Ómirjan Ábdihalyqúly. Biylik nege qorqady? Neden qorqady?
Ótken senbi kýni tengening qúnsyzdanuyna baylanysty Almatyda jýzdegen adam beybit sheruge shyqty. Sheruding ayaghy әdettegidey jappay tútqyndaularmen ayaqtaldy. Qala әkimshiligi Abay eskertkishining janyna jinalghan narazy toptyng betin qaytaru ýshin ayaq astynan sol mannyng qaryn tazalaugha kiristi.
Qazaqstan biyligi jyl ótken sayyn mitingiler men sherulerden, tipti birer kisi jay ghana kóshede toptasyp túrsa da zәresi úshyp, ayaq basqan júrtty andyp, reti kelse tútqyndap, әkimshilik jazagha tartudy jiyiletti. Al, Qazaqstan Preziydentine qarsy sóz aitu – qylmystyq is qozghap, sottalumen bitedi.
Adamdardyng Konstitusiyalyq qúqy, biylik qol qoyghan halyqaralyq adam qúqyqtary jónindegi konvensiyalar men paktiler Qazaqstan biyligi ýshin – qaghaz. Basqa eshtene de emes. Biylikte qanday jolmen bolsyn ózin-ózi qorghau instikti ghana qalghan.
Múnyng bәri biylikting әlsizdiginin, sharasyzdyghynyng kórinisi. Biylik der kezinde sayasy reformalar jasaudyng ornyna quyrshaq oppozisiya qúryp, ózine shyn bәskeles bolatyn sayasy úiymdardy qúrtu arqyly endigi kezekte halyqtyng narazylyghyna tap bolyp otyr. Songhy jyldardaghy halyqaralyq sayasy jaghdaydy esepke ala qarasaq, búqara narazylyghy men qarsylyghyn toqtatu óte qiyn. Mýmkin emes dese de bolady.
Ótken senbi kýni tengening qúnsyzdanuyna baylanysty Almatyda jýzdegen adam beybit sheruge shyqty. Sheruding ayaghy әdettegidey jappay tútqyndaularmen ayaqtaldy. Qala әkimshiligi Abay eskertkishining janyna jinalghan narazy toptyng betin qaytaru ýshin ayaq astynan sol mannyng qaryn tazalaugha kiristi.
Qazaqstan biyligi jyl ótken sayyn mitingiler men sherulerden, tipti birer kisi jay ghana kóshede toptasyp túrsa da zәresi úshyp, ayaq basqan júrtty andyp, reti kelse tútqyndap, әkimshilik jazagha tartudy jiyiletti. Al, Qazaqstan Preziydentine qarsy sóz aitu – qylmystyq is qozghap, sottalumen bitedi.
Adamdardyng Konstitusiyalyq qúqy, biylik qol qoyghan halyqaralyq adam qúqyqtary jónindegi konvensiyalar men paktiler Qazaqstan biyligi ýshin – qaghaz. Basqa eshtene de emes. Biylikte qanday jolmen bolsyn ózin-ózi qorghau instikti ghana qalghan.
Múnyng bәri biylikting әlsizdiginin, sharasyzdyghynyng kórinisi. Biylik der kezinde sayasy reformalar jasaudyng ornyna quyrshaq oppozisiya qúryp, ózine shyn bәskeles bolatyn sayasy úiymdardy qúrtu arqyly endigi kezekte halyqtyng narazylyghyna tap bolyp otyr. Songhy jyldardaghy halyqaralyq sayasy jaghdaydy esepke ala qarasaq, búqara narazylyghy men qarsylyghyn toqtatu óte qiyn. Mýmkin emes dese de bolady.
Qazaqstan biyligi halyq atynan sóileytin oppozisiyany ózimen teng dәrejede sayasatqa aralastyrghanda qoghamdy tolyq baqylaugha mýmkindik alar edi jәne elde demokratiyalyq nyshan baryn shyn bayqatyp, eki jep biyge shyghar edi. Biraq, búl mýmkindikten Qazaqstannyng jogharghy biyligi 2005 jyly aiyryldy. Endi neshe jerden sayasy reforma jasap, ekonomikalyq ertegilerdi aitqanmen onyng berer nәtiyjesi nólge ten. Onyng eng negizgi sebebi, tútas biylik halyq seniminen júrday.
Kýni keshe ótken jýzdegen adamnyng narazylyghy - eldegi sayasi-ekonomikalyq daghdarysty biylik sheshe almaghanyndyqtan da halyq qordalanghan mәselelerdi ózi sheshkisi keletinin, ol ýshin ýlken ózgeristerdi qalaytyndyghyn ashyq kórsetti.
Al, tútqyndalghan narazy toptyng taghdyryna kelsek, olardyng birazy bosatylyp, birnesheui әkimshilik jazagha tartyluy mýmkin. Preziydentke «ket» dep aiqaylaghandardyng әreketi qylmystyq is qozghaugha týrtki boluy da ghajap emes. Sebebi, 2010 jylghy Konstitusiyagha engizilgen ózgeristerde: «Qazaqstan Respublikasynyng Túnghysh Preziydentine – Elbasyna eshkimning tiyisuine bolmaydy. Ol ózi Qazaqstan Respublikasy Preziydentining ókilettigin oryndau kezeninde jasaghan, sonday-aq olar toqtatylghannan keyin – Qazaqstan Respublikasynyng Túnghysh Preziydenti – Elbasy degen óz mәrtebesin jýzege asyrugha baylanysty is-әreketteri ýshin jauaptylyqqa tartylmaydy. Ony ústaugha, qamaugha alugha, tintuge, odan jauap alugha ne onyng jeke basyn tekseruge bolmaydy.
Tiyispeushilik Qazaqstan Respubliykasynyng Túnghysh Preziydentine – Elbasyna jәne onymen birge túratyn otbasy mýshelerine jeke menshik qúqyghymen tiyesili barlyq mýlikke, sonday-aq olar paydalanatyn túrghyn jәne qyzmet ýi-jaylaryna; qyzmettik kóligine; baylanys qúraldaryna; hat-habarlaryna; olargha tiyesili qújattargha qoldanylady.
Qazaqstan Respublikasynyng Túnghysh Preziydentine – Elbasyna jәne onymen birge túratyn otbasy mýshelerine jeke menshik qúqyghymen tiyesili mýlikke qanday da bir shekteu qoyylmaydy.
Qazaqstan Respublikasy Túnghysh Preziydentining – Elbasynyng jәne onymen birge túratyn otbasy mýshelerining banktik shottarynyng banktik qúpiyalyghy men olargha qol súghylmauyna kepildik beriledi» delingen. Demek, Preziydentke qarsy kez kelgen әreket qylmystyq qudalaugha әkelui әbden mýmkin.
Búghan deyin әrtýrli narazylyq sharalaryna qoghamdyq belsendiler, oppozisiyalyq partiya mýsheleri, qoghamdyq úiymdar ókilderi jәne zeynetkerler qatysyp kelgen bolsa, senbi kýni narazylyqqa qatysqandardyng deni jastar. Búl Qazaqstandaghy әleumettik narazylyq bolyp bastalyp, sony sayasy talaptargha úlasatyn mitingiler men sherulerding jana kezenge ótkenin kórsetedi. Búl – biylikting boyyndaghy ýreydi tipti de eseley týseri sózsiz.
Elding әleumettik talap-tilegin erikti týrde bildirune qatysty mәsele әleumettik jelilerde de talqylanyp jatyr. Tómende feysbuk әleumettik jelisindegi birneshe adamnyng pikirin úsynyp otyrmyz.
Dәuren Quat, Abai.kz aqparattyq portalynyng bas redaktory:
«Beybit týrde narazylyq aksiyalaryn ótkizu, alangha jinalu, plakattar kóterip jýru, talap etu, qanday da bir mәselening mәn-jayyna qanyghu ýshin jauapty túlghanyng atyna súrau salu - kóterilis emes. Bizde eki kisining basy qosylyp, qara kórsetse bitti, "kóterilis bolghaly jatyr eken" deytin sóz shygha keledi. Osy bir "kóterem kóterilisten" biylikting de, shay-púlyn úsaq mekemeler men kenselerden tauyp otyrghan kishkentay qyzmetkerlerding de zәresi úshyp bitti. Shamasy búl jayt bizding qoghamnyng qorghansyzdyghy men biylikting dәrmensizdigin kórsetse kerek. Áleumettik mәsele bolmay túrmaydy. Ony býrkemeleme, sheshimin tap. Tezge sal. Týptep kelgende kez kelgen sheneunik ýshin qoryqpay kóshege shyghyp, kóppen tildesuding aqyry naqty nәtiyjege úlasady. Halyq - tabighy evolusiyanyng damu sheginde qalyp qoyghan maymyl emes, ol oqigha tudyra aldy. Osyny eskeru kerek».
Dina Tólekova, jurnalist:
«IYә, men qantógiske, tónkeriske qarsymyn! Biraq, beybit sheruge shyqqanda túrghan ne bar? Ózing kelispeytin belgili bir dýniyege - narazylyq bildiruding bir formasy emes pe? Bizde sayasy mәdeniyetting búl týri qalyptaspaghandyqtan bolar, biylikting boyyn ýrey basqan. Meninshe, qogham belsendi bolsa, biylik te halyqpen sanasa bastaydy, keybir mәselelerdi ózara dialogqa kelu arqyly sheship tastaydy. Al eger qogham marghau bolsa - tóbemizge shәugim qaynatary anyq. Qaynatyp ta jýr!»
Nәziya Joyamergen, jurnalist:
NARAZYLYQ TANYTU - ÁRKIMNING QAQY
«Narazylyq tanytu, dostar, qylmys emes!!! Búl әrbir azamatqa QR Konstitusiyasyn beretin mýmkindik! Óitkeni "memleketting basty baylyghy - ADAM" (Konstitusiyadan). Demek, adamnan artyq eshtene joq bizding memlektte. Biz tek quanyshymyzdy ghana emes, renish, uayym, alandaushylyq, narazylyqty da bildire alamyz. Álbette, zannyng shenberinde! Momyndyqtan emes, marghaulyqtan, jalqaulyqtan, nemqúraydylyq pen jaltaqtyq, jalpy QÚLDYQ PSIHOLOGIYaDAN qorqu kerek! Qazaq elin qúrdymgha sýireytin - sol qúldyq psihologiya. Ór minezdi, mәrt te jomart atanyng úrpaghymyz. Aytpasa sózding atasy óletinin de bilemiz. Demek, ZANG shenberinde narazylyq tanytudy, Ýkimetti qamshylaudy, elding damuyna ýles qosugha tyrysudy qylmys dep biletinder pikirin ózgertkeni jón. Tipti, kýni keshe N.Nazarbaevtyng ózi Ýkimetti otstavkagha jiberem dep qorqytty ghoy. Sonda biylik halyqtan ne estigisi keledi?! Alghys pa?!»
Abai.kz
