapay-talapay bop jatyr. Álgi kisi: әi, qayt, ýi, qayt dep itterin qamshysymen sabap jýr eken. Ábden qútyrghan әlgi әumeser itter qoymaydy, qúmarlanyp alghan. Sharikti armansyz talap, ayausyz kerip jatyr. Jylap kelem. Jete almay kelem ghoy it bolyp!!! Sharikting ýreylene qynsylyghan dauysyn andap kelem. Jalmauyz itterdi qarghap kelem.

Ýlgirmedim. Álgi kisi itterin alyp ketti. Men oghan birdene dep aiqaylaghanym esimde. Álgi kisining eki qolyn jayghany esimde. Sosyn... Sosyn shalajansar Sharik jadymda. Ol eshtene týsinbey jatyr. Ol týsinbedi eshtene. Týsinip te ýlgirgen joq. Auyzyn ashty da...

*** ...Ol erkindikke ýirenbegen edi.

3-shi әngime

Kýz kezi bolatyn. Jasym 6-da edi. Anam ekinshi ret túrmys qúryp, basqa ýige kóship ketken, agham qaytys bolghan uaqyt. Jalghyz apayym – Marjan Taldyqorghanda uchiliyshede oqyp jýrgen. Men Ýrjardaghy naghashy әjemning qolynda túramyn.

Kónilsiz bir kezder edi. Ómirdegi eng jaqyn adamdarymnyng barlyghy alysta. Biri – o dýniyede, ekeui men bara almaytyn aimaqta.

Sol bir kýn әli esimnen ketpeydi. Bir kýni Taldyqorghannan apayym keldi. Mereke kýnderi bolu kerek, demalysqa kelgen eken. Ákeyden qalghan ekeumiz ghana, kórisip, kózayym bop, mәre-sәre boldyq ta qaldyq.

Men apayymnyng janynan qalmaymyn. Qayda barsa da, erip alam. Qúshaghyna tyghylam, aitqan әr sózine qúnyghyp, toymaymyn. Búl qandy qoysayshy! Jibermeydi eken ghoy. Ár qimylyn jiti baqylap, týrine de qúmarym qanar emes. Jalghyz qorghanym da osy apayym edi, qayteyin.

Sol kýnderi uaqyt darighanyng úshqyr bolghany-ay! Apayymmen ótken әrbir zuyldaq sәt - meni taghy da jalghyzdyqpen betpe-bet qalatyn bolashaqqa qatygezdikpen sýirep, jaqyndatyp alyp kele jatyr edi.

Jalghyz tuysynmen saghynysyp qauyshqan tәtti mezetter kelmeske ketti. Kózde jastyng alghashqy ashy dymqyly men iyekte kemsenning alghashqy dirili payda bola bastaytyn uaqyt ta jetip keldi.

Men ol kezde myqty psiholog bolyp algham. Ýlkenderding meni qalay aldaghysy kelip túrghanyn, neni menen jasyrghysy keletinin, ne oilap, ne qoyghanyn beske bilip, kókeyim sayrap túratyn ghoy!

Qysqasy, apayym men úiyqtap jatqan kezde, tanghy avtobuspen oquyna tartyp ketpek boldy. Tapqan eken, aldanyp qala salatyn balany! Onyng ózi sary bala bolsa)))

Týni boyy úiyqtamadym. Apayymnyng bauyryna tyghyla týsip, qimastyqpen qúshaqtap shyqtym.

Tanerteng apayym tez-tez jinalyp, ýiden shyghyp ketti. Bәrin aidan anyq bilip jatyrmyn. Amalym joq. Ýlkenderge ne dep aitasyn? Olardyng óz sharualary bar. Sening saghynyshyn, sening balalyq qajettilikterin olargha kerek pe edi?! Sen erikken balasyn, al, olardy ýlken sharualar kýtip túr!

Esik aqyryn jabyldy. Aulada kýbirlesken bireu (naghashy agham bolu kerek) Marjandy shygharyp salyp túrdy. Ketti.

Men kórpening astynda alghashqy jasymdy tógip aldym. Sosyn...
Sosyn men Qúdaygha jalbaryndym. Mәtini әli esimde. Dúgham: «Qúday, eger meni estip túrsanyz, apayymdy ýige qaytadan alyp kelinizshi! Ol ketse, men jylaymyn. Maghan Marjansyz óte jaman!» - degen sózderden túrghan bolatyn.

Ýsh saghattan song apayym mingen avtobus jol ortada búzylyp, Qúdaydan tilep alghan Marjanym ýige qaytyp keldi. Sóitip, taghy bir kýn qasymda boldy.

Sol kýnnen bastap men Qúdaydyng meyirimine, Jaratqannyng pendesining dúghasyn qabyl etetinine kózim de jýregim de anyq jetken edi. Sodan beri men anama da, apayyma da ýmit artyp, olardy tosudy dogharghan edim.

Sol kýnnen bastap mening jalghyz qorghanym, jalghyz panam – tek jaratqan Allam boldy. Osy kýnge deyin. Erteng de solay bolary haq! Men sol kýnnen bastap, kez kelgen pende qúdyreti sheksiz, meyirimi sheksiz Jaratushynyng nazarynda bolatynyn úghyngham edim.

***
Búl oqigha 1986 jyly bolghan edi. Arada 26 jyl ótken. Apayym Marjannyng tughan kýninde ýiinde jinaldyq. Anam bar. Marjannyng qyzy bar. Jezdem bar. Jәne olardyng kelinderi bar.

Sodan әrkim tilek aityp jatyr degendey. Kezek maghan kelgende, men Marjannan súradym:
- Marjan, sen 86 jyly Ýrjargha kýzde demalysqa kelgening esinde me – dedim.
- Bilmeymin, shala-púla birdene esimde bar – dep jauap berdi.
- Naqtyraq esine týsiru ýshin bylay súrayyn: sol kelgeninde, Taldyqorghangha qaytyp bara jatqanda avtobus synyp, ýige oralyp eding ghoy. Taghy bir kýn bolyp, qayttyn. Solay ma?
- A, iyә, iyә! Tura solay bolghan!
- Mhm...
- Ýibay, ol sening esinde qalay saqtalyp qap jýr! - dep apayym an-tang boldy
- Qalay esimde saqtalmasyn, seni Taldyqorghangha oqu jibermegen men bolatynmyn...
- Qalay?
- Qúdaydan tiledim.

Sosyn jogharydaghy әngimeni aityp berdim. Solqyldap jylaghan Marjandy sol kýni әreng júbatyp alghan edik...

P.S.

Kishkentay «lirikalyq» sheginis jasap ketpesem, bolmayyn dep túr, keshiresizder...

Ólenning astaryn týsinbeytin keybir bilgishter mening «Mama» atty jyrymdaghy:
Ákem – Tәnir, ózing – Úmaysyn, mama,
Al, men – Qúdaydyng balasymyn.
Sen bәribir maghan únaysyn, mama,
Kózimdegi qarashyghym..! - degen joldaryma ólerdey shýiligedi.

Tipti «Ol ózin Isa Mәsih!» - dep aityp jýr dep soghatynyn aitsayshy! O, toba!
«Qúdaydan adam qalay tuady, onyng balasy bola ma! Pәtshaghar neme!» - dep dinge aparyp biraq tireydi.

Qúdaydan basqa panang bolmasa, kimge baryp jýginesin. Aytugha bәri onay.
Keyde keybir dýniyeler sonshalyq qarapayym hәm sonshalyq kýrdeli bolady.

Ony endi kimge baryp, qolyndy sermep, týsinidirip jatasyn?..

Eger әr ólenning qanday jaghdayda, qanday atmosferada jazylghanyn týsindirip otyrsa, aqynnyng basqa sharuagha uaqyty qalmas edi ghoy.

Jә, reti kelgen son, aityp qalyp jatqanymyz ghoy.

Shyn tilegenge Allanyng jәrdemi tez keledi. Bәrimizge Allanyng qamqorlyghynda ghúmyr keshuge jazsyn, aghayyn!

Abai.kz