مەملەكەت باسشىسىنىڭ سۇحباتىندا الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق ماسەلەلەر كەڭىنەن تالقىلانىپ، شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىكتى دامىتۋدىڭ ماڭىزدىلىعى ايتىلدى. ويتكەنى كاسىپكەرلىك - ۇلتتىق ەكونوميكانىڭ تۇراقتى ءوسۋىنىڭ نەگىزگى قوزعاۋشى كۇشى. كاسىپكەرلىك سالاسىنىڭ دامۋى، سالاداعى وزگەرىستەر جايىندا الماتىلىق كاسىپكەر انجەلا يماتاەۆامەن اڭگىمەلەسكەن ەدىك.

- انجەلا حانىم، مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ جاقىندا عانا «انا ءتىلى» گازەتىنە بەرگەن سۇحباتىندا وزىق ويلى كاسىپكەرلەردىڭ جاڭا بۋىنى تۋرالى ايتتى. وسىعان دەگەن ءسىزدىڭ كوزقاراسىڭىزدى بىلسەك؟

- سۇحباتتى وقىدىم، اسىرەسە ءوزىم سول سالادا جۇرگەندىكتەن كاسىپكەرلىكتى قولداۋ تۋرالى ايتىلعان جەرلەرىمەن مۇقيات تانىستىم. كاسىپكەرلىكتى دامىتۋدىڭ ماڭىزدىلىعىنا ەرەكشە كوڭىل بولىنگەنى كوڭىلىمە مەدەۋ بولدى. بىلتىر كاسىپكەرلەرگە قولايلى جاعداي جاساۋ ءۇشىن بيزنەستى جۇرگىزۋ ماسەلەسىنە قاتىستى زاڭ قابىلدانعانى بەلگىلى. ەندى بۇرىنعىداي زاڭسىزدىقتاردى تەكسەرۋگە ەمەس، ونىڭ الدىن الۋعا كوبىرەك ءمان بەرىلمەك، بۇل وتە دۇرىس شەشىم بولدى. شاعىن جانە ورتا بيزنەستى دامىتۋ شارالارى ارقىلى جۇمىس ورىندارىنىڭ سانى ارتادى، بيۋدجەتكە تۇسەتىن سالىق كولەمىن ۇلعايادى. وسىعان بايلانىستى كاسىپكەرلىكتى دامىتۋدىڭ كەشەندى ءتاسىلى كەرەك دەگەن پرەزيدەنتىمىزدىڭ ۇسىنىسىنا تولىق قوسىلام.

- ەلىمىزدە ينۆەستيتسيا جانە بيزنەس سالاسىنداعى احۋالدى جاقسارتۋعا، كاسىپكەرلىك باستامالاردى قولداۋعا ايرىقشا نازار اۋدارىلىپ جاتىر. ءوزىڭىز شاراپاتىن سەزىنگەن قانداي قولداۋدى اتاپ ايتار ەدىڭىز؟

- قازاقستاندا سۋبسيديا، جەڭىلدەتىلگەن نەسيە جانە كەپىلدەندىرىلگەن قارىز بەرۋ، گرانتتار ۇلەستىرۋ ارقىلى شاعىن جانە ورتا بيزنەسكە قولداۋ كورسەتىلەدى. سونىڭ ارقاسىندا بۇگىنگى تاڭدا شاعىن جانە ورتا بيزنەستىڭ وكىلدەرى 4,3 ميلليون ادامعا، ياعني ەڭبەككە جارامدى ازاماتتاردىڭ تەڭ جارتىسىن جۇمىسپەن قامتىپ وتىر.  مەملەكەت باسشىسى بيزنەسكە قىسىم ەمەس، قولداۋ كورسەتۋ كەرەكتىگىن ۇنەمى ايتىپ ءجۇر. ەگەر شەنەۋنىكتەر مەن كۇشتىك قۇرىلىمداردىڭ قىزمەتكەرلەرى كاسىپكەرلەرگە قىسىم كورسەتسە زاڭ جۇزىندە  جاۋاپكەرشىلىككە تارتاتىلاتىنىن اتاپ ءوتتى. سونداي اق، كاسىپكەرلىك سەكتوردىڭ دامۋى ءۇشىن جاڭا رەتتەۋ ساياساتى جۇزەگە اسۋدا. ماسەلەن «جاڭا بەتتەن» رەفورماسى اياسىندا 2022 جىلدان بەرى كاسىپكەرلەردىڭ جۇمىسىنا كەدەرگى كەلتىرگەن 10 مىڭنان استام ارتىق تالاپ جويىلدى. مۇنىڭ ءبارى بيزنەسمەندەردىڭ ەشكىمگە جالتاقتاماي جۇمىس ىستەۋى ءۇشىن جاسالىپ وتىر. «دامۋ» قورى ارقىلى بىلتىر جالپى نەسيە سوماسى 94,2 ملرد تەڭگەگە بولاتىن 401 جوباعا قولداۋ كورسەتىلىپ، 80,1 ملرد تەڭگەگە كەپىلدىك بەرىلدى. دەگەنمەن بەرىلەتىن گرانتتارعا قولداۋ مەن قاداعالاۋ بولسا بۇل جوبانىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرار ەدى. العان گرانتتى كاسىپكەر سول ماقساتقا جۇمسادى ما، سول 5 ميلليون تەڭگەسىن ۇتىمدى پايدالانۋ بويىنشا قانداي كومەكتەر كەرەك، ياعني كاسىپتى ارى قاراي دوڭگەلەتە الدى ما، شىعارعان تاۋارلارىن وتكىزە الدى ما، بيزنەس-جوسپارىن ورىنداي الدى ما، مىنە وسىعان باعىت سىلتەسە، كوپ ادامدار بيزنەستى دامىتۋدىڭ دۇرىس جولىنا ءتۇسىپ كەتەر ەدى.

- ۇكىمەت جانىنان قۇرىلعان ينۆەستيتسيالىق شتاب «ءبىر تەرەزە» قاعيداتىنا ساي ارەكەت ەتۋدە. جالپى ازاماتتار، كاسىپكەرلەر ءۇشىن مۇنىڭ قانداي يگىلىكتەرى بار؟

- سۇيكتى ءىسىن كىم كاسىپكە اينالدىرعىسى كەلمەيدى دەيسىز. بىزدە ءىس باستاۋ كەزىندە  الدىڭنان شىعاتىن ەكى كەدەرگى بار، قاراجات پەن اكىمشىلىك كەدەرگىلەر. بۇل رەتتە «ءبىر تەرەزە» قاعيداتىنىڭ ارتىقشىلىقتارى بارشىلىق. مەملەكەتتىك قىزمەت قولجەتىمدى، كوپ سابىلىپ، ساندالمايسىڭ، قۇجاتتاردى جيناۋ مەن دايىنداۋعا بارىنشا از ۋاقىت كەتەدى. ەڭ جاقسى جاعى، جەمقورلىق جويىلىپ، كاسىپكەرلىككە قاتىستى شارۋالاردى تەز تىندىرۋعا مۇمكىندىك بار. سونداي اق بارلىق اقپاراتتى دا ءبىر جەردەن الۋعا بارلىق جاعدايلار جاسالعان. ءتيىمدى جاعى كوپ، ساپالى قىزمەت ءتۇرى دەپ بىلەمىن.

- قازاقستاندا ءوز جۇمىسىنا جاڭا تەحنولوگيالاردى ەنگىزىپ جۇرگەن وزىق ويلى كاسىپكەرلەردىڭ جاڭا بۋىنى پايدا بولدى دەگەنمەن كەلىسەسىز بە؟ ناقتى مىسالدار بار ما؟ قازاقستاندىق كاسىپكەرلەر الەمدىك باسەكەگە تۇسۋگە قانشالىقتى قابىلەتتى؟

- «قازاقستاندا ءوز جۇمىسىنا جاڭا تەحنولوگيالاردى ەنگىزىپ جۇرگەن وزىق ويلى كاسىپكەرلەردىڭ جاڭا بۋىنى پايدا بولدى. مۇنداي كاسىپكەرلەر الەمدىك باسەكەگە تۇسۋگە دە قابىلەتتى، - دەدى قاسىم-جومارت توقاەۆ». سونىمەن قاتار بىرنەشە كۇن بۇرىن پرەزيدەنت دۇنيە جۇزىنە تانىمال كاسىپكەر، Sinovation Venture جاساندى ينتەللەكت ينستيتۋتىنىڭ پرەزيدەنتى، دوكتور لي كاي-فۋمەن كەزدەستى. مەن بۇل سالاداعى جاڭالىقتاردى ۇنەمى نازاردان تىس قالدىرمايمىن. جۇزدەسۋ كەزىندە وزىق تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋدىڭ ستراتەگيالىق ماڭىزى ءسوز بولدى. دۇنيە جۇزىنە تانىمال مۇنداي ساراپشىلارمەن تاجىريبە الماسۋ - تسيفرلىق تەحنولوگيالاردى قولدانۋ ارقىلى بيزنەستى دامىتۋعا جەتەلەيدى. ءبىز قازىر جاساندى ينتەللەكتتى ءبىلىم-عىلىمنان بولەك، كاسىپكەرلىك سالاسىندا قولدانۋ جاعدايلارىن قاراستىرىپ ءجۇرمىز. ءوزىم جاڭاشىلدىققا جاقىن جۇرەم. تسيفرلىق ترانسفورماتسيا بارىمىزگە كەرەك دۇنيە. زامان تالابىنا ساي بول ءۇشىن، ماقساتتارىمىزعا جەتۋ ءۇشىن تسيفرلىق ترانسفورماتسيانىڭ كومەگى كەرەك بولادى. بولاشاقتا جاساندى ينتەللەكت ءبىزدىڭ وندىرىسىمىزدە كەڭىنەن قولدانىلاتىنى شىندىق.

- كاسىپكەرلىك سالاسى بويىنشا ۇسىنىستارىڭىز بار ما؟

- تاعى ايتا كەتەتىن جايت، گرانتتاردى جاي عانا ۇلەستىرىپ قويماي، ارى قاراي نە بولىپ جاتىر، ول كاسىپ ءجۇرىپ كەتتى مە، مىنە قاداعالاۋ جاعى بىزدە كەمشىن. سونىمەن قاتار گرانتتار الۋعا قويىلاتىن تالاپتار ءجيى وزگەرمەسە ەكەن. جىلدا جاڭا تالاپ بولسا ونىڭ اۋرەسى دە كوبەيەدى. ءوزىمىز كوپ بالالى وتباسى  بولعاندىقتان جۇبايىم ەكەۋمىز اقىلداسا كەلە بالالار كيىمىن ءوندىرۋدى قولعا الدىق. كەزىندە بيزنەسىمدى دوڭگەلەتەم دەپ تالاي تاۋەكەلدەرگە بارعان اداممىن. كوپتەگەن اكىمشىلىك كەدەرگىلەردى دە كوردىك. وسى كاسىپتى قايتسەم دە جۇرگىزەم، اياققا تۇرامىن دەپ ءۇيىمىزدى دە ساتىپ جىبەردىك. بۇگىنگى تاڭدا ىزدەنىستەردىڭ ارقاسىندا اقىرىنداپ جۇمىس جاساپ جاتىرمىز، نەگىزى كوپ نارسە وندىرگىمىز كەلەدى. سول ءوندىرىستى دامىتۋ جولىندا ءوزىمىز دە دامىپ، وزىق ويلى بولساق دەپ ءجۇرمىز. ۇسىنىستار كوپ، مىسالى ۇكىمەت قازىرگى قىمباتشىلىقتى ەسكەرە كەلە، كاسىپكەرلەرگە بەرىلەتىن گرانتتىڭ سوماسىن ۇلعايتسا دەگەن ءوتىنىش بار. سوندا كاسىپ اشقىسى كەپ جۇرگەن ازاماتتارعا ەداۋىر كومەك بولار ەدى. كوپ جاعدايدا يمپورتقا تاۋەلدى ەكەنىمىز راس. ەگەر كوپتەگەن قۇرال-سايمان، ماتەريالدار وزىمىزدە وندىرىلسە، باعا دا سونشالىقتى شارىقتاپ كەتپەس ەدى. مىسالى اۆتوماتتاندىرىلعان قۇرىلعىلار، ماتا، فۋرنيتۋرا جانە تاعى باسقا زاتتار قازاقستاندا  شىقپايتىندىقتان ونى سىرتتان تاسۋعا ءماجبۇرمىز، العان زاتتارىڭدى ەلگە امان-ەسەن جەتكىزۋ دە وڭاي ەمەس، كەدەندىك كەدەرگىلەر دە جەتكىلىكتى. ۇكىمەت الىپ-ساتۋشىلاردى ەمەس، وندىرەتىن كاسىپكەرلەردى قولداسا ەكەن. مىسالى كيىمدەردى قىتايدان، قىرعىزدان  ساتىپ الامىز، ال شىن مانىندە وزىمىزدە كيىم تىگەتىن وتاندىق جەڭىل كاسىپورىندار جەتىپ-ارتىلادى. مەندە مىسالى تىگىنشىلىككە، كيىم وندىرۋگە، ديزاينعا قاتىستى يدەيا كوپ. سونىڭ ءبىرى - مەكتەپ فورمالارىنا ءسال ۇلتتىق ناقىش قوسساق نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى. دەنە شىنىقتىرۋ ساباعىنا كيەتىن فورمادا دا ءبىر ۇلتتىق ستيلدە بولسا ەكەن دەگەن ۇسىنىس بار. قازاقستاننىڭ بارلىق مەكتەبى سونىڭ بىردەي قىلىپ كيسە، شەتەلدىڭ مەكتەپ فورماسىن الۋعا توسقاۋىل قويىلىپ، قىرۋار قاراجات تا، جۇمىس ورىندارى دا وزىمىزدە قالار ەدى.

- الداعى ۋاقىتقا دەگەن جوسپارلارىڭىزبەن بولىسسەڭىز؟

- كاسىپتى ۇلعايتۋ ءۇشىن وندىرىسىمە جاڭا اۆتوماتتاندىرىلعان وندىرىستىك جۇيەنى ساتىپ الۋعا گرانت الۋ ءۇشىن كونكۋرسقا قاتىسۋعا بەل بۋىپ وتىرمىن. ءوزىم جۇمىس بەرىپ وتىرعان ادامدارىمدى ءوزىم ۇيرەتىپ، ءوزىم مامان قىلىپ وتىرعان جايىم بار. جاي عانا كيىم ۇتىكتەۋگە كەلىپ، تىگىنشىلىكتى ۇيرەنىپ، ءوز كاسىبىن اشىپ كەتكەن قىزدارىم دا بولدى. سوندىقتان بۇگىنگى كاسىپكەرلەر تەك جۇمىس بەرۋشى عانا ەمەس، كاسىپكەرلەر - ۇيرەتۋشى، جاڭا ءبىلىم تاراتۋشى دەر ەدىم. وتاندىق كاسىپكەرلەر ادامداردىڭ جاڭا ماماندىقتى يگەرۋىنە سەپتىگىن تيگىزىپ، ەڭبەككە باۋلىپ وتىر. جاقىندا 5 اقپاندا تۇركيانىڭ ستامبۋل قالاسىندا ديزاينەرلەردىڭ جيىنىنا ءوز دۇنيەلەرىمدى كورسەتۋگە بارىپ قايتامىن. ول جاقتان دا تاجىريبە الماسۋ بولادى، بۇل وزىندىك ىزدەنىسىم. مەملەكەت باسشىسى ايتقانداي، «جاڭا تەحنولوگيالاردى مەڭگەرگەن وزىق ويلى كاسىپكەر» بولعىم كەلەدى. نەگىزى، العان قويعان جوسپارلارىم وتە كوپ، ونىڭ ءبارىن الدىن الا ايتا بەرۋگە بولمايدى. بار ارمان-ماقساتىم - كاسىبىمدى دوڭگەلەتىپ ەلىمنىڭ دامۋىنا ۇلەس قوسۋ.

اڭگىمەڭىزگە راقمەت!

سۇحباتتاسقان مەرۋەرت رايىم

Abai.kz