ەرمۇحان بەكماحانوۆتىڭ 110 جىلدىعىنا وراي

قازاقستان تاريح عىلىمىنىڭ قالىپتاسۋى مەن دامۋىنا ولشەۋسىز ۇلەس قوسقان ەرمۇحان بەكماحانوۆ – قازاق تاريحناماسىنىڭ كورنەكتى قايراتكەرى. ونىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى عىلىمي زەرتتەۋلەرمەن قاتار، كۇرەس پەن قايشىلىقتارعا تولى بولدى. بيىل عالىمنىڭ تۋعانىنا 110 جىل تولىپ وتىر. بۇل ايتۋلى داتا – ونىڭ عىلىمي مۇراسىن تاعى ءبىر مارتە سارالاپ، ەسىمىن جاڭعىرتۋعا ۇلكەن مۇمكىندىك.ەرمۇحان بەكماحانوۆ 1915 جىلى 15 اقپاندا قازىرگى پاۆلودار وبلىسىندا دۇنيەگە كەلدى. ول تاشكەنتتەگى ورتا ازيا مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىن ءتامامداپ، تاريح عىلىمىنىڭ قىر-سىرىن مەڭگەردى.

جاس عالىم 1940-جىلدارى قازاق كسر عىلىم اكادەمياسىندا قىزمەت ەتىپ، قازاقستان تاريحىنىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىن زەرتتەۋگە دەن قويدى.ونىڭ عىلىمي قىزمەتى كەڭەستىك يدەولوگيانىڭ ىقپالىندا قالىپتاسقان كەزەڭمەن تۇسپا-تۇس كەلدى. سول كەزدەگى رەسمي تاريحنامادا قازاقستانداعى ۇلت-ازاتتىق قوزعالىستارعا تەرىس باعا بەرىلىپ، ولاردى «فەودالدىق توپتاردىڭ باس كوتەرۋى» رەتىندە قاراستىرۋ باسىم بولاتىن. الايدا بەكماحانوۆ مۇنداي كوزقاراستارعا قارسى شىعىپ، قازاق حالقىنىڭ وتارلىق ەزگىگە قارسى كۇرەسىن ۇلتتىق تاۋەلسىزدىككە ۇمتىلىس رەتىندە قاراستىردى.ە.بەكماحانوۆتىڭ ەڭ باستى ەڭبەكتەرىنىڭ ءبىرى – 1947 جىلى جارىق كورگەن «قازاقستان ءحىح عاسىردىڭ 20–40 جىلدارىندا» اتتى مونوگرافياسى. بۇل زەرتتەۋىندە عالىم كەنەسارى قاسىمۇلى باستاعان ۇلت-ازاتتىق كوتەرىلىستى ادىلەتتى قوزعالىس رەتىندە سيپاتتادى. كەڭەس بيلىگى ءۇشىن مۇنداي تۇجىرىمدار يدەولوگيالىق تۇرعىدا قاۋىپتى سانالاتىن.1950 جىلى كوكپ ورتالىق كوميتەتىنىڭ «پراۆدا» گازەتىندە جاريالانعان سىن ماقالاسىنان كەيىن بەكماحانوۆ قۋعىنعا ۇشىرادى. 1952 جىلى وعان «بۋرجۋازيالىق-ۇلتشىلدىق كوزقاراستارى ءۇشىن» ساياسي ايىپ تاعىلىپ، 25 جىلعا سوتتالدى. بۇل قازاق تاريح عىلىمى ءۇشىن ۇلكەن سوققى بولدى.ستالين قايتىس بولعاننان كەيىن قايتا قارالعان ىستەردىڭ ناتيجەسىندە، 1954 جىلى بەكماحانوۆ تولىق اقتالىپ، قازاقستانعا ورالدى. ول عىلىمي قىزمەتىن جالعاستىرىپ، قازاقستان تاريحى بويىنشا جاڭا زەرتتەۋلەر جازدى. ونىڭ ەڭبەكتەرى تاۋەلسىز قازاقستان تاريحناماسىنىڭ نەگىزىن قالاۋعا سەپتىگىن تيگىزدى. بەكماحانوۆتىڭ ەڭبەكتەرى بۇگىندە قازاقستان تاريحىنىڭ ماڭىزدى دەرەككوزى بولىپ تابىلادى. ونىڭ وتاندىق تاريحقا قوسقان ۇلەسى كەنەسارى قوزعالىسىن عانا ەمەس، جالپى قازاق حالقىنىڭ ازاتتىق جولىنداعى كۇرەسىن جاڭا دەڭگەيدە قاراستىرۋعا مۇمكىندىك بەردى.

ەرمۇحان بەكماحانوۆ – قازاق تاريح عىلىمىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى قايراتكەرلەردىڭ ءبىرى. ونىڭ ەسىمى مەن ەڭبەگى تەك تاريحشىلار ءۇشىن عانا ەمەس، تۇتاس ۇلت ءۇشىن قىمبات. عالىمنىڭ ادىلەتتىلىك جولىنداعى كۇرەسى مەن عىلىمي مۇراسى – بۇگىنگى ۇرپاققا ۇلگى. 110 جىلدىق مەرەيتوي اياسىندا ونىڭ ەڭبەكتەرىن قايتا سارالاپ، جاس بۋىنعا ناسيحاتتاۋ – ءبىزدىڭ تاريحي پارىزىمىز.بەكماحانوۆتىڭ ەسىمى قازاق عىلىمىنىڭ تاريحىندا التىن ارىپپەن جازىلدى. ونىڭ زەرتتەۋلەرى مەن يدەيالارى ءالى كۇنگە دەيىن وزەكتىلىگىن جويعان جوق جانە كەلەشەك ۇرپاق ءۇشىن باعا جەتپەس قۇندىلىق بولىپ قالا بەرەدى.

باعلان تاشيموۆ

Abai.kz