Beysenbi, 13 Aqpan 2025
Alashorda 171 1 pikir 13 Aqpan, 2025 saghat 14:07

«Qazaq tarihnamasynyng qayratkeri»

Suret: e-history.kz saytynan alyndy.

Ermúhan Bekmahanovtyng 110 jyldyghyna oray

Qazaqstan tarih ghylymynyng qalyptasuy men damuyna ólsheusiz ýles qosqan Ermúhan Bekmahanov – qazaq tarihnamasynyng kórnekti qayratkeri. Onyng ómiri men shygharmashylyghy ghylymy zertteulermen qatar, kýres pen qayshylyqtargha toly boldy. Biyl ghalymnyng tughanyna 110 jyl tolyp otyr. Búl aituly data – onyng ghylymy múrasyn taghy bir mәrte saralap, esimin janghyrtugha ýlken mýmkindik.Ermúhan Bekmahanov 1915 jyly 15 aqpanda qazirgi Pavlodar oblysynda dýniyege keldi. Ol Tashkenttegi Orta Aziya memlekettik uniyversiytetin tәmamdap, tarih ghylymynyng qyr-syryn mengerdi.

Jas ghalym 1940-jyldary Qazaq KSR Ghylym akademiyasynda qyzmet etip, Qazaqstan tarihynyng ózekti mәselelerin zertteuge den qoydy.Onyng ghylymy qyzmeti kenestik iydeologiyanyng yqpalynda qalyptasqan kezenmen túspa-tús keldi. Sol kezdegi resmy tarihnamada Qazaqstandaghy últ-azattyq qozghalystargha teris bagha berilip, olardy «feodaldyq toptardyng bas kóterui» retinde qarastyru basym bolatyn. Alayda Bekmahanov múnday kózqarastargha qarsy shyghyp, qazaq halqynyng otarlyq ezgige qarsy kýresin últtyq tәuelsizdikke úmtylys retinde qarastyrdy.E.Bekmahanovtyng eng basty enbekterining biri – 1947 jyly jaryq kórgen «Qazaqstan HIH ghasyrdyng 20–40 jyldarynda» atty monografiyasy. Búl zertteuinde ghalym Kenesary Qasymúly bastaghan últ-azattyq kóterilisti әdiletti qozghalys retinde sipattady. Kenes biyligi ýshin múnday tújyrymdar iydeologiyalyq túrghyda qauipti sanalatyn.1950 jyly KOKP Ortalyq Komiytetining «Pravda» gazetinde jariyalanghan syn maqalasynan keyin Bekmahanov qughyngha úshyrady. 1952 jyly oghan «burjuaziyalyq-últshyldyq kózqarastary ýshin» sayasy aiyp taghylyp, 25 jylgha sottaldy. Búl qazaq tarih ghylymy ýshin ýlken soqqy boldy.Stalin qaytys bolghannan keyin qayta qaralghan isterding nәtiyjesinde, 1954 jyly Bekmahanov tolyq aqtalyp, Qazaqstangha oraldy. Ol ghylymy qyzmetin jalghastyryp, Qazaqstan tarihy boyynsha jana zertteuler jazdy. Onyng enbekteri Tәuelsiz Qazaqstan tarihnamasynyng negizin qalaugha septigin tiygizdi. Bekmahanovtyng enbekteri býginde Qazaqstan tarihynyng manyzdy derekkózi bolyp tabylady. Onyng otandyq tariyhqa qosqan ýlesi Kenesary qozghalysyn ghana emes, jalpy qazaq halqynyng azattyq jolyndaghy kýresin jana dengeyde qarastyrugha mýmkindik berdi.

Ermúhan Bekmahanov – qazaq tarih ghylymynyng negizin qalaushy qayratkerlerding biri. Onyng esimi men enbegi tek tarihshylar ýshin ghana emes, tútas últ ýshin qymbat. Ghalymnyng әdilettilik jolyndaghy kýresi men ghylymy múrasy – býgingi úrpaqqa ýlgi. 110 jyldyq mereytoy ayasynda onyng enbekterin qayta saralap, jas buyngha nasihattau – bizding tarihy paryzymyz.Bekmahanovtyng esimi qazaq ghylymynyng tarihynda altyn әrippen jazyldy. Onyng zertteuleri men iydeyalary әli kýnge deyin ózektiligin joyghan joq jәne keleshek úrpaq ýshin bagha jetpes qúndylyq bolyp qala beredi.

Baghlan Tashimov

Abai.kz

 

1 pikir