13 tamyzda Taldyqorghan qalasynda Qazaqstanda atom elektr stansiyasyn (AES) salu jobasyna qatysty jariya talqylandy.

Sharagha AES qúrylysyna qatysty óz pikirlerin bildiruge kelgen barlyq dengeydegi mәslihat deputattary, qoghamdyq kenesterdin, ýkimettik emes úiymdardyng mýsheleri, energetika salasynyng jetekshi mamandary, ghalymdar men oblys ortalyghynyng belsendi túrghyndary jinaldy.

Úiymdastyrushy tarap – Qazaqstannyng Azamattyq aliyansy, sarapshylar retinde QR Energetika ministrliginin, «Qazaqstandyq atom elektr stansiyalary» JShS, Últtyq yadrolyq ortalyq jәne Yadrolyq fizika institutynyng ókilderi shaqyryldy.

Spiykerler sóz sóileu barysynda Qazaqstanda atom energetikasyn damytudyng josparlary men perspektivalaryn úsynyp, sonday-aq, qauipsizdik, ekologiya jәne AES qúrylysynyng ekonomikalyq tiyimdiligine qatysty súraqtargha jauap berdi.

Jetisu oblysynyng túrghyndary AES qúrylysyna qatysty óz oi-pikirlerin ortagha salyp, mamandargha kókeydegi saualdaryn qoydy.

Qoghamda tuyndaghan negizgi mәseleler, atap aitqanda, atom elektr stansiyalaryn saludaghy zamanauy tehnologiyalardy qoldanu mәselesi boldy. Búdan ózge atom elektr stansiyasynyng qúrylysyn qarjylandyru mәselesi boldy. Sonymen qatar, oblys túrghyndary AES-ten shyqqan qaldyqtardy kәdege jaratu, kadrlyq resurstardyng boluyna jәne AES-ke qyzmet kórsetu ýshin qajetti jana júmys oryndaryn ashu mýmkindikteri  jayynda qyzyghushylyq tanytty.

Búl súraqtargha mamandar jan-jaqty tolyq jauap berdi. Atap aitqanda, zamanauy tehnologiyalardy qoldanu mәselesi boyynsha sarapshylar qazirgi uaqytta Fransiya, QHR, Ontýstik Koreya, RF kompaniyalary kiretin AES qúrylysy boyynsha ozyq әlemdik kompaniyalardyng qysqa tizimi jasalghanyn atap ótti.

Qúrylys qúnyna qatysty atom elektr stansiyasyn salugha júmsalatyn aitarlyqtay shyghyndar obektining úzaq qyzmet etu merzimimen birge ony paydalanudyng tómen qúnymen óteletini atap ótildi.

Sonday-aq, mamandar AES júmysynyng ekologiyalyq qauipsizdigi mәselesin egjey-tegjeyli týsindirip, AES-te radiasiyalyq fon joq ekenin, al atmosferagha SO2 shygharyndylary eng az (sol jylu elektr stansiyasymen salystyrghanda) ekenin atap ótti.

Qaldyqtardy kәdege jaratu mәselesi boyynsha: quaty 1200 MVt reaktor júmys istegen kezde jylyna 50-60 m3 radioaktivti qaldyqtar týziledi. Qazir janartylghan energiya kózderinen aiyrmashylyghy, múnday qaldyqtardy qauipsiz óndeu ýshin tiyimdi tehnologiyalar bar, onda jabdyqty kәdege jaratu jәne qorshaghan ortany qalpyna keltiru qarajaty esepke alynbaydy. Paydalanylghan yadrolyq otyn qaldyqtargha jatpaydy, óitkeni onda janbaghan uran qalady jәne yadrolyq otynda qoldanylatyn taghy bir element – plutoniy týziledi. Paydalanylghan yadrolyq otyndy óndegennen keyin mamandar ony da paydalanyp, ýlken energetikalyq komponenti bar jana otyngha shiykizat alady.

Mamandarmen qamtamasyz etuge keletin bolsaq, obektini salu shenberinde vendorlar jergilikti kadrlardy belgili bir uaqyt ishinde oqytudy qamtamasyz etuge mindetteledi.

Alynghan týsiniktemelerden keyin Jetisu oblysynyng júrtshylyghy elimizdegi beybit atom energetikasyn damytugha qatysty óz pikirlerin bildirdi.

«Taldyqorghan elektr jýielerining tasymaldau kompaniyasy» AQ búrynghy basshysy, zeynetker Demidov Serik Semeyhanúlynyng sózinshe, AES saludyng uaqyt keldi, atom energetikasy túraqty elektroenergiya kózi bolyp tabylady. Osy rette, AES qúrylysy elimizding ekonomikalyq damuyna ýlken ýlesin qospaq.

«Men elektroenergetika salasynda 30 jyldan astam enbek ettim. Qazaqstanda energiya tapshylyghy bar ekendigi barlyghymyzgha belgili. Soltýstik-ontýstik tranzittik jelisi Pavlodar oblysynda salynghan bolatyn. Alayda ol da jetkiliksiz. Atom elektrstansiyasyn salatyn kez keldi. Qandayyn salamyz? Temirjol torabyn  paydalana otyryp, kómirmen jylytylatyn stansiyalar ma? Onymen ekologiyamyz qanshalyqty lastanady? Jaqyn uaqytta biz mindetti týrde elektr tapshylyghyn sezinemiz. Jana stansiya qúrylysyna 10 jyl uaqyt ketedi, onyng ishinde qúrylys-montaj qújattamalary da bar. Biz bir orynda túra almaymyz. Mәselen, Qostanay oblysynda jana zauyt, fabrikalar ashyluda. Al bizding oblysta nege onday mýmkindik jo? Sebebi Jetisu oblysynda elektr energiyasynyng tapshy ekendigi seziledi. Mәselen, qys mezgilinde ónir túrghyndary 35 MVt energiya tútynsa, Tekeli qalasyndaghy stansiya bar-joghy 24 MVt energiya óndire alady. Ontýstik ónirlerding barlyghyna energiya qajet. Energiya medisinagha da, radiologiyagha da qajet. Ghylym jana kókjiyekterdi enserui qajet».

Óz kezeginde «ASPMK-519» JShS búrynghy basshysy Viktor Sychev elektroenergiya tapshylyghynyng ornyn toltyruda shetelden alynatyn energiya kózderining qymbattyghyn algha tartyp, onyng elimizge tiyimsizdigin  atap ótti. Sychevting aituynsha, biz  janartylghan energiya kózderin damytuda ýlken baghdarlamalardy jýzege asyra alamyz, alayda ol ýshin bizge myqty elektrostansiya qajet.

«Búl mәselening sheshimi – elimizde ózimizding AES salu, tipti bir emes, birneshe stansiya salu qajet. Áriptesterimizding úsynysyn qoldaymyz, jobanyng qauipsizdigi men senimdiligine kózimiz jetti», - deydi Viktor Sychev.

Jariya talqylauda «QAZAQSTAN CHERNOBYL ARDAGERLERI» ZTB, «Jetisu oblysynyng Chernobyli apaty ardagerleri men mýgedekteri» qoghamdyq kenesining tóraghasy Mustafa Husain Qazaqstanda AES salu bastamasyn tolyghymen qoldaytynyn atap ótti.

«Álem termoyadrolyq energetikany damytuda, al biz әli AES qúrylysy  salynu qajettigin talqylap jýrmiz. Biz búl bastamany qoldaymyz, sebebi biz jәne bizding úrpaqtarymyz damyghan memlekette ómir sýrui kerek», - dedi Mustafa Husaiyn.

Kezdesu sonynda jastar da óz pikirin bildirdi. Jastar atynan Erkebúlan Jaqan sóz alyp, qazir tehnologiyalardyng damuyna baylanysty gadjetterge súranys artuda, búl óz kezeginde búrynnan da kóp elektr energiyasyn tútynudy qajet etedi. Sol sebepti AES qúrylysyna qoldau tanytyp, uaqyt joghaltpay jyldamdatu kerektigin jetkizdi.

Jariya talqylaugha shaqyrylghan sarapshylar atom elektr stansiyalaryn salu ýshin qarastyrylyp otyrghan tehnologiyalar qauipsiz ekenin atap ótti, óitkeni III jәne III+ buyndarynyng reaktorlaryn paydalanu josparlanuda. Reaktorlardyng búl týri Atom Quaty Halyqaralyq Agenttigining (MAGATE) barlyq qauipsizdik talaptaryna jauap beredi jәne ekologiyalyq kórsetkishteri joghary.

Abai.kz