Auyl ejelden-aq halqymyzdyng úiytqysy, yrystyng bastauy bolyp sanalady. Qazaqtyng qasiyetti qút mekeni – auyldyng qazirgi jaghdayy aitpasa da týsinikti. Onsyz da sany jyl sayyn azayyp jatqan auyldarymyz qanyrap qalmasyn desek auyl sharuashylyghynyng damuyna basa kónil bóluimiz qajet. Auyl jaghdayy qúldyrasa qazaqtyng da jaghdayy mýshkil bolmaq. 

Býgin auyl sharuashylyghy enbekkerlerining ekinshi forumy ótti. Oghan Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev qatysty.

Dәstýrli jiyngha 2 mynnan astam adam, sonyng ishinde auyl sharuashylyghy ónimin óndirushiler, salalyq qauymdastyqtar men halyqaralyq úiymdar ókilderi, investorlar, ardagerler, sonday-aq agrarlyq sala mamandyqtarynda oqyp jatqan studentter jinaldy.

Preziydent atalghan jiynda qanday mәselelerge toqtaldy? Qaranyz:

NAQTY NÁTIYJE: 27 MLN TONNA ASTYQ JINALDY!

Preziydent: «Auyl sharuashylyghy әrdayym memleket nazarynda. Preziydent retinde men osy salanyng qarqyndy damuyna erekshe mәn beremin. Halqymyz «Egin ekse – el toq» dep beker aitpaghan. Byltyr biz mol astyq alyp, songhy on jyldaghy rekordtyq kórsetkishke qol jetkizdik. Biyl da kýzgi jiyn-terin berekeli boldy. Diqandarymyz 27 million tonna astyq jinady. Ár aimaq el qambasyna mol ýles qosty. Sonyng ishinde Aqmola oblysy eng joghary kórsetkishke (7,5 million tonna) ie boldy. Qyrkýiek aiynda egin oraghynyng barysyn kóru ýshin oblysqa arnayy barghanymdy bilesizder», - dedi.

Memleket basshysy songhy on jylda elimizde auyl sharuashylyq sektorynyng ósimi 2,5 eseden asqanyn aitty.

«Qazir halqymyzdyng 37 payyzy, yaghny 7,5 million adam auylda túrady. Auyl – halqymyzdyng tamyry, ruhany qazyghy. Búryn solay bolghan, bolashaqta da solay bolyp qala bermek. Týptep kelgende, auyl sharuashylyghyn damytu mәselesine jalpy auyl-aymaqtardy, yaghny býkil eldi damytu dep qaraghan jón. Osy baghytta biz songhy jyldary auqymdy reformalar jýrgizip jatyrmyz. Elimizding negizgi kórsetkishteri túraqty. Biylghy on aida ekonomikamyz 6,4 payyzgha ósti. Sonyng ishinde auyl sharuashylyghy da qarqyndy damuda. Jyl basynan beri osy saladaghy negizgi kapitalgha salynghan investisiya 20 payyzdan astam ósip, 790 milliard tengege jetti. Al enbek ónimdiligi ýsh jylda 37,3 payyzgha artty. Qazaqstan jahandyq azyq-týlik qauipsizdigi reytingi boyynsha (Global Food Security Index) 32-shi orynda túr. Búl – jaqsy kórsetkish. Biraq búl mәz bolyp, qol qusyryp otyrugha bolady degen sóz emes. Sebebi ashyghyn aituymyz kerek, biz auyl sharuashylyghynyng orasan zor әleuetin әli de tolyq qoldanbay otyrmyz. Elimiz jayylymdyq jer aumaghy boyynsha әlemde 6-shy oryn alady. Al egis alqaby boyynsha 8-shi orynda túr. Demek qolymyzda qajetti resurs bar, tek sony tiyimdi paydalanuymyz qajet. Songhy on jylda auyl sharuashylyghynyng jalpy ónimi 2,5 eseden astam ósti, yaghny 3,3 trillion tengeden 8,3 trillion tengege deyin kóbeydi. 2030 jylgha deyin búl kórsetkishti taghy 2 ese arttyruymyz kerek. Búl – bizding qolymyzdan keletin sharua. Últtyq damu josparymyz bar, maqsat-mindetterimiz de – aiqyn. Bizge keregi – sapaly júmys pen naqty nәtiyje. Sol sebepti aldymen auyl sharuashylyghyn damytu ýshin erekshe nazar audaratyn ózekti mәselelerge toqtalyp ótkim keledi», - dedi Toqaev.

Onan song Memleket basshysy mal sharuashylyghyn damytu mәselelerine toqtalyp, endi mal sharuashylyghyna basa mәn beriletinin atap aitty.

ENDI MAL ShARUAShYLYGhYNA BASA MÁN BERILEDI!

«Biz búghan deyin egin sharuashylyghyn damytu baghytynda biraz júmys jýrgizdik, jaqsy nәtiyjege qol jetkizdik. Endi mal sharuashylyghyna basa mәn beruimiz kerek. Baytaq dalamyzdyng barlyq aimaghynda jyl on eki ay boyy mal baghugha bolady. Osy mýmkindikti dúrys paydalanu qajet. Áriyne, maldy baghyp, ósiru, onyng sanyn kóbeytu – onay sharua emes, óte kýrdeli júmys. Memleket tiyisti qoldau kórsetedi. Qazir naqty qarjylandyru tetikteri bar: jayylymdardy sumen qamtamasyz etuge, mal bordaqylaytyn oryn salugha jәne asyl túqymdy mal alugha memleketten subsidiya berilip jatyr. Byltyrdyng ózinde osy maqsatqa 60 milliard tengeden astam qarjy bólindi. Sonday-aq sharuashylyghyn keneytem degen kәsip iyelerine jenildikpen nesie alugha mýmkindik bar. Joldauda mal sharuashylyghy salasyndaghy agrobiznesti qoldau josparyn әzirleudi tapsyrdym. Maqsat – mal basyn eseleu. Sol arqyly Qazaqstannyng halyqaralyq naryqqa et jetkizushi iri el retindegi mәrtebesin bekite alamyz. Búl múratqa jetu ýshin mal sharuashylyghyn damytugha ontayly jaghday jasau qajet. Et baghytyndaghy mal sharuashylyghynyng jýieli óndiristik siklin engizu júmystaryn jalghastyrghan jón. Jayylymdyq jerlerdi tiyimdi әri auystyryp paydalanu tәsiline basa mәn bergen dúrys. Veterinariya salasyndaghy jaghday mәz emes ekenin moyyndau qajet. Eng aldymen, búl salany materialdyq-tehnikalyq túrghydan qamtamasyz etu kerek. Mal dәrigerlerining enbek jaghdayyn jaqsartu qajet, veterinar mamandardy yntalandyru sharalaryn qarastyrghan jón. Veterinariya salasynyng infraqúrylymyn kýsheytuge qatysty júmysty tiyimdi týrde jalghastyru kerek», - dedi Memleket basshysy.

HALYQ JERDING IYGILIGIN KÓRUI KEREK!

Preziydent Toqaev mәn bergen taghy bir manyzdy mәsele – jayylymdyq jerler mәselesi. Preziydent jayylymdyq jerler auyl túrghyndaryna jәne naqty jospary bar investorlargha beriluge tiyis ekenin basa aitty.

Toqaev: «Halyq jerding iygiligin kórui kerek. Men birneshe jyl búryn zansyz alynghan jәne iygerilmey bos jatqan jerlerdi qaytaryp alu turaly naqty tapsyrma berdim. Býgin osy mәsele boyynsha ministr bayandady. 2022 jyldan beri 14 million gektardan astam auyl sharuashylyghy jeri memleketke qaytaryldy. Jerdi qolynan is keletin, júmys isteuge niyetti azamattargha beru kerek degen tapsyrma birneshe ret aityldy. Alayda, búl manyzdy júmys bayau jýrgizilip jatyr. Sondyqtan Joldauda memleketke qaytarylghan jerdi kelesi jyldyng ortasyna deyin týgeldey túraqty ainalymgha engizu turaly tapsyrma berildi. Ákimdikterding osy mәselege qatysty josparlary qaghaz jýzinde qalyp qoymauy kerek. Eng bastysy, jer taghy da iygerilmey, bos qalmauy qajet. Ýkimet qazir mal sharuashylyghy salasyndaghy biznesti qoldau josparyn әzirlep jatyr. Jayylymdyq jerler auyl túrghyndaryna jәne naqty jospary bar investorlargha beriluge tiyis. Kelesi jyldyng ortasynda qabyldanatyn búl qújatta osy mәselening sheshimderi aiqyn kórsetilui kerek. Taghy bir týitkil – jerge beriletin kepildik qúnnyng tómen boluy. Kadastrlyq baghalau jýiesi qazirgi naryqtaghy shynayy ahualgha mýldem sәikes kelmeydi. Ýkimet búl mәselege nazar audaruy kerek, kadastrlyq qúndy aiqyndau tәsilin qayta qaraugha tiyis. Jer qatynastary salasyndaghy kedergiler qazirgi zamangha say sharuashylyqtar qúrugha bóget bolyp otyr. Men Joldauymda Ýkimetke kelesi jyldyng sonyna deyin Jer resurstarynyng birynghay sifrlyq kartasyn әzirleudi tapsyrdym. Qúzyrly ministrlikter osy manyzdy júmys boyynsha ne istelip jatqanyn 7 kýnning ishinde bayandauy kerek. Kelesi mәsele. Jer telimderi elektrondy konkurs arqyly berilui qajet. Jer alghan azamattardyng eng basty mindeti – jerdi tiyimdi iygeru, yaghni, berilgen jerdi kәdege jaratu. Búghan qosa, jer resurstaryna monitoring jýrgizu tәsilderin qayta qarau qajet. Qazir auyl sharuashylyghy jerlerine qatysty derekter tolyq emes. Múnday ahual jerge baqylau jasaugha jәne iygerilmey bos jatqan jerlerdi qaytaryp alugha kedergi keltiredi. Jerdi bólip-taratu ýderisi boyynsha aqparat ashyq әri qoljetimdi boluy qajet», - dedi.

Atalghan jiynda preziydent Qasym-Jomart Toqaev sudy tiyimdi paydalanu, irrigasiyalyq jerlerdi janghyrtu mәselelerine de jeke toqtaldy.

SUDYNG DA SÚRAUY BAR!

Memleket basshysy: «Su qoymalarynyng shamamen 60 payyzy auyl sharuashylyghy enshisinde. Agrarlyq salada sudy tiyimdi paydalanu, sayyp kelgende, eldegi býkil su ekojýiesining túraqtylyghyna әser etetin faktorgha ainalyp otyr. Agrosektorda zamanauy su ýnemdeu tehnologiyalary engizilip, sudy kóp qajet etetin daqyldar alqaby azaytyluda. Búl ýlken júmystyng basy ghana. Sarapshylardyng esebinshe, aldaghy ýsh jylda su ýnemdeushi tehnologiyalar keminde bir million gektardy qamtityn dengeyge jetedi. Sifrlyq sheshimderdi engizu jәne jobalardy jýzege asyrudyng barlyq kezenin qatang baqylaugha alu arqyly su infraqúrylymyn janghyrtudy jedeldetken jón. Su sharuashylyghyn janghyrtu boyynsha júmys jetkilikti, alayda búl auyl sharuashylyghy salasyn damytu josparymen ózara baylanysty bolugha tiyis. Bizding vedomstvolar týrli josparlar men jol kartalaryn әzirleumen әuestenip ketti. Tipti, onyng kóbi óz aralarynda kelisilmeydi, jýrdim-bardym jasalady. Múndaydy dogharu kerek. Memleket júmsaghan әr tiynnyng qaytarymy bolugha tiyis. Búl dausyz. Qarjyny zamanauy su paydalanu tehnologiyalaryn belsendi qoldanatyn ónirlerge beru qajet. Sondyqtan Auyl sharuashylyghy óndirisining ónirlik jospary Ýkimet әzirlep jatqan Su resurstaryn basqaru jónindegi bas josparyna engiziluge tiyis», - dedi.

Preziydent óz sózinde auyl sharuashylyghy sektoryn qarjylandyru jәne tehnikalardy janghyrtu mәselelerining ózektiligin aitty.

TOZGhAN TEHNIKALARDY JANARTU MANYZDY

Qasym-Jomart Toqaev: «Agroónerkәsip keshenin qarjylandyru tәsilderin jetildiru kerek. Biyl auyl sharuashylyghyna arnalghan jenildetilgen nesie kólemi el tarihynda alghash ret 1 trillion tengeden asty. Búl – osydan 5 jyl búrynghy jaghdaymen salystyrghanda 10 ese artyq kórsetkish. Nesie qoljetimdi boluy ýshin bankterge qúzyrly mekeme tarapynan kepildik beru tәsili engizildi. Biyl «Damu» qory 1300 nesiyege kepildik berdi. Sóitip nesie alugha mýlki jetkiliksiz kóptegen sharuanyn, әsirese, shaghyn jәne orta dengeydegi fermerlerding mәselesi ong sheshimin tapty. Elimizde óndiriletin tehnika jenildetilgen lizingpen berile bastady. Búl әbden eskirgen tehnikany janartugha arnalghan óte tiyimdi sheshim boldy. Tórt jyl búryn auyl sharuashylyghy tehnikalarynyng 90 payyzy tozyp túrghan edi. Búl kórsetkish biyl 70 payyzgha deyin tómendedi. Osy baghyttaghy júmysty biznes ókilderimen birlesip, әri qaray jalghastyru qajet. Qazir sharualar alyp jatqan tehnikanyng 90 payyzy Qazaqstanda shygharylghan. Elimizdegi 10 zauytta osynday 19 týrli tehnika qúrastyrylady. Olardyng qatarynda әlemge tanymal brendter bar. Jaqynda Amerika Qúrama Shtattaryna júmys saparym kezinde John Deere kompaniyasymen birge qúny 2,5 milliard dollar bolatyn strategiyalyq seriktestik turaly kelisimge qol qoyyldy. Soghan sәikes aldaghy bes jylda elimizde 3 myngha juyq zamanauy tehnika shygharylady», - dedi.

MAMAN TAPShYLYGhYN ShEShU KEREK!

Onan әri Qasym-Jomart Toqaev saladaghy maman tapshylyghy mәselesin kóterdi.

Preziydent: «Songhy kezderi auyl sharuashylyghy ónimin óndirushilerden júmys kýshi jetispeytini jóninde kóp ótinish týsip jatyr. Búl týitkil, әsirese, egin egu, jiyn-terin nauqanynda, óndiristi keneytu nemese jana nysandar qúrylysy kezinde qatty seziledi. Maman tapshylyghy kórshiles elderden keletin enbek migranttary esebinen ishinara sheshiledi. Sharualar kvotany kóbeytudi súraydy. Olardyng talabyn ishinara oryndaugha bolatyn shyghar. Búl ózi qyzyq jaghday: biri auylda júmys joq dese, endi biri júmysshy jetispeydi dep shaghymdanady. Áriyne, júmys bar, biraq onymen shúghyldanatyn adam az. Múny moyyndau kerek», - dedi.

Preziydent tabysqa jetken әrbir kәsipkerdi óz auyl-aymaghynyng órkendeuine ýles qosugha shaqyrdy.

Memleket basshysy: «Taghy da qaytalap aitqym keledi: auyl sharuashylyghy damysa, eng aldymen auyldyng jaghdayy jaqsarady. Memleket auyl-aymaqtardy kórkeytu ýshin kóptegen jobalardy qolgha aldy. Infraqúrylym saludan bastap, auylgha bilikti maman tartu mәselesine deyin auqymdy júmys jýrgizilude. 2019 jyldan beri «Auyl – el besigi» jobasy jýzege asyrylyp jatyr. Osy joba ayasynda auyl infraqúrylymyn damytugha 700 milliard tengeden astam qarjy bólindi. Býkil el boyynsha 2,5 mynnan asa eldi mekende naqty júmys atqaryldy. «Auyl amanaty» baghdarlamasy ayasynda 600-den astam birlestik qúryldy. Ýkimet biyl aimaqtardy damytu turaly arnayy tújyrymdama qabyldady. Soghan sәikes audan әkimderining qúzyry keneydi. Endi olar audandy damytu josparyn óz dengeyinde, derbes әzirlep, jýzege asyra alady. Ákimder iri kompaniyalarmen kelisim jasap, birlesken sharuashylyqtardyng (kooperativterdin) ónimin ótkizuge kómektesui qajet. Jalpy, auylgha jeke investisiya tartu óte manyzdy. Búl júmysqa biznes ókilderi belsene atsalysuy kerek. Tabysqa jetken әrbir kәsipker óz auyl-aymaghynyng órkendeuine ýles qosyp, qarjy salsa, elimizdegi kóptegen eldi meken kórkeye týseri anyq. Enbekqor, maqsaty aiqyn azamattarymyz kýndelikti manday terimen últtyq baylyghymyzdy eselep, el keleshegining jarqyn boluyna ayanbay ýles qosuda. Múnday ispen ainalysyp jatqan adamdargha qolayly jaghday jasap, elimizding shynayy patriottaryn yntalandyryp otyru kerek. Biz búl sharuany nazardan tys qaldyrmaymyz», - dedi.

Abai.kz