ءامىرجان قوسانوۆ: نارازىلىق وسى ميتينگىمەن بىتپەيدى
–تەڭگەنىڭ قۇنسىزدانۋىنا بايلانىستى حالىق نارازىلىعىنا وپپوزيتسيا سەركەلەرى نە ءۇشىن ءۇن قاتپادى؟ 15-16 اقپان كۇندەرى الماتىنىڭ ورتالىق الاڭدارىندا وتكەن نارازىلىق شاراسىنا باسىنان-اياق قاتىستىڭىز با؟
–وپپوزيتسيادا ءسىز ايتىپ وتىرعان سەركەلەر كوپ قوي، ءوز باسىم ءۇشىن جاۋاپ بەرەيىن.
–تەڭگەنىڭ قۇنسىزدانۋىنا بايلانىستى حالىق نارازىلىعىنا وپپوزيتسيا سەركەلەرى نە ءۇشىن ءۇن قاتپادى؟ 15-16 اقپان كۇندەرى الماتىنىڭ ورتالىق الاڭدارىندا وتكەن نارازىلىق شاراسىنا باسىنان-اياق قاتىستىڭىز با؟
–وپپوزيتسيادا ءسىز ايتىپ وتىرعان سەركەلەر كوپ قوي، ءوز باسىم ءۇشىن جاۋاپ بەرەيىن.
الدىمەن ايتارىم، ۇكىمەت پەن ۇلتتىق بانك تەڭگەنىڭ تۇقىرتۋ تۋرالى شەشىم قابىلداعان كۇنى مەن بارشا قوعامدىق، سونىڭ ىشىندە، وپپوزيتسيالىق كۇشتەرگە ناقتى ۇسىنىس جاساعان بولاتىنمىن. ياعني، «بارشامىزدىڭ كۇشتەرىمىزدى بىرىكتىرىپ، ءبىر شتاب قۇرىپ، مىقتى نارازىلىق اكتسياسىن قولعا الايىق» دەپ. مەنىڭشە، ءدال وسىنداي، بارشا ادامعا تىكەلەي قاتىستى ماسەلە توڭىرەگىندە، «وڭشىل، سولشىل، ەسكى، جاڭا» كۇشتەر بولىپ بولىنبەي، تەگەۋرىندى تىرلىك تانىتۋعا ابدەن بولار ەدى. ايتپەسە، «مەملەكەت ساياساتى دۇرىس، ويتكەنى نارازىلىق ميتينگىلەرىنە 2 ميلليوندىق الماتىدا 3-4 مىڭ عانا ادام شىعادى» دەگەن رەسمي يدەولوگيا ۇستانىمىن ءبارىمىز دە ەستىپ كەلە جاتىرمىز عوي. ال، سان مىڭداعان ادامدى جيناۋ ءۇشىن قىرۋار جۇمىس اتقارىلۋى ءتيىس. وكىنىشكە وراي، ول ۇسىنىسىم قابىلدانا قويمادى. بۇل جيىن بولسا، عالامتور ارقىلى دۇنيەگە كەلدى. ياعني، ونىڭ ناعىز «ۇيىمداستىرۋشىسى» – ەشبىر پارتياعا قاتىسى جوق ازاماتتار. بايلانىس جانە اقپارات قۇرالى – الەۋمەتتىك جەلىلەر. ەڭ باستىسى – نارازىلىق تومەننەن، ادامداردىڭ ءوز قالاۋىمەن، تابيعي تۇردە پايدا بولىپ جاتىر. وقيعا سونىسىمەن قىزىقتى.جانە دە سونشاما جىل وپپوزيتسيادا ءجۇرىپ، تالاي ميتينگتەردى ۇيىمداستىرۋعا اتسالىسقان مەن ءۇشىن اسا ماڭىزدى ءبىر جايت بار. ونىڭ اتى – جاۋاپكەرشىلىك.
ياعني، بيلىككە جاقپايتىن بەلگىلى ءبىر قارسىلىق ءىس-شاراسىنا شاقىرۋ ءۇشىن اركىم ءوز جاۋاپكەرشىلىگىن سەزىنۋى ءتيىس. ماسەلەن، ول اكتسيا كەزىندە تارتىپكە كىم جاۋاپ بەرەدى، ارانداتۋلار كىم جول بەرگىزبەيدى دەگەن اسا اۋىر جۇگى بار ماسەلەلەر بار. بىرەۋدىڭ بالاسىنىڭ باسى جارىلسا، كىم جاۋاپ بەرەدى؟ ونىڭ ۇستىنە، مەنىڭشە، كەز-كەلگەن بۇقارالىق ءىس-شارا ۇلكەن دايىندىق جۇمىستارىن قاجەت ەتەدى. ەلگە حابار بەرۋ جاعى تاعى بار. الەۋمەتتىك جەلىلەر قانشاما تانىمال بولعانمەن، ولارمەن عانا شەكتەلىپ قالماۋ كەرەك.
ارينە، ازاماتتاردىڭ ءوز ەركىمەن الاڭعا شىعۋى – بارشامىز قۇپتايتىن ءارى قولدايتىن نارسە، بىراق ەگەر دە ءتيىستى دايىندىق جۇمىسىن جۇرگىزگەنىمىزدە، جيىنعا قاتىسۋشىلار سانى ودان دا كوپ بولار ەدى. ماسەلەن، كەزىندەگى ءبىز ۇيىمداستىرعان ميتينگىلەرگە بەس-التى مىڭ ادامعا دەيىن جينالاتىن. ال، ەندى بولسا، بيلىك: «تەڭگەنىڭ قۇنسىزدانۋىنا قارسى ادام سانى پالەنشە عانا!» دەپ، ءوز ناسيحاتىن ءارى قاراي جۇرگىزۋى مۇمكىن! جيىن الدىندا ونىڭ ۇيىمداستىرۋشىلارىن ىزدەدىم، نە ىستەپ نە قوياتىنىمىزدى اقىلداسقىم كەلدى. بىراق، تابا المادىم.
بىراق، «جاستاردى پوليتسياعا توعىتىپ الىپ كەتىپ جاتىر» دەگەندى ارىپتەستەردەن ەستىپ، سول ساتتە پوليتسياعا جەتىپ باردىم. قولىمنان كەلگەنشە كومەكتەسۋگە تىرىستىم، ءوز اتىمدى پايدالانىپ، پوليتسيا عيماراتىنىڭ ىشىنە دە كىرىپ كەتتىم، سوندا سىرقاتتانعان ءبىر ايەلدى اۋرۋحاناعا جەدەل جىبەرۋگە اتسالىستىم. قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ باسشىلارىمەن سويلەستىم، پوليتسيا الدىندا جينالعان ازاماتتاردىڭ تالاپتارى مەن تىلەكتەرىن جەتكىزدىم. كەيىن سوت وتىرىسىنا دا باردىم.
ءبىر نارسە ايقىن: نارازىلىق وسى ميتينگىمەن بىتپەيدى. كەرىسىنشە، وسى كۇنى كوشەگە شىققان جاستار قوعامدى وياتۋ ىسىنە ۇلكەن ۇلەس قوستى. سوندىقتان بولاشاقتا بارشامىز بىرلەسىپ، ورتاق ءىس-شارا اتقارۋعا مەن بارشا كۇشتەردى ءالى دە شاقىرۋدان تانبايمىن!
–شارانىڭ ءوتۋ بارىسى تۋرالى ايتىپ بەرەسىز بە؟
–اتا زاڭعا سايكەس، ءاربىر ازامات بەيبىت جينالىس، ميتينگ وتكىزۋگە قاقىلى. ءوز باسىم ولارعا قارسى كۇش كورسەتىلۋىن ناعىز زاڭسىزدىق دەپ سانايمىن! ءبىر قۋانارلىعى – بۇل ازات ويلى، نامىستى ازاماتتاردىڭ ءوز نيەتىمەن، ءوز كوڭلىنىڭ قالاۋىمەن قولعا العان باستاماسى! مۇنىڭ ءوزى «بىزدە قوعام ءالى ۇيىقتاپ جاتىر»، «ادامدار ءوز قۇقىن قورعاي المايدى» دەگەن جالپىلاما تۇسىنىكتى ىدىراتاتىنى ءسوزسىز.
سونىمەن بىرگە ءبىر بايقاعانىم: الاڭعا شىققانداردىڭ ىشىندە جاستار مەن ورتا تاپ وكىلدەرى باسىم بولدى. بۇل دا قوعامدا بولىپ جاتقان تەرەڭ پروتسەستەردىڭ ءبىر بەلگىسى. بيلىكتىڭ تە باسىنعاندىعى مىنادا: جاقسى، الماتىنىڭ الاڭىنا ءجۇز شاقتى ادام شىققان ەكەن، تەڭگەنىڭ قۇنسىزدانۋىنا قارسى ەكەن. نەگە وسى ساتتە قولىندا قارۋى جوق، ءبايبىت جاستاردىڭ اراسىنا بيلىكتىڭ وكىلدەرى بارىپ، ءوز ءۋاجىن ايتپايدى؟! «نۇروتان» قايدا؟»، «دەپۋتتاتار قايدا؟» وسىندا؟! ونسىز دا نارازى جۇرتتى بەس قارۋىن اسىنعان، قوقان-لوققى كورسەتكەن پوليتسيامەن قورقىتادى! انشەيىندە الماتىدا ەمگە تابىلا قويمايتىن قار جيناۋىش ماشينالاردى ءبىر جەرگە قاپتاتىپ، باياعىدا ەرىپ كەتكەن قاردى تاۋىپ الىپ، سونداي سايقىمازاق سپەكتاكل جاساپ، مازاق ەتەدى؟
سوندا ناعىز ارانداتۋشى بيلىكتىڭ ءوءزى بولىپ وتىر عوي؟!
مەنىڭشە، 15 اقپان كۇنگى وقيعانى زەرتتەپ، ەندىگارى قايتالانباسىن دەسە، ەكونوميكالىق ساياساتتى وزگەرتۋمەن قاتار اقوردا وسى جاعىن دا مايشاممەن قاراپ الۋى ءتيىس!
– كەشەگى وپپوزيتسيا نەمەسە «بۇگىنگى ۇلتشىل توپ» دەگەن ۇعىم اراسىندا قانداي ايىرماشىلىق نەمەسە سايكەستىك بار؟ ياعني، بۇرىنعى جىلدارى بيلىككە «اتويلاپ» قارسى شىققان توپتىڭ ارىنى قايتىپ قالدى ما؟
–ءوز باسىم بيلىككە قارسى پىكىر، سىن ايتىپ، ءوزىنىڭ بالاما باعدارلاماسىن ۇسىناتىن توپتار ەجەلدەن كەلە جاتىر دەپ سانايمىن. بىزگە دەيىن دە وپپوزيتسيا بولعان، بىزدەن كەيىن دە بولادى. ول – حاق. سول سەكىلدى جاڭا قازاقستان تاريحىندا دا وپپوزيتسيانىڭ ءوز دامۋ كەزەڭدەرى بولدى. ءبىر قوزعالىسقا بىرىگىپ، بيلىك ساناساتنىداي تەگەۋرىندە كۇش بولعان كەزدەرى دە، بىتىراپ كەتكەن كەزدەرى دە بولدى.
قازىر سونداي ءبىر قيىن كەزدى باستان كەشىرۋدەمىز. ارينە، بىرگە جۇرگەندە ءبىز اناعۇرلىم ىقپالدى ءارى بەدەلدى ەدىك. نەگىزىندە، كەز كەلگەن قوعامدىق قۇبىلىس ومىرشەڭ بولىپ، حالىقتىڭ قولداۋىنا يە بولعىسى كەلسە، سول قوعامدا ورىن الىپ وتىرعان تەندەنتسيالار مەن قۇبىلىستارعا دەر كەزىندە باعا بەرىپ، زامان تالاپتارىنا ساي بولۋى ءتيىس. ويتپەسە، كەز كەلگەن قوعامدىق كۇشتىڭ كۇنى قاراڭ.
قازاق ۇلتىنىڭ كوكەيكەستى ماسەلەلەرىن بيلىك الدىندا اشىق ايتىپ، قاتاڭ تالاپ قويۋ ءدال قازىر ورىن الىپ وتىرعان جوق. بۇرىن دا، كەرەك دەسەڭىز، قىلىشىنان قان تامعان كەڭەس يمپەرياسى كەزىندە ونداي ۇيىمدار مەن تۇلعالار بولعان. قازىر بولسا، ۇلتتىق قوزعالىستىڭ جاڭاشا، XXI عاسىرداعى رەنەسسانسى، قايت ورلەۋى ورىن الۋدا.
ءوز باسىم ءسىز ايتپاقشى، «ەسكى وپپوزيتسيا» مەن «بۇگىنگى ۇلتشىل توپتار» اراسىندا ۇقساستىق كوپ دەپ ايتار ەدىم. مەن دە كوپ ۇلتشىل قازاقتىڭ ءبىرىمىن. بىراق تازا ۇلتتىق سيپاتتاعى ماسەلەلەرمەن قاتار مەن كەڭ اۋقىمدى ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك جانە ساياسي رەفورمالاردى، سونىڭ ىشىندە ەل ءومىرىن جان-جاقتى دا تەرەڭ دەموكراتيالاندىرۋ يدەيالارىن قوسا قولدايمىن.
– «قارا تۇندە قارا سوت وتكىزىپ، جازىقسىز جاستارىن سوتتاعان بيلىك ءوز تۇبىنە ءوزى جەتەد!» دەگەن ەكەنسىز الەۋمەتتىك جەلىدەگى جازبالارىڭىزدىڭ بىرىندە. بۇلاي دەۋىڭىزدىڭ ءمانىسى نەدە؟
بۇل ءسوز سەنبى كۇنى كەشكى ساعات 21-گە تامان الماتى اۋدانارالىق سوتىنىڭ الدىندا ايتىلعان. سول كۇنى الاڭعا شىققان جاستاردى توپىرلاتىپ سوتتاپ جاتتى، ول وتىرىستارعا نە جۋرناليستەردى، نە زاڭگەرلەردى كىرگىزبەدى. سوت عيماراتى ىشىندە نە بوپ جاتقانى بەلگىسىز، وندا پوليتسيا كىرگىزىپ جاتقان جاستاردىڭ تاعدىرى نە بولعانى بەيمالىم! سوعان نارازىلىق رەتىندە ايتىلعان ءسوز. نەبىر قىلمىسكەرلەردىڭ سوتتارىنا كىرگىزىپ جاتىر عوي باسقا ادامداردى، سوندا بيلىك ول كىناسىز جاستاردى سولار قۇرلى كورمەگەنى مە؟!
─ نەگە حالىقتىڭ دەۆالۆاتسياعا دەگەن قارسىلىعى ۇيات تا بولسا ايتايىق، ايەلدەردىڭ ءىش كيىمىنىڭ كولەڭكەسىندە قالىپ قويدى. ءۇش ايەل نارازىلىعى تەك لىپانىڭ توڭىرەگىندە وربىگەندەي اسەر قالدىردى…
–مۇنى «اقپاراتتىق سىلتاۋ» دەيدى جۋرناليستيكادا. كەيدە وسىنداي ءبىر دەتالدار وزىنەن گورى ماڭىزدىراق ءارى سالماقتى تاقىرىپتاردى تاسادا قالدىرىپ، جۇرت نازارىن وزىنە اۋدارىپ جىبەرەدى.
ونىڭ ۇستىنە، بارشا جۇرت قارسى بولىپ وتىرعان كەدەن وداعىندا «ايەلدەر ىشكيىمىنىڭ شىلتەرلى ءتۇرىن ساتۋعا تىيىم سالىنادى» دەگەن حابار ەل ءىشىن ەلەى ەتكىزگەنى، ءارتۇرلى، سونىڭ ىشىندە ۋىتتى دا ءاجۋا كوممەنتاريلەر تۋعىزعانى راس. الاڭعا شىققان ءۇش قىز وسىنى دا ەسكەرگەن بولار.
شىنىمدى ايتسام، ءدال وسى ىشكيىم ادىلەتتىك پەن ازاتتىق جولىنداعى كۇرەستە سيمۆول بولعانىنا قارسىمىن! ونىڭ ۇستىنە ونىڭ اتى دا ايتىپ تۇر عوي، ىشكى كيىمدى سىرتقا شىعارۋدىڭ كەرەگى نە؟ نارازىلىقتىڭ باسقا دا فورمالارى مەن ادىستەرى بار عوي…
─ قازىرگى بيلىكتىڭ «ماڭگىلىك ەل»، «قازاق ەلى» يدەيالارىن العا تارتۋى ەلدىڭ ۇلتتىق مەملەكەتكە اينالىپ بارا جاتقانىن مويىنداۋى ما، الدە ۇلتشىلدارعا اسەر ەتۋ ارقىلى وزدەرىنىڭ ءيميدجىن ساقتاپ قالۋدىڭ امالى ما؟
اڭگىمەنىڭ ەكى جاعى بار.
جالپى العاندا «ماڭگىلىك ەل» سەكىلدى يدەيانىڭ ەش كەمشىلىگى جوق. ءوز ەلىڭدى ارداق تۇتپاعاندا نەنى ارداق تۇتاسىڭ؟ بىراق ءدال وسىناۋ پاتريوتتتىق يدەيانى جۇرت ەكى ءتۇرلى قىرىنان قابىلدايدى: ەل ىشىندەگى بارلىق ادىلەتسىزدىك پەن جونسىزدىك ءدال وسى يدەيانى قابىلداۋمەن شەشىلمەيتىنىن بىلەدى جانە دە «ماڭگىلىك» ءسوزىن ەلدەگى بيلىكتىڭ اۋىسپاي، وزگەرمەۋىمەن بايلانىستىرادى. گاپ سوندا.
ال «قازاق ەلى» يدەياسى دا جامان ەمەس. ارينە، ءوز باسىم «قازاق رەسپۋبليكاسى» دەگەن اتاۋدى قولدايمىن.
ەكىنشى جاعى مىنادا: وسىناۋ يدەيالاردى كوپشىلىك شىن مانىندە قوعامدا قوردالانىپ قالعان، ءوز شەشىمىن تالاپ ەتكەن ماسەلەلەردەن جۇرتشىلىقتىڭ نازارىن باسقا جاققا اۋدارۋ دەپ تۇسىنەدى!
ۇلتتىق مەملەكەت تۋرالى ساۋالىڭىزعا كەلسەك…ماسەلە مەملەكەتتىڭ قالاي اتالۋىندا عانا ەمەس. اتاۋدى جاڭعىرتۋ، وعان ۇلتتىق رەڭك بەرۋ – قاجەت شارت. بىراق ماسەلەگىڭ ءبارى سونىمەن شەشىلەدى دەۋگە تاعى دا بولمايدى. باستى ماسەلە – سول مەملەكەتتى باسقارىپ وتىرعان بيلىكتىڭ ىشكى جانە سىرتقى ساياساتىنىڭ ءمان-مازمۇنىندا! ماسەلەن، ون جەردەن «قازاق ەلى» دەپ اتاساق تا ، قازىر وليگارحيالىق ەكونوميكانىڭ زاردابىن ەڭ كوپ تارتىپ جاتقان كىم؟ ناق سول قازاق، اسىرەسە، نە ىشەر تازا سۋى جوق، نە جۇمىسى جوق اۋىلداعى قازاق. قالاداعى قازاقتىڭ دا شەكەسى قىزىپ تۇرعان جوق.
سوندىقتان ۇلتتىق مەملەكەت قۇرۋدى تەك قانا سىرتقى، فورمالدى نىشاندارىمەن عانا بايلانىستىرا بەرمەيىك…
─ «كەدەندىك وداقتى» كوردىك. «ەۋرازيالىق وداقتان» نە كۇتەمىز؟
–تۇسىنگەن ادامعا كەدەندىك وداق – ەۋرازيالىق وداقتىڭ ەكونوميكالىق ىرگەتاسى.
ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ەو ءوزىنىڭ قۇرامىنا ەنگەن مەملەكەتتەردىڭ شىنايى تاۋەلسىزدىگىنە بەلگىلى ءبىر دارەجەدە شەكتەۋ ورناتادى.مەنىڭشە، بيلىك باسشىلىققا العالى وتىرعان جانە دە كوپ ادام ونىڭ ءتۇپ نەگىزىن تۇسىنە بەرمەيتىن ءبىر قۇيتىرقىلىق بار.ماسەلەن، اراگىدىك «ەو-نىڭ ورتاق پارلامەنتى نە ورتاق ۆاليۋتاسى بولۋى مۇمكىن ەكەن» دەگەن سىبىس شىعادى دا، وعان ءبارىمىز اتوي سالىپ، قارسى شىعامىز. ءتىپتى بيلىكتىڭ ىشىندە جۇرگەن بازبىرەۋلەر دە سونداي قارسىلىق تانىتىپ قويادى.ناتيجەسىندە ەرتەڭ ءبىزدىڭ بيلىك: «ورتاق پارلامەنت پەن ورتاق ۆاليۋتا بولمايدى! سوندىقتان سول وداققا قورىقپاي كىرە بەرەيىك» دەپ بىزگە ءوز پوزيتسياسىن قولداتىپ جىبەرۋى مۇمكىن!ال ەگەر دە ەو قۇرامنىداعى ەل ءوزىنىڭ دەربەس الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق ساياساتىن جۇرگىزە الماسا، ول قانداي تولىققاندى تاۋەلسىزدىك بولۋى مۇمكىن! ارينە، ونداي تاۋەلسىزدىك – جارتىكەش بولادى!
وسىنداي ساياسي قاقپانعا ءتۇسىپ قالمايىق!
–5 جىلدان كەيىنگى قازاقستاندى ەلەستەتىپ كورىڭىزشى…
«جاقسى ءسوز – جارىم ىرىس» دەپ، 2019 جىلعى قازاقستاندى ادەمىلەپ تۇرىپ سيپاتتاپ بەرۋگە بولار ەدى. بىراق ءبىر ادامعا عانا تەلىنىپ قالعان قازىرگى ساياسي جۇيەنىڭ 5 جىلدى بىلاي قويعاندا، 5 ايدان كەيىن قانداي بولاتىنىن ايتۋ قيىن بوپ تۇرعان جاعدايدا ءسىزدى دە، ەلدى دە، قالا بەردى ءوزىمدى دە الداماي-اق قويايىن…
اڭگىمەلەسكەن جانيا ابدىبەك
QAMSHY.KZ
