Qazaq әdebiyetining aishyqty túlghalarynyng biri, últ ruhynyng jyrshysy Iliyas Esenberlinning tughanyna biyl 110 jyl tolyp otyr.

Ol – qazaqtyng tarihyn, bolmysyn jәne ruhyn kórkem sózben órnektep, úrpaqqa múra qaldyrghan úly jazushy. Onyng esimi qazaq әdebiyetining altyn qorynda mәngilik saqtalyp, shygharmalary elimizding mәdeniy-ruhany qazynasynyng ajyramas bóligine ainaldy.

1915 jyly Qaraghandy oblysynyng Jezqazghan ónirindegi Atbasarda dýniyege kelgen Iliyas Esenberlin ómir jolynda týrli qiyndyqtardy bastan ótkerdi. Onyng balalyq shaghy jetimdikten bastaldy, biraq búl onyng ruhyn syndyra almady. Tabandylyghy men bilimge degen qúshtarlyghy ony әrdayym algha jeteledi. Enbek jolyn qarapayym júmysshy retinde bastaghan ol ómirding ashy-túshysyn kórip, halqymen birge taghdyrdyng talay synyn bastan keshirdi.

Esenberlinning eng jarqyn múrasy – onyng tarihy romandary. Ásirese, onyng «Kóshpendiler» trilogiyasy qazaq halqynyng san ghasyrlyq tarihyn beyneleytin kórkem shygharmalardyng shyny bolyp tabylady. Búl shygharmada últtyng taghdyry, azattyq ýshin kýresi jәne tarihy túlghalardyng erligi surettelgen. «Kóshpendiler» trilogiyasy milliondaghan oqyrmandardyng jýregine jetip, qazaq әdebiyetining әlemdik dengeyde tanyluyna jol ashty.

Sonymen qatar, onyng «Altyn Orda» trilogiyasy da úly memleket tarihyn kórkemdikpen bayandaydy. Búl shygharmalar arqyly Esenberlin últ ruhyn oyatyp, ótkenning asyl múrasyn janghyrtty.

Iliyas Esenberlin tek jazushy ghana emes, halyqtyng ruhany jetekshisi boldy. Onyng shygharmalarynan últtyq birlikke, erlikke, әdildikke degen úmtylys anyq seziledi. Jazushynyng әrbir tuyndysy – tarihy shyndyq pen kórkemdik sheberlikting ýndestigi. Ol últ tarihynyng tereng qatparlaryn asha otyryp, oqyrmandy oilanugha, ata-baba múrasyn qúrmetteuge shaqyrdy.

Býginde Iliyas Esenberlinning enbekteri qazaq halqynyng mәdeny múrasynyng ajyramas bóligine ainalghan. Onyng shygharmashylyghy mektep baghdarlamalaryna engizilip, týrli sahnalyq qoyylymdar men filimderge arqau boldy.

Jazushynyng 110 jyldyq mereytoyy – onyng shygharmashylyghyn janghyrtugha, jas úrpaqqa múra etuge tamasha mýmkindik. Iliyas Esenberlin – qazaq ruhynyng shamshyraghy, últtyq sananyng oyatushysy. Onyng qalamynan tughan әrbir shygharmasy – úrpaqqa amanat. Sondyqtan onyng ruhany múrasy әrqashan úlyqtalyp, keyingi úrpaqtyng sanasynda mәngi saqtalary sózsiz. Jazushynyng 110 jyldyq mereytoyy – ony úmytpay, esimin jadymyzda saqtaudyng jarqyn ýlgisi.

Baghlan Tashimov

Abai.kz