Beysenbi, 19 Qyrkýiek 2024
Jahan janghyryghy 871 1 pikir 10 Qyrkýiek, 2024 saghat 12:05

Palestina moyyndala ma? Izraili nege tulady?

Suret Anadoly agenttiginen alyndy.

Tayau Shyghys qaqtyghysy әiteuir bir kýni ayaqtalady, biraq Palestina memleketi moyyndalmasa, búl daghdarys eshqashan óz sheshin tappaydy.

1945 jylghy Yalta konferensiyasy men sheshimderi jenimpaz elderdi (KSRO, AQSh jәne Úlybritaniya) Tayau Shyghys mәselesin qayta qaraugha mәjbýrledi. Nәtiyjesinde Londongha mandat berilgen Palestina aumaghynda eki últtyq subekt - evrey jәne arab memleketterin qúru turaly sheshim qabyldandy. Alayda Izraili memleketi jana әlemning shyndyghyna ainalsa, al Palestina memleketi әli kýnge deyin qaghaz jýzinde qaldy.

Sayasy jәne tarihy әdebiyetterde әlemdegi bedeldi evrey diasporasy evrey mәselesin sheshu, Izrailiding qúryluy men nyghangy jәne Palestina mәselesin «búghattau» ýshin әlemning jetekshi elderine (eng aldymen AQSh pen Úlybritaniyagha) zor yqpal ete aldy degen pikirdi jii kezdestiruge bolady. Múnday pikirdi jaqtaushylar Izraili memleketi qúryluynyng basty bastamashylarynyng biri - Kenes Odaghy, yaghny Resey bolghanyn «úmytady».

Taghy bir aita keterligi, Rejep Erdoghannyng bir kezderi Izraili men Palestina avtonomiyasynyng aumaghy Osman imperiyasynyng qúramyna kirgenin eske saluy kezdeysoq emes, sebebi Týrkiya osy ónirdegi beybitshilik ýshin jauapty. Qazirgi Týrkiyanyng boyynda Tayau Shyghys memleketteri men barlyq halyqtaryn kýshtep baghyndyru ýshin osman memleketining búrynghy quaty joq ekeni týsinikti. Arab Shyghysynyng eng bay monarhiyalary Týrkiyanyng qúramyna qaytyp keluge nemese týrik preziydentine baghynugha keliskenin kóz aldynyzgha elestete almaymyz.

Sonday-aq, eger anglosaks kóshbasshylary evrey halqyn qoldaugha asa yntaly bolsa, onda Palestina memleketining aumaghyn qysqartugha alyp keletin Palestina memleketining tәuelsizdigin moyyndaghan jaghdayda Palestina mәselesi boyynsha Izrailiding tútastyghyna ýnemi qauip tóndirip otyratyn ne jayt? Aqyr sonynda, Úlybritaniya jiyrmadan astam arab memleketin qúrudyng avtory bolyp, Palestina arabtaryn sany kóp jәne etnikalyq tuysqan elder (Egiypet, Livan, Siriya, Iordaniya, Saud Arabiyasy, BAÁ) qúramyna nege qospady?

Búdan Úlybritaniya men AQSh-ty evrey jәne palestina mәseleleri emes, olardy ónirlik prosesterge yqpal etu jәne Tayau Shyghysty anglosakstardyng yqpaly aimaghynda ústap túru qúraly retinde paydalanu mýmkindigi tolghandyratyny týsinikti bolady.

Soghystar erte me, kesh pe ayaqtalady, óitkeni qarsy túrghan kýshterding resurstaryn tauysady. Alayda Palestina-Izraili jaghdayynda kezekti әskery qaqtyghystyng ayaqtaluy Tayau Shyghys daghdarysynyng ayaqtaluy bola ma - búl bólek mәsele. Bizdinshe, arab әlemin qanaghattandyratyn Palestina mәselesi qanday da bir týrde sheshilmeyinshe, Izrailimen jәne onyng artynda túrghan Batys kýshterimen bolghan daghdarys eshqashan ayaqtalmaydy.

Biniyamin Netaniyahu Gaza sektorynyng ontýstiginde soghysty jalghastyryp, Izrailidegi palestinalyqtargha etnikalyq tazalau jýrgizip, HAMAS-ty týbegeyli joyyp tastaugha úmtyluynyng ayaghy - Izraili Qorghanys armiyasynyng jana qylmystarynyng qaupin arttyrady. Osyghan baylanysty Teli-Avivting radikaldy ústanymyn tejeuding jana qúraldary Halyqaralyq qylmystyq sottyng (HKB) qúraly jәne Palestina tәuelsizdigin halyqaralyq moyyndau prosesining bastalu qaupi bolyp otyr.

Ontýstik Afrika Respublikasynyng Halyqaralyq sotqa talap-aryzy, bas prokuror Kәrim Hannyng Netaniyahudy, Galantty jәne Izraili ýkimetining basqa da joghary lauazymdy adamdaryn әskery qatygezdigi men adamgershilikke qarsy qylmysy ýshin, sonday-aq HAMAS-tyng ýsh kóshbasshysy (Yahiy Sinvara, Ismail Haniya jәne Muhammad Deyf) qamaugha alu turaly talaby Izrailide de, HAMAS tarapynan da zor aiqay-shu tudyra bastady.

Tek HAMAS qana emes, Izrailide qandy qol qasapshy degen pikir sayasy ainalysqa týsip, evrey jaghyn shortanday tulatty. Teli-Aviv Kәrim Handy mәselening esh baybyna barmay antiysemitizm ýshin aiyptady (ol pәkistandyq jәne HAMAS týrindegi islamdyq radikalizmdi qoldaydy deydi). Búl rette Izraili tarapy Kәrim Hannyng Pәkistannyng emes, Shotlandiyanyng astanasy Edinburgting tumasy ekeni turaly ómirbayandyq faktige de nazar audarmady da.

HQS-tyng jalpaqsheyshilik «bizding de, sizding de» sheshimi halyqaralyq qoghamdastyqtyng da qarama-qayshy reaksiyasyn tudyrdy. Atap aitqanda, bireuler (Týrkiya men Irandy qosa alghanda) Izraili sayasatkerlerin Gaza sektoryndaghy qatygezdigi ýshin qamau iydeyasyn qoldaydy, basqalary (mysaly, AQSh, Úlybritaniya, Germaniya, Italiya, Chehiya) Kәrim Hannyng osynday talabyn aiyptaydy, ýshinshileri (atap aitqanda, Fransiya, Beligiya, Irlandiya) HQS prokuroryn qorghaydy. Qorytyndysynda prokurordyng talaby әli sottyng sheshimimen oryndalmaghan, biraq Izrailige qysym kórsetu faktisi manyzdy bolyp sanalady.

Al Teli-Avivke qysym kórsetuding kelesi bir parasy 22 mamyrda Norvegiya, Irlandiya jәne Ispaniyanyng Palestina tәuelsizdigin tanu turaly sheshimderinen tuyndady.

Izraili atalghan europalyq elderding osynday ústanymyn qatang aiyptasa, evrey memleketining SIM basshysy IY.Kas Norvegiya, Irlandiya jәne Ispaniyadan óz elshilerin shaqyrtyp aldy.

EO elderi tarapynan Palestinany deklarativtik tanuy Palestina mәselesin ayaqtaudyng jәne 23-shi arab memleketin qúrudyng bastaluy bola ma? Bizdinshe, Palestina qauipsizdigin kýshpen qamtamasyz etpey-aq, kez-kelgen osynday mәsele (dauly aumaq) siyaqty, kez-kelgen deklarasiyalar jer betindegi shyndyqtan ajyratylghan bireuding ghana sayasy mýddesin kózdeydi. Europanyng ýsh elining tәuelsizdigin moyyndaghannan keyin Izraili erten-aq Ramallada elshilik ashady dep oilaudyng ózi mýmkin emes dýniyege ainalyp otyr.

Abai.kz

1 pikir

Ýzdik materialdar

Alashorda

IYdey Alasha y sovremennyy Kazahstan

Kerimsal Jubatkanov 2370