Qazaqstannyng enbek sinirgen qayratkeri, diriyjer Mýsilim Ámzening shygharmashylyq keshterinen týigen oi.

...Sahna tórinde – orkestr. Shygharmalar birinen song biri oryndalyp jatyr. Sahnadaghy qyryq-elu muzykant sazdy aspaptardy ret-retimen, lek-legimen tolassyz tartyp, san týrli saryndy toqtausyz qúiqyljytady: keyde bir top ekinshi topqa kezek úsynyp, kelte damyl tauyp, kidiristeydi de, artynsha býkil orkestr alapat arynmen tútasa kýrkirep sala beredi. Birese nәzik te syrly әuendi syzylta ýzdigip túryp alsa, birese tau jaqparynan sarylday qúlaghan sarqyramasha gýrildey dýrlige jóneledi.

Sәt sayyn myng qúbyla ýndesken osy dybystar ýilesimi, syrt qaraghanda, ózdiginen bolyp jatqan sekildi seziledi. «Ár muzykanttyng aldynda partitura túr, pәlenbay ret repetisiya da jasalghan shyghar, әrkim óz mindetin jattap ta alghan bolar, endeshe diriyjerding keregi ne, tayaghyn shoshandatpay, tynysh otyryp konsert kórmey me?» degen әzil-shyny aralas qazaqy qarabayyr týsinik te sodan tuar, bәlkim. Shyn mәninde diriyjer bolu – qúr tayaqsha erbendetu emes. Diriyjer qyzmetining manyzyn, osy bir bekzat ónerding qúdiretin oghan anyqtap zer salghanda ghana úghynyp, baghalaugha bolady.

Osy túrghyda Mýsilim Ámzening diriyjerlik sheberligine sýisingenimiz ras. Aldynda otyrghan qanshama muzykanttyng ózara ýilese, jymdasa óner kórsetuin qamtamasyz etu ghana emes, saz aspaptarynyng әrbirining shygharmanyng qay túsyna qanshalyqty qatysuyn qadaghalau, újymdyq qimyldyng jýieliligin saqtau degeniniz – bylayghy adam ýshin «midy ashytar matematika» bolsa, «siqyrly tayaqsha» iyesi ýshin – túnyp túrghan lirika tәrizdi. Mýsilimning oryndalyp jatqan shygharmanyng qaysybir túsynda orkestrding bir tobyn qolymen qolpashtay, alaqanymen ayalay dem bergen sekildenui, ekinshi bir legin erekshe qúlshynysqa shaqyrghanday ekpindete jigerlendirui orkestr júmysyna ortaq sipat berip, tuyndy tútastyghyna úlasady. Keyde diriyjerding sәndi qimylyna, qajet tústarda kórinetin ekspressiyasy men emosiyasyna, shygharma tabighatyn jýregimen sezinip, jandýniyesimen úghynyp, ishine ózin úmyta enip ketkendegi bolmysyna qarap, ony osy bir ózgeshe óner sahnasynyng sanlaq biyshisi eken dep te qalasyz.

Birde jurnalister Mýsilim Ámzeden: «Orkestrdegi sonshama adamnyng ishinen bireuining ilespey qalghanyn sezuge bola ma?» – dep súrapty. «Álbette! – depti ol. – Diriyjer sol ýshin de kerek qoy. Orkestr qúramyndaghy muzykalyq aspaptardyng birining dybysy qanday da bir sebeppen zamatynda shyqpay qalsa, maghan mindetti týrde sezilip te, kórinip te túrady. Mening bir mindetim – sonday kemshilikting bolmauyn qadaghalau». Ol ýshin diriyjer orkestrdegi әr aspaptyng ornyn, oryndaushynyng mýmkindigin jaqsy bilui kerek.

Mýsilimning konsertin tamashalaghanda bayqalatyny – onyng shygharma tabighatyn tany biletini, әr kompozitordyng tuyndysyn jaqsylap zerttep-zerdelep alyp, onyng minezin úghynuy, әrqaysysyna tәn ishki obrazdy asha bilui. Onyng orkestrlik sheshimdi dóp basyp tabuy, ózindik traktovkagha batyl bara aluy – osy sheberlikten kelip shyghady. Kompozitordy tolghandyrghan týpki iydeyany týsinu bar da, sol tuyndy boyyndaghy býkil sól, týgel nәrdi shashau shygharmay, babymen basqara bilip, tyndarman jýregine jetkizu bar. Núrghisa Tilendiyevting «Ordabasy» poemasyndaghy – saltanatty pafos, Bazarbay Júmaniyazovtyng «Serpinindegi» – jalyndy jiger, «Alpamys» baletinen «Tayshyq hannyng quanysh biyindegi» (avtory Arman Jayym) – oinaqy shadyman hal, Ásetting «Maqpalyndaghy» keshki samalday syrly naz jәne t.b. – orkestr oryndauynda jarasym tauyp, jan sergitedi. Muzykanyng orkesterge layyqtalyp óndeluinde, býkil aspaptar qatysuymen oryndaluynda angharylatyn ghajap ýilesim, keremet kelisim – talay ret tógilgen manday terdin, diriyjerding tynymsyz enbegining jemisi.

Bizding ónerdegi túlghalardyng birazynda tek óz baghytynan basqagha moyyn búrmaushylyq, shekteulilik bar. Klassikalyq muzyka maytalmandary últtyq saz ónerinen beyhabar bolyp, estrada janrynda enbek etip jýrgender operadan maqúrym ekenin bayqatyp alady. Erekshe atap ótetin nәrse: M.Ámze – bilim-biligi jóninen qay janrda da qamshy saldyrmaytyn jan-jaqty siyrek maytalmandardyng biri. Ol kezinde «Mәngilik saryn» atty dombyra kýileri antologiyasynyn, «Qazaqtyng dәstýrli 1000 kýii», «Shahnama» sekildi antologiyalyq jinaqtardyng qúrastyrushysy, «Qazaqstannyng muzykalyq múrasy», «Qazaqstandaghy etnostardyng muzykalyq múralary» antologiyalyq jinaqtarynyng muzyka redaktory bolghan. Qúrmanghazy atyndaghy akademiyalyq halyq aspaptar orkestrimen «Ghasyrlar pernesi», Núrghisa Tilendiyev atyndaghy akademiyalyq foliklorlyq-etnografiyalyq orkestrimen «Syrly saryn», 2013 jyly «Syrly saz», «Ansau», «Gýlden, elim», QR Memlekettik akademiyalyq simfoniyalyq orkestrimen «Tarihyn tasqa tanbalap...» atty jeke konsertterin ótkizgen.

Óner adamynyng darynyn daralay, qabiletin úshtay týsetin nәrse – tәjiriybe. Mýsilim Ámze – ózining tynymsyz izdengishtigining arqasynda alys-jaqyn shet memleketterde jan-jaqty tәjiriybeden ótip, sheberligin shynday týsip jýrgen jigit. Qazirding ózinde edәuir jetistikke jetip, el sýiispenshiligine bólengen, «maytalman maestro», «diriyjerlik ónerding virtuozy» atanyp jýrgen talantty bauyrymyzdyng búl tabysqa toqmeyilsip, toqtap qalmasy anyq. Endeshe óneri órge jýze beretinine senimdimiz.

Sәken Sybanbay

Abai.kz