Memleket basshysynyng súhbatynda әleumettik-ekonomikalyq mәseleler keninen talqylanyp, shaghyn jәne orta kәsipkerlikti damytudyng manyzdylyghy aityldy. Óitkeni kәsipkerlik - últtyq ekonomikanyng túraqty ósuining negizgi qozghaushy kýshi. Kәsipkerlik salasynyng damuy, saladaghy ózgerister jayynda almatylyq kәsipker Anjela Imataevamen әngimelesken edik.

- Anjela hanym, Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev jaqynda ghana «Ana tili» gazetine bergen súhbatynda ozyq oily kәsipkerlerding jana buyny turaly aitty. Osyghan degen sizding kózqarasynyzdy bilsek?

- Súhbatty oqydym, әsirese ózim sol salada jýrgendikten kәsipkerlikti qoldau turaly aitylghan jerlerimen múqiyat tanystym. Kәsipkerlikti damytudyng manyzdylyghyna erekshe kónil bólingeni kónilime medeu boldy. Byltyr kәsipkerlerge qolayly jaghday jasau ýshin biznesti jýrgizu mәselesine qatysty zang qabyldanghany belgili. Endi búrynghyday zansyzdyqtardy tekseruge emes, onyng aldyn alugha kóbirek mәn berilmek, búl óte dúrys sheshim boldy. Shaghyn jәne orta biznesti damytu sharalary arqyly júmys oryndarynyng sany artady, budjetke týsetin salyq kólemin úlghayady. Osyghan baylanysty kәsipkerlikti damytudyng keshendi tәsili kerek degen Preziydentimizding úsynysyna tolyq qosylam.

- Elimizde investisiya jәne biznes salasyndaghy ahualdy jaqsartugha, kәsipkerlik bastamalardy qoldaugha airyqsha nazar audarylyp jatyr. Óziniz sharapatyn sezingen qanday qoldaudy atap aitar ediniz?

- Qazaqstanda subsidiya, jenildetilgen nesie jәne kepildendirilgen qaryz beru, granttar ýlestiru arqyly shaghyn jәne orta bizneske qoldau kórsetiledi. Sonyng arqasynda býgingi tanda shaghyn jәne orta biznesting ókilderi 4,3 million adamgha, yaghny enbekke jaramdy azamattardyng teng jartysyn júmyspen qamtyp otyr.  Memleket basshysy bizneske qysym emes, qoldau kórsetu kerektigin ýnemi aityp jýr. Eger sheneunikter men kýshtik qúrylymdardyng qyzmetkerleri kәsipkerlerge qysym kórsetse zang jýzinde  jauapkershilikke tartatylatynyn atap ótti. Sonday aq, kәsipkerlik sektordyng damuy ýshin jana retteu sayasaty jýzege asuda. Mәselen «Jana betten» reformasy ayasynda 2022 jyldan beri kәsipkerlerding júmysyna kedergi keltirgen 10 mynnan astam artyq talap joyyldy. Múnyng bәri biznesmenderding eshkimge jaltaqtamay júmys isteui ýshin jasalyp otyr. «Damu» qory arqyly byltyr jalpy nesie somasy 94,2 mlrd tengege bolatyn 401 jobagha qoldau kórsetilip, 80,1 mlrd tengege kepildik berildi. Degenmen beriletin granttargha qoldau men qadaghalau bolsa búl jobanyng tiyimdiligin arttyrar edi. Alghan grantty kәsipker sol maqsatqa júmsady ma, sol 5 million tengesin útymdy paydalanu boyynsha qanday kómekter kerek, yaghny kәsipti ary qaray dóngelete aldy ma, shygharghan tauarlaryn ótkize aldy ma, biznes-josparyn orynday aldy ma, mine osyghan baghyt siltese, kóp adamdar biznesti damytudyng dúrys jolyna týsip keter edi.

- Ýkimet janynan qúrylghan Investisiyalyq shtab «bir tereze» qaghidatyna say әreket etude. Jalpy azamattar, kәsipkerler ýshin múnyng qanday iygilikteri bar?

- Sýikti isin kim kәsipke ainaldyrghysy kelmeydi deysiz. Bizde is bastau kezinde  aldynnan shyghatyn eki kedergi bar, qarajat pen әkimshilik kedergiler. Búl rette «Bir tereze» qaghidatynyng artyqshylyqtary barshylyq. Memlekettik qyzmet qoljetimdi, kóp sabylyp, sandalmaysyn, qújattardy jinau men dayyndaugha barynsha az uaqyt ketedi. Eng jaqsy jaghy, jemqorlyq joyylyp, kәsipkerlikke qatysty sharualardy tez tyndyrugha mýmkindik bar. Sonday aq barlyq aqparatty da bir jerden alugha barlyq jaghdaylar jasalghan. Tiyimdi jaghy kóp, sapaly qyzmet týri dep bilemin.

- Qazaqstanda óz júmysyna jana tehnologiyalardy engizip jýrgen ozyq oily kәsipkerlerding jana buyny payda boldy degenmen kelisesiz be? Naqty mysaldar bar ma? Qazaqstandyq kәsipkerler әlemdik bәsekege týsuge qanshalyqty qabiletti?

- «Qazaqstanda óz júmysyna jana tehnologiyalardy engizip jýrgen ozyq oily kәsipkerlerding jana buyny payda boldy. Múnday kәsipkerler әlemdik bәsekege týsuge de qabiletti, - dedi Qasym-Jomart Toqaev». Sonymen qatar birneshe kýn búryn Preziydent dýnie jýzine tanymal kәsipker, Sinovation Venture jasandy intellekt institutynyng preziydenti, doktor Ly Kay-Fumen kezdesti. Men búl saladaghy janalyqtardy ýnemi nazardan tys qaldyrmaymyn. Jýzdesu kezinde ozyq tehnologiyalardy engizuding strategiyalyq manyzy sóz boldy. Dýnie jýzine tanymal múnday sarapshylarmen tәjiriybe almasu - sifrlyq tehnologiyalardy qoldanu arqyly biznesti damytugha jeteleydi. Biz qazir jasandy intellektti bilim-ghylymnan bólek, kәsipkerlik salasynda qoldanu jaghdaylaryn qarastyryp jýrmiz. Ózim janashyldyqqa jaqyn jýrem. Sifrlyq transformasiya bәrimizge kerek dýniye. Zaman talabyna say bol ýshin, maqsattarymyzgha jetu ýshin sifrlyq transformasiyanyng kómegi kerek bolady. Bolashaqta jasandy intellekt bizding óndirisimizde keninen qoldanylatyny shyndyq.

- Kәsipkerlik salasy boyynsha úsynystarynyz bar ma?

- Taghy aita ketetin jayt, granttardy jay ghana ýlestirip qoymay, ary qaray ne bolyp jatyr, ol kәsip jýrip ketti me, mine qadaghalau jaghy bizde kemshin. Sonymen qatar granttar alugha qoyylatyn talaptar jii ózgermese eken. Jylda jana talap bolsa onyng әuresi de kóbeyedi. Ózimiz kóp balaly otbasy  bolghandyqtan júbayym ekeumiz aqyldasa kele balalar kiyimin óndirudi qolgha aldyq. Kezinde biznesimdi dóngeletem dep talay tәuekelderge barghan adammyn. Kóptegen әkimshilik kedergilerdi de kórdik. Osy kәsipti qaytsem de jýrgizem, ayaqqa túramyn dep ýiimizdi de satyp jiberdik. Býgingi tanda izdenisterding arqasynda aqyryndap júmys jasap jatyrmyz, negizi kóp nәrse óndirgimiz keledi. Sol óndiristi damytu jolynda ózimiz de damyp, ozyq oily bolsaq dep jýrmiz. Úsynystar kóp, mysaly Ýkimet qazirgi qymbatshylyqty eskere kele, kәsipkerlerge beriletin granttyng somasyn úlghaytsa degen ótinish bar. Sonda kәsip ashqysy kep jýrgen azamattargha edәuir kómek bolar edi. Kóp jaghdayda importqa tәueldi ekenimiz ras. Eger kóptegen qúral-sayman, materialdar ózimizde óndirilse, bagha da sonshalyqty sharyqtap ketpes edi. Mysaly avtomattandyrylghan qúrylghylar, mata, furnitura jәne taghy basqa zattar Qazaqstanda  shyqpaytyndyqtan ony syrttan tasugha mәjbýrmiz, alghan zattaryndy elge aman-esen jetkizu de onay emes, kedendik kedergiler de jetkilikti. Ýkimet alyp-satushylardy emes, óndiretin kәsipkerlerdi qoldasa eken. Mysaly kiyimderdi qytaydan, qyrghyzdan  satyp alamyz, al shyn mәninde ózimizde kiyim tigetin otandyq jenil kәsiporyndar jetip-artylady. Mende mysaly tiginshilikke, kiyim óndiruge, dizayngha qatysty iydeya kóp. Sonyng biri - mektep formalaryna sәl últtyq naqysh qossaq núr ýstine núr bolar edi. Dene shynyqtyru sabaghyna kiyetin formada da bir últtyq stilide bolsa eken degen úsynys bar. Qazaqstannyng barlyq mektebi sonyng birdey qylyp kiyse, shetelding mektep formasyn alugha tosqauyl qoyylyp, qyruar qarajat ta, júmys oryndary da ózimizde qalar edi.

- Aldaghy uaqytqa degen josparlarynyzben bólisseniz?

- Kәsipti úlghaytu ýshin óndirisime jana avtomattandyrylghan óndiristik jýieni satyp alugha grant alu ýshin konkursqa qatysugha bel buyp otyrmyn. Ózim júmys berip otyrghan adamdarymdy ózim ýiretip, ózim maman qylyp otyrghan jayym bar. Jay ghana kiyim ýtikteuge kelip, tiginshilikti ýirenip, óz kәsibin ashyp ketken qyzdarym da boldy. Sondyqtan býgingi kәsipkerler tek júmys berushi ghana emes, kәsipkerler - ýiretushi, jana bilim taratushy der edim. Otandyq kәsipkerler adamdardyng jana mamandyqty iygeruine septigin tiygizip, enbekke baulyp otyr. Jaqynda 5 aqpanda Týrkiyanyng Stambul qalasynda dizaynerlerding jiynyna óz dýniyelerimdi kórsetuge baryp qaytamyn. Ol jaqtan da tәjiriybe almasu bolady, búl ózindik izdenisim. Memleket basshysy aitqanday, «jana tehnologiyalardy mengergen ozyq oily kәsipker» bolghym keledi. Negizi, alghan qoyghan josparlarym óte kóp, onyng bәrin aldyn ala aita beruge bolmaydy. Bar arman-maqsatym - kәsibimdi dóngeletip elimning damuyna ýles qosu.

Ángimenizge raqmet!

Súhbattasqan Meruert Rayym

Abai.kz