Maqsat aiqyn, jol anyq. Qogham algha jylju ýshin qozghau salatyn kýsh kerek. Preziydent Qasym-Jomart Toqaevtyng «Ádiletti Qazaqstannyng ekonomikalyq baghdary» atty byltyrghy Joldauy sol kýshting rólin atqaryp, tәuelsiz eldin  ekonomikalyq-әleumettik jәne sayasy qadamdaryn aiqyndap berdi. Tek ony tiyimdi paydalanyp, jýzege asyru kerek. Memleket basshysy aldymen aldynghy jyldary Joldaularda aitylghan, aitylyp qana qoymay jýzege asqan ilkimdi isterge toqtalghan edi.

«2020 jyldan beri múghalimderding jalaqysy eki ese ósti. Dәrigerlerding ailyghy da aitarlyqtay kóbeydi. Qazir olardyng tabysy elimizdegi ortasha jalaqydan әldeqayda joghary. Júrtqa zeynetaqy jinaghynyng bir bóligin paydalanu mýmkindigi berildi. Milliongha juyq adam osy jobanyng iygiligin kórdi – túrghyn ýy mәselesin sheship, baspanaly boldy. «Jayly mektep» jobasy ayasynda 400-ge juyq mektep salynady. Qazir auyldyq jerde 300-den astam densaulyq saqtau nysany salynyp jatyr», - dedi Qasym-Jomart Toqaev.

El Preziydenti 2025 jylgha deyin 800 myng balanyn  zaman talabyna say jaraqtandyrylghan mektepte oquy ýshin  apatty jaghdaydaghy jәne ýsh auysymmen oqityn mektep mәselesin tolyq sheshuge tapsyrma berdi. «Jayly mektep» últtyq jobasy el aumaghynda 2 kezenmen iske asady. Alghashqysy boyynsha biyl jyl sonyna deyin 217 mektepting qúrylysy ayaqtaluy tiyis. Onyng 98-i birinshi qyrkýiekke deyin paydalanugha beriledi. Taghy 152 nysan keler jylgha josparlanghan. Ýkimet biyl 200 myng oqushy orny tapshylyghyn jonggha kýsh salmaq. Býginde bas qala – Astanada  «Jayly mektep» jobasymen 15 mektepting qúrylysy josparlanghan. Onyng 8-i birinshi qyrkýiekte qoldanysqa beriledi. Al, Almatyda  biyl 21 oqu orny ashylady.

«Manghystau» gazetining tilshisi Golroh Jemeney Memleket basshysynyng Joldauynda aitylghan basty mәseleler men naqty tapsyrmalardyng Batys Qazaqstan ónirinde oryndalysyna qysqasha sholu jasapty. Saraptauynsha, Manghystau oblysynda «Jayly mektep» últtyq jobasy ayasynda  4 bilim beru nysanynyng qúrylysy jýrip jatyr. Al 2025 jylgha deyin 22 000 oqushygha arnalghan 21 jana mektep salynady dep josparlanghan. Biyl 12 600 oryndyq 13 mektepti paydalanugha beru kózdeldi.

«Jayly mektep» jobasyndaghy barlyq 21 mektep, onymen qosa, bilim beru infraqúrylymyn qoldau qory esebinen 4 mektep jәne jer qoynauyn paydalanushylardyng qarajaty esebinen salynyp jatqan 1 mektepting qúrylysy ayaqtalyp, paydalanugha berilgen son, oblysta 15 ýsh auysymdy mektepte, apat jaghdayyndaghy 3 mektepte jәne 31 mektepte 10435 oryn tapshylyghy joyylady», - dedi Golroh Jemeney.

Onyng aituynsha, auyldaghy medisinalyq kómekting sapasyn arttyru maqsatynda byltyr «Auyldyq densaulyq saqtaudy janghyrtu» últtyq jobasy bekitilgen. Joba ayasynda ónirlerde 655 alghashqy medisinalyq­sanitarlyq kómek nysanyn, onyng ishinde 253 medisinalyq punkt, 242 felidsherlik­akusherlik punkt jәne 160 dәrigerlik ambulatoriya salu josparlanghan.

«Býginde Manghystau oblysy aumaghynda stasionarlyq tiptegi 34 mekeme, onyng ishinde 18 jeke auruhana, sonday­aq 82 ambulatoriyalyq­emhanalyq kómek kórsetetin medisinalyq úiym qyzmet etedi. Oblysta shalghay auyl, eldi mekenderde halyqtyng medisinalyq qyzmetke qoljetimdiligin qamtamasyz etu ýshin alghashqy medisinalyq­sanitarlyq kómekti jetildiru jolgha qoyyldy. Býginde ónirde 31 dәrigerlik ambula toriya, 6 felidsherlik­akusherlik jәne 8 medisinalyq punkt halyqqa medisinalyq qyzmet kórsetumen qatar túrghylyqty halyqty jeke jәne qoghamdyq densaulyq saqtau ýrdisine tartugha júmystanuda. Songhy 3 jylda qarjylandyru dengeyi 2 eseden asty, kompiuterlik tomografiya men magnitti­rezonanstyq tomografiya qyzmeti 70 payyzgha  ósti», - deydi Golroh Jemeney.

Ayta keteyik,Preziydentting tapsyrmasymen elimizde «Últtyq qor – balalargha» jobasy qolgha alynyp, jýzege asyryldy. Biyl jyl basynda 6,9 mln balanyng esepshotyna 100,52 dollardan týsti. Jalpy somasy – 695 million dollar. Búl qarjy Últtyq bankting senimgerlik basqaruynda bolady. Esepshottaghy qarjyny depozitke salugha nemese uaqytynan búryn sheship alugha mýmkindik joq. Sonday-aq Preziydent Joldauda  býgingi basty mindet – óz ekonomikamyz ózimizdi tolyq qamtityn jaghdaygha jetu ekendigin basa aitqan edi. Ol ýshin óndeu salasyn jedel damytu qajet. Búl rette metaldy tereng óndeu, múnay-gaz jәne kómir himiyasy, auyr mashina jasau siyaqty baghyttargha basymdyq beriledi. Últtyq statistika burosynyng deregine sýiensek, 2024 jyly óndeu ónerkәsibi nysanaly indikatorlar sheginde (5,1%-gha) ósip keledi. Óndeu ónerkәsibi salalary ishinde metallurgiya óndirisining – 8,3%-gha, mashina jasaudyng – 9,4%-gha, himiya ónerkәsibining – 5,3%-gha, jihaz jasaudyng – 28,3%-gha, farmasevtikanyng – 14,8%-gha ósui bayqalady. Búghan otandyq tauar óndirushilerdi qoldau sharalaryn jetildiru nәtiyjesinde qol jetkizildi. Býgingi tanda OTÓ-men jasalghan sharttardyng sany 2023 jylghymen salystyrghanda eki esege, yaghny  22,7 mynnan 45,7 myngha deyin artqan. Jenil ónerkәsip, qúrylys materialdary óndirisining kólemin úlghaytu, sonday-aq azyq-týlik ónimderi salasynda júmystar jalghasuda.

Elimizding eng iri megapoliysi – Almaty qalasy biyl túraqty ósimdi kórsetip otyr. Alyp shaharda kólik, qúrylys, túrghyn ýidi paydalanugha beru, baylanys jәne sauda siyaqty salalar ósimning drayverleri boldy. Qalalyq ekonomika basqarmasynyng mәlimetinshe,  2024 jyldyng birinshi toqsanynda Almatynyng jalpy ónirlik ónimi 4,7% ósip, 5,3 trln tengege jetken. Qysqa merzimdi ekonomikalyq indikator 0,6%-gha ósip, 102,4% kórsetti. 2024 jyly ekonomikanyng ósimi 5,5% dengeyinde bolady dep boljanyp otyr. Eske sala keteyik, 2023 jyly Almatynyng JÓÓ 24,8 trln tenge boldy, búl songhy 10 jyldaghy rekordtyq kórsetkish.

Al, Golroh Jemeneyding saraptauynsha, byltyr Manghystau óniri ekonomikasyna salynghan investisiya kólemi 762 mlrd tengeden 1,1 trln tengege deyin ósti, búl 34%-gha kóp kórsetkish.

«Ekonomikanyng týrli salalarynda jalpy sommasy 21 mlrd tengege 16 investisiyalyq jobany iske asyru esebinen 500 jana júmys orny qúryldy. Onyng ishinde óndeu ónerkәsibining 10 jobasy, 3 joba bilim beru, 3 joba auyl sharuashylyghy salalarynda jýzege asty. Perspektivada 2026 jylgha deyin 43 investisiyalyq joba iske asady dep josparlanyp otyr. Osy jobalardy tabysty iske asyru esebinen ónir ekonomikasyna 880 mlrd tenge investisiya tartu jәne 2 400 jana júmys ornyn qúru josparlanghan. Onyng ishinde biyl 160 mlrd. tengege 13 jobany iske asyru jәne 600 júmys ornyn qúru josparlanyp otyr», - deydi Golroh Jemeney.

Shiykizat ýshin shetke jaltaqtamay, elding ónerkәsiptik negizin qalyptastyru qajet. Preziydent óndiristing barlyq satysyn memlekette damytudy tapsyrdy.

«Memleket otandyq ónim óndirushilerdi qorghaugha mindetti. Búl – bizding ekonomikamyz ózgeler ýshin jabyq degen sóz emes. Ekonomikamyz basqa elderge әrdayym ashyq boluy tiyis. Biraq últtyq biznesting mýddesin qorghau kerek», - dedi Qasym-Jomart Toqaev.

Osy rette bir ghana mysal, qúrylghanyna 9 jyl tolghan Almaty industrialdy aimaghy osy kýnge deyin 2 trln tengege juyq ónim óndirgen. Byltyrdyng ózinde kórsetkish 801,3 mlrd tengege jetken. Biyl jalpy somasy 28,9 mlrd tengege salynyp jatqan 15 jana jobanyng qúrylysy ayaqtalyp, paydalanugha berilmeki. Nәtiyjesinde 1594 jana  júmys orny ashylady dep kýtilude. 490 GA aumaqty alyp jatqan jauapkershiligi shekteuli seriktestikte býginde mashina jasau, óndiris, qúrylys, logistika, tamaq, himiya jәne agroónerkәsip salalary boyynsha 102 kompaniya júmys isteydi. Onda 14 mynnan astam adam enbek etip jýr. Qazirgi tanda búl aimaqty damytudyng birinshi kezeni ayaqtalyp keledi. Óitkeni aimaqtaghy berilgen jerlerding 95 payyzy ónerkәsip nysandarymen tolyp, iygerilgen. «Almaty industrialdy aimaghy» JShS Bas diyrektory Álisher Satybaldiyevtin aituynsha, qala әkimdigi aumaqty 194 gektargha keneytu boyynsha júmys jýrgizgen.

«Qazirgi uaqytta AIA keneytuding ekinshi kezenining injenerlik-kólik infraqúrylymyn salugha tehnikalyq-ekonomikalyq negizdeme jәne jobalau qújattamasy әzirlendi. Memlekettik saraptamanyng jobalyq qújattamasynan ótkennen keyin 2024-2026 jyldary qarjylandyru mәselesi sheshiletin bolady. Industrialdy aimaqtyng keneytiletin aumaghynda iri investisiyalyq jobalardy iske asyru 235 mlrd tengeden astam investisiya tartugha  jәne qosymsha 9 mynnan astam júmys ornyn qúrugha mýmkindik beredi», - dedi Álisher Satybaldiyev.

Onyng aituynsha, býginde Almatyda jalpy audany 46 myng m² bolatyn 11 ónerkәsip parki (qala aumaghynda 5, AIA aumaghynda 6) iske qosyldy. Ónerkәsip parkterinde 76 reziydent ornalastyrylyp, 1074 júmys orny qúrylghan. Jalpy audany 100 myng m² asatyn taghy 26 ónerkәsip parkin iske qosu josparda bar.  Onyng beseui biyl, qalghany keler jyly jýzege asyrylmaq. Búl qosymsha 3 400-den astam júmys ornyn qúrugha mýmkindik beredi.

Qazaqstanda ken óndiru ónerkәsibi jaqsy damyghan. Últtyq qazynanyng býiirin shygharyp otyrghan osy sala. Qazir әlemdik naryqta kóptegen metall baghasy sharyqtap túr. Qarjygha qyzyghyp, óndiristi úlghaytqanymyzben, oghan narazylyq bildirgen túrghyn kóp. Júrt ekologiya nasharlap, densaulyqqa ziyan keltirip jatqanyn aityp shaghymdanghan. Osy rette Preziydent Ýkimetke iri óndiris kәsiporyndaryna 5 jyl sayyn tehnologiyalyq jәne ekologiyalyq audit jasaudy jýktedi.

«2018 jyly tau-ken metallurgiya salasyn basqaru boyynsha birqatar zandar qabyldanghan bolatyn. Biraq ol zandar qazir naqty oryndalyp jatqan joq. Sebebin qaydan kóremiz. Elimizding tabighaty elementterge qanday bay bolsa da, dәl býgin janadan ashylyp jatqan geologiyalyq júmystardyng nәtiyjesin kórmey otyrmyz. Memleket basshysy osy orayda naqty tapsyrma berdi», - dedi Ó.A.Bayqonyrov atyndaghy tau-ken metallurgiya instituty diyrektorynyng orynbasary Tilepbay Quandyqov.

PhD doktorynyng aituynsha, Qazaqstan territoriyasynda 1,5 mln astam geologiyalyq jәne geofizikalyq zertteu júmystary jýrgizilgen.

«Preziydent 2026 jylgha qaray onyng kólemin 2,2 mln arttyru kerek dep Ýkimetke naqty tapsyrma berdi. Osy orayda sheteldik tәjiriybelerdi de algha tartty. Ol ýshin shetelding iri kompaniyalarynyng investisiyasyn elge tartu arqyly qol jetkizuge bolady. Mysaly shetelde tau -ken metallurgisyn algha sýireytin iri kompaniyalar bar. Olargha basymdyq beriledi. Bizge de osynday jaghday jasau ýshin, sheteldegidey salyq, qújattardy jyldamdatatyn sifrlandyru mәselesin jolgha qoyghan jón. Qújattardy sifrlandyrsaq, uaqytty eki esege ýnemdeymiz, - dedi Tilepbay Quandyqov.

Qazir tehnika men tehnologiya damyghan zaman. Qazaqstan jer qoynauy kenishke bay. Joldauda siyrek jәne jerde siyrek kezdesetin metall kenishterin iygeruding basty baghytqa ainaluy kerek ekendigi  de ataldy. Geologiya-miynerologiya ghylymdarynyng doktory, professor Ádilhan Baybatshanyn aituynsha, tehnologiyany damytugha jana material kerek. Ony jana elementterden alady. Sol topqa jatatyn 24 element bar, Qazaqstanda sonyng bәri kezdesedi.

«Mәselen, «litiy» deymiz, qolda ústap jýrgen telefondarymyzdyng bәrinde akkumulyator bar ghoy, sol litiyden, búrynghyday qorghasyn bolsa, kishkentay telefongha 20 kg akkumulyator alyp jýruimiz kerek. Anau 20 kg, litiy 20 gramm. Mine, tiyimdiligi. Ol energiyany kóp saqtaydy, ózi kishkentay. Nege siyrek deymiz, óitkeni tabighatta óte siyrek kezdesedi. Keyin ghalymdar sol siyrek elementterding jana qasiyetin aityp, paydalanu joldaryn kórsetti», - dedi Ádilhan Baybatsha.

Ghalymnyng sózinshe, ekonomikamyz geologiyagha tәueldi, sebebi bәri bizding jer qoynauymyzda. Jer qoynauyn izdeytin, tabatyn, paydalanugha beretin - geologtar. Damudyng basynda túrghan geologtar bolghan, bola beredi.  Geologiyany alyp tastasaq, bәri toqtaydy.

«Preziydent nege siyrek jerdegi elementti óndiru kerek dedi? Sebebi kóp jerlerde búl elementter joq. Óte damyghan memleket Japoniyanyng elektronikasyn bәrimiz bilemiz. Bala kezden kórgen elektronikany bәrimiz qoldanyp jýrmiz. Sony shygharu ýshin siyrek elementter kerek. Olar bizding jer qoynauynda, ózderinde joq. Europany alayyq, olar da bizge keledi. Bizge kelip qarjy salady, keregin alady. 24 element ózi. Mәselen, litiy.  Óte kishkentay, toqtyng tyghyzdyghyn úzaghyraq beredi. Niykeli, kobalit, skandiy...Shyny túr. Eger osy shynynyng qúramyna elementti qossaq, búl shyny erekshe qasiyetke ie bolady. Qasiyeti-jyludy ishke kirgizedi, syrtqa shygharmaydy. Bәrimiz sonday shynygha kóshsek, bizge jylu problema bolmaydy, «pesh jarylyp ketti» degendi aitpas edik. Dәl osy shynyny jerge qoyyp, ýstinen bassaq, synady. Siyrek elementter qossaq, synbaytyn bolady. Qytayda úzyndyghy 3,5 km kópir shynydan salynghan. Astanadaghy «EKSPO-2017» – shar tәrizdi ghimarat. Etajdardyng ýstinen jýrsender, bәri shyny. Sol shyny synbaydy. Kәdimgi shyny qoysandar, qirap qalady. Osynday tamasha qasiyetter beretin elementter bizding Qazaqstannyng jer qoynauynda kóp. Preziydent bizge sony tabyndar, zerttender, óndiriske qosyndar dep tapsyrma berdi. Biz Preziydentti qoldaymyz. Preziydent ony jәy aita salghan joq, ekonomikany zerttep, ghalymdardyng zertteu qorytyndysymen aitty. Eger sony oryndasaq,  ekonomika qaryshtap damidy», - dedi Ádilhan Baybatsha.

Ghalymnyng aituynsha, bizding budjetting 75 payyzyn geologiya beredi.

«Ol ne degen sóz, aqshagha ainaldyryp esepteyik. Mәselen, sizding ailyghynyz 400 myng bolsa, geologiyany alyp tasta, 100 myng tg ghana qalady. Sonday tiyimdiligi bar. Eger siyrek jerdegi elementterdi iygersek, tehnologiya qossaq, tiyimdi paydalanatyn materialdar jasasaq, bizge ol tiyimdilik beredi, budjetti bayytady, kóbeytedi. Preziydent tapsyrma berdi ghoy, adamdardyng әl-auqatyn arttyru kerek. Sony iygerip, shetelge satsaq, sizding ailyq 800 myng bolady. Sony qamtamasyz etetin bizding Qazaqstannyng jer qoynauy. Sol jer qoynauynyng baylyghyn tabatyn geologtar», - dedi geologiya-miynerologiya ghylymdarynyng doktory, professor.

Joldauda jýktelgen mindetting bәri ýsh jylda oryndaluy tiyis. Al asa kýrdeli mindetter ýshin naqty merzim belgilenedi. Býgingi bastamalardyng bәri el iygiligi, ertengi úrpaqtyng jarqyn bolashaghy ýshin jasalyp otyr. Jol múratqa jetkizedi. Preziydent Joldauy – damudyng danghyl joly.

Abai.kz