–Tengening qúnsyzdanuyna baylanysty halyq narazylyghyna oppozisiya serkeleri ne ýshin ýn qatpady? 15-16 aqpan kýnderi Almatynyng ortalyq alandarynda ótken narazylyq sharasyna basynan-ayaq qatystynyz ba?

–Oppozisiyada Siz aityp otyrghan serkeler kóp qoy, óz basym ýshin jauap bereyin.

–Tengening qúnsyzdanuyna baylanysty halyq narazylyghyna oppozisiya serkeleri ne ýshin ýn qatpady? 15-16 aqpan kýnderi Almatynyng ortalyq alandarynda ótken narazylyq sharasyna basynan-ayaq qatystynyz ba?

–Oppozisiyada Siz aityp otyrghan serkeler kóp qoy, óz basym ýshin jauap bereyin.

Aldymen aitarym, Ýkimet pen Últtyq bank tengening túqyrtu turaly sheshim qabyldaghan kýni men barsha qoghamdyq, sonyng ishinde, oppozisiyalyq kýshterge naqty úsynys jasaghan bolatynmyn. Yaghni, «barshamyzdyng kýshterimizdi biriktirip, bir shtab qúryp, myqty narazylyq aksiyasyn qolgha alayyq» dep. Meninshe, dәl osynday, barsha adamgha tikeley qatysty mәsele tónireginde, «onshyl, solshyl, eski, jana» kýshter bolyp bólinbey, tegeurindi tirlik tanytugha әbden bolar edi. Áytpese, «memleket sayasaty dúrys, óitkeni narazylyq mitingilerine 2 milliondyq Almatyda 3-4 myng ghana adam shyghady» degen resmy iydeologiya ústanymyn bәrimiz de estip kele jatyrmyz ghoy. Al, san myndaghan adamdy jinau ýshin qyruar júmys atqaryluy tiyis. Ókinishke oray, ol úsynysym qabyldana qoymady. Búl jiyn bolsa, ghalamtor arqyly dýniyege keldi. Yaghni, onyng naghyz «úiymdastyrushysy» – eshbir partiyagha qatysy joq azamattar. Baylanys jәne aqparat qúraly – әleumettik jeliler. Eng bastysy – narazylyq tómennen, adamdardyng óz qalauymen, tabighy týrde payda bolyp jatyr. Oqigha sonysymen qyzyqty.Jәne de sonshama jyl oppozisiyada jýrip, talay mitingterdi úiymdastyrugha atsalysqan men ýshin asa manyzdy bir jayt bar. Onyng aty – jauapkershilik.

Yaghni, biylikke jaqpaytyn belgili bir qarsylyq is-sharasyna shaqyru ýshin әrkim óz jauapkershiligin sezinui tiyis. Mәselen, ol aksiya kezinde tәrtipke kim jauap beredi, arandatular kim jol bergizbeydi degen asa auyr jýgi bar mәseleler bar. Bireuding balasynyng basy jarylsa, kim jauap beredi? Onyng ýstine, meninshe, kez-kelgen búqaralyq is-shara ýlken dayyndyq júmystaryn qajet etedi. Elge habar beru jaghy taghy bar. Áleumettik jeliler qanshama tanymal bolghanmen, olarmen ghana shektelip qalmau kerek.

Áriyne, azamattardyng óz erkimen alangha shyghuy – barshamyz qúptaytyn әri qoldaytyn nәrse, biraq eger de tiyisti dayyndyq júmysyn jýrgizgenimizde, jiyngha qatysushylar sany odan da kóp bolar edi. Mәselen, kezindegi biz úiymdastyrghan mitingilerge bes-alty myng adamgha deyin jinalatyn. Al, endi bolsa, biylik: «Tengening qúnsyzdanuyna qarsy adam sany pәlenshe ghana!» dep, óz nasihatyn әri qaray jýrgizui mýmkin! Jiyn aldynda onyng úiymdastyrushylaryn izdedim, ne istep ne qoyatynymyzdy aqyldasqym keldi. Biraq, taba almadym.

Biraq, «jastardy polisiyagha toghytyp alyp ketip jatyr» degendi әriptesterden estip, sol sәtte polisiyagha jetip bardym. Qolymnan kelgenshe kómektesuge tyrystym, óz atymdy paydalanyp, polisiya ghimaratynyng ishine de kirip kettim, sonda syrqattanghan bir әieldi auruhanagha jedel jiberuge atsalystym. Qúqyq qorghau organdarynyng basshylarymen sóilestim, polisiya aldynda jinalghan azamattardyng talaptary men tilekterin jetkizdim. Keyin sot otyrysyna da bardym.

Bir nәrse aiqyn: narazylyq osy mitingimen bitpeydi. Kerisinshe, osy kýni kóshege shyqqan jastar qoghamdy oyatu isine ýlken ýles qosty. Sondyqtan bolashaqta barshamyz birlesip, ortaq is-shara atqarugha men barsha kýshterdi әli de shaqyrudan tanbaymyn!

–Sharanyng ótu barysy turaly aityp beresiz be?

–Ata Zangha sәikes, әrbir azamat beybit jinalys, miting ótkizuge qaqyly. Óz basym olargha qarsy kýsh kórsetiluin naghyz zansyzdyq dep sanaymyn! Bir quanarlyghy – búl azat oily, namysty azamattardyng óz niyetimen, óz kónlining qalauymen qolgha alghan bastamasy! Múnyng ózi «bizde qogham әli úiyqtap jatyr», «adamdar óz qúqyn qorghay almaydy» degen jalpylama týsinikti ydyratatyny sózsiz.

Sonymen birge bir bayqaghanym: alangha shyqqandardyng ishinde jastar men orta tap ókilderi basym boldy. Búl da qoghamda bolyp jatqan tereng prosesterding bir belgisi.   Biylikting te basynghandyghy mynada: jaqsy, Almatynyng alanyna jýz shaqty adam shyqqan eken, tengening qúnsyzdanuyna qarsy eken. Nege osy sәtte qolynda qaruy joq, bәibit jastardyng arasyna biylikting ókilderi baryp, óz uәjin aitpaydy?! «NúrOtan» qayda?», «Deputtatar qayda?»  osynda?! Onsyz da narazy júrtty bes qaruyn asynghan, qoqan-loqqy kórsetken polisiyamen qorqytady! Ánsheyinde Almatyda emge tabyla qoymaytyn qar jinauysh mashinalardy bir jerge qaptatyp, bayaghyda erip ketken qardy tauyp alyp, sonday sayqymazaq spektakli jasap, mazaq etedi?

Sonda naghyz arandatushy biylikting ózi bolyp otyr ghoy?!

Meninshe, 15 aqpan kýngi oqighany zerttep, endigәri qaytalanbasyn dese, ekonomikalyq sayasatty ózgertumen qatar AqOrda osy jaghyn da mayshammen qarap aluy tiyis!

 – Keshegi oppozisiya nemese «býgingi últshyl top» degen úghym arasynda qanday aiyrmashylyq nemese sәikestik bar? Yaghni, búrynghy jyldary biylikke «atoylap» qarsy shyqqan toptyng aryny qaytyp qaldy ma?

–Óz basym biylikke qarsy pikir, syn aityp, ózining balama baghdarlamasyn úsynatyn toptar ejelden kele jatyr dep sanaymyn. Bizge deyin de oppozisiya bolghan, bizden keyin de bolady. Ol – haq. Sol sekildi jana Qazaqstan tarihynda da oppozisiyanyng óz damu kezenderi boldy. Bir qozghalysqa birigip, biylik sanasatnyday tegeurinde kýsh bolghan kezderi de, bytyrap ketken kezderi de boldy.

Qazir sonday bir qiyn kezdi bastan keshirudemiz. Áriyne, birge jýrgende biz anaghúrlym yqpaldy әri bedeldi edik. Negizinde, kez kelgen qoghamdyq qúbylys ómirsheng bolyp, halyqtyng qoldauyna ie bolghysy kelse, sol qoghamda oryn alyp otyrghan tendensiyalar men qúbylystargha der kezinde bagha berip, zaman talaptaryna say boluy tiyis. Óitpese, kez kelgen qoghamdyq kýshting kýni qaran.

Qazaq últynyng kókeykesti mәselelerin biylik aldynda ashyq aityp, qatang talap qong dәl qazir oryn alyp otyrghan joq. Búryn da, kerek deseniz, qylyshynan qan tamghan Kenes imperiyasy kezinde onday úiymdar men túlghalar bolghan. Qazir bolsa, últtyq qozghalystyng janasha, XXI ghasyrdaghy Renessansy, Qayt órleui oryn aluda.

Óz basym Siz aitpaqshy, «eski oppozisiya» men «býgingi últshyl toptar» arasynda úqsastyq kóp dep aitar edim. Men de kóp últshyl qazaqtyng birimin. Biraq taza últtyq sipattaghy mәselelermen qatar men keng auqymdy ekonomikalyq, әleumettik jәne sayasy reformalardy, sonyng ishinde el ómirin jan-jaqty da tereng demokratiyalandyru iydeyalaryn qosa qoldaymyn.

– «QARA TÝNDE QARA SOT ÓTKIZIP, JAZYQSYZ JASTARYN SOTTAGhAN BIYLIK ÓZ TÝBINE ÓZI JETED!» degen ekensiz әleumettik jelidegi jazbalarynyzdyng birinde. Búlay deuinizding mәnisi nede?

Búl sóz senbi kýni keshki saghat 21-ge taman Almaty audanaralyq sotynyng aldynda aitylghan. Sol kýni alangha shyqqan jastardy topyrlatyp sottap jatty, ol otyrystargha ne jurnalisterdi, ne zangerlerdi kirgizbedi. Sot ghimaraty ishinde ne bop jatqany belgisiz, onda polisiya kirgizip jatqan jastardyng taghdyry ne bolghany beymәlim! Soghan narazylyq retinde aitylghan sóz. Nebir qylmyskerlerding sottaryna kirgizip jatyr ghoy basqa adamdardy, sonda biylik ol kinәsiz jastardy solar qúrly kórmegeni me?!

─ Nege halyqtyng devalivasiyagha degen qarsylyghy úyat ta bolsa aitayyq, әielderding ish kiyimining kólenkesinde qalyp qoydy. Ýsh әiel narazylyghy tek lypanyng tónireginde órbigendey әser qaldyrdy…

–Múny «aqparattyq syltau» deydi jurnalistikada. Keyde osynday bir detalidar ózinen góri manyzdyraq әri salmaqty taqyryptardy tasada qaldyryp, júrt nazaryn ózine audaryp jiberedi.

Onyng ýstine, barsha júrt qarsy bolyp otyrghan Keden Odaghynda «әielder ishkiyimining shilterli týrin satugha tyiym salynady» degen habar el ishin elei etkizgeni, әrtýrli, sonyng ishinde uytty da әjua kommentariyler tughyzghany ras. Alangha shyqqan ýsh qyz osyny da eskergen bolar.

Shynymdy aitsam, dәl osy ishkiyim Ádilettik pen Azattyq jolyndaghy kýreste simvol bolghanyna qarsymyn! Onyng ýstine onyng aty da aityp túr ghoy, ishki kiyimdi syrtqa shygharudyng keregi ne? Narazylyqtyng basqa da formalary men әdisteri bar ghoy…

─ Qazirgi biylikting «Mәngilik el», «Qazaq eli» iydeyalaryn algha tartuy elding Últtyq memleketke ainalyp bara jatqanyn moyyndauy ma, әlde últshyldargha әser etu arqyly ózderining imidjin saqtap qaludyng amaly ma?

Ángimening eki jaghy bar.

Jalpy alghanda «Mәngilik el» sekildi iydeyanyng esh kemshiligi joq. Óz elindi ardaq tútpaghanda neni ardaq tútasyn? Biraq dәl osynau patriotttyq iydeyany júrt eki týrli qyrynan qabyldaydy: el ishindegi barlyq әdiletsizdik pen jónsizdik dәl osy iydeyany qabyldaumen sheshilmeytinin biledi jәne de «mәngilik» sózin eldegi biylikting auyspay, ózgermeuimen baylanystyrady. Gәp sonda.

Al «Qazaq eli» iydeyasy da jaman emes. Áriyne, óz basym «Qazaq Respublikasy» degen ataudy qoldaymyn.

Ekinshi jaghy mynada: osynau iydeyalardy kópshilik shyn mәninde qoghamda qordalanyp qalghan, óz sheshimin talap etken mәselelerden júrtshylyqtyng nazaryn basqa jaqqa audaru dep týsinedi!

Últtyq memleket turaly saualynyzgha kelsek…Mәsele memleketting qalay ataluynda ghana emes. Ataudy janghyrtu, oghan últtyq renk beru – qajet shart. Biraq mәseleging bәri sonymen sheshiledi deuge taghy da bolmaydy. Basty mәsele – sol memleketti basqaryp otyrghan biylikting ishki jәne syrtqy sayasatynyng mәn-mazmúnynda! Mәselen, on jerden «Qazaq eli» dep atasaq ta , qazir oligarhiyalyq ekonomikanyng zardabyn eng kóp tartyp jatqan kim? Naq sol qazaq, әsirese, ne isher taza suy joq, ne júmysy joq auyldaghy qazaq. Qaladaghy qazaqtyng da shekesi qyzyp túrghan joq.

Sondyqtan últtyq memleket qúrudy tek qana syrtqy, formalidy nyshandarymen ghana baylanystyra bermeyik…

─ «Kedendik odaqty» kórdik. «Euraziyalyq Odaqtan» ne kýtemiz?

–Týsingen adamgha Kedendik Odaq – Euraziyalyq Odaqtyng ekonomikalyq irgetasy.

Bir sózben aitqanda, EO ózining qúramyna engen memleketterding shynayy Tәuelsizdigine belgili bir dәrejede shekteu ornatady.Meninshe, biylik basshylyqqa alghaly otyrghan jәne de kóp adam onyng týp negizin týsine bermeytin bir qúityrqylyq bar.Mәselen, aragidik «EO-nyng ortaq parlamenti ne ortaq valutasy boluy mýmkin eken» degen sybys shyghady da, oghan bәrimiz atoy salyp, qarsy shyghamyz. Tipti biylikting ishinde jýrgen bazbireuler de sonday qarsylyq tanytyp qoyady.Nәtiyjesinde erteng bizding biylik: «Ortaq parlament pen ortaq valuta bolmaydy! Sondyqtan sol Odaqqa qoryqpay kire bereyik» dep bizge óz pozisiyasyn qoldatyp jiberui mýmkin!Al eger de EO qúramnydaghy el ózining derbes әleumettik-ekonomikalyq sayasatyn jýrgize almasa, ol qanday tolyqqandy Tәuelsizdik boluy mýmkin! Áriyne, onday Tәuelsizdik – jartykesh bolady!

Osynday sayasy qaqpangha týsip qalmayyq!

–5 jyldan keyingi Qazaqstandy elestetip kórinizshi…

«Jaqsy sóz – jarym yrys» dep, 2019 jylghy Qazaqstandy әdemilep túryp sipattap beruge bolar edi. Biraq bir adamgha ghana telinip qalghan qazirgi sayasy jýiening 5 jyldy bylay qoyghanda, 5 aidan keyin qanday bolatynyn aitu qiyn bop túrghan jaghdayda Sizdi de, eldi de, qala berdi ózimdi de aldamay-aq qoyayyn…

Ángimelesken Janiya Ábdibek

QAMSHY.KZ