Qazaqstannyng halyq әrtisi Altynbek Qorazbaevtyng ótken ghasyrdyng sekseninshi jyldarynda shyqqan "Qausaghan qasiretti qara shalmyn, búl kýnde qara shalmen sanasar kim?" dep bastalatyn "Qara shal" әnining estigen júrtty egiltip, zamana zaryn tolghaghany el esinde.

Óz tughany týgil alystan beytanys jolaushy kórse baryn aldyna qoyatyn atam qazaq orysqa bodan bolghannan keyin, alapat ruhany qasiretke úshyrady. Tarihta abaqty, týrme bolmaghan qazaq jerinde kenes zamanynda "jetimder ýii", "qarttar ýii" payda boldy. Mәpelep ósirgen ata-anasynan, tughan sәbiyinen onay bas tarta salatyndar qatary kóbeydi.

Tәuelsizdik jyldarynda da onyp túrmappyz. Tughan әkesin qadirleuding ornyna qarausyz qaldyratyn tasbauyrlardyng sany artypty. Býgingi Parlament otyrysynda Halyq qalaulysy Tansәule Serikov qarttardyng mәselesin kóterip Qazaqstan Respublikasynyng Premier-Ministrining orynbasary Ermek Kósherbaevqa deputattyq saual joldady.

– Qariya dese, kóz aldyna shanyraqqa bereke kirgizip, qút darytyp otyrghan әrkimning aq saqaldy atasy men aq jaulyqty әjesi keleri anyq. "Tileuimizdi tilep, balalaryna aqyl kenesin, nemerelerine ertegisin aityp, ortamyzda aman-esen jýre berse eken" deymiz. Alayda, perzent ataulynyng bәri ata-anasyn alaqanyna salyp ayalap otyrghan joq. Elimizde qarttyq shaqta qasiret shegip jýrgen qariyalar kóbeyip barady. Óz jaqynynan tappaghan jyludy ózgeden izdegenderding qatary artuda. Myna jaryq dýniyege әkelip, aq sýt berip ósirgen anasyn, moynyna mingizip erkeletip ósirgen әkesin qartayghan shaghynda ózekten tepken qatygez balalar da aramyzda jeterlik ekenin kóz kórip jýr. Áytpese, qarttar ýiindegi qariyalardyng sany jyldan-jylgha artar ma edi?, – dep ashyndy ol. 

QR resmy statistikasynyng derekterinde 2023 jyldyng sonynda elimizde 51 qarttar men mýgedekter ýii bar ekeni aitylady. Onyng 43-i – memlekettik, 7-eui – jeke. Bir ortalyq sheteldik jeke túlghanyng menshiginde. Qarttar men mýgedekter ýilerining eng kóp sany – Shyghys Qazaqstan oblysynda (11 ýy ornalasqan), onyng 6-auy memlekettik jәne 5 ýy jeke menshikte kórinedi. Shymkent, Almaty, Atyrau qalalarynda, Aqtóbe, Manghystau, Týrkistan, Jetisu jәne Úlytau oblystarynda bir-birden bar eken.

– Resmy mәlimetter boyynsha 2023 jyly Qazaqstannyng qarttar jәne mýgedekter ýilerinde túratyn azamattar sany 6 824 adamdy qúrady. Onyng 950-i – Astanada, 905 adam – Shyghys Qazaqstanda. Jәne jyl sayyn ósude. Búl – alandatatyn dýniye. Bastapqyda ýi-kýii joq qarttar men mýgedekterdi әleumettik qorghau negizinde qúrylghan mekemeler erjetkende dem berer úly bar aqsaqaldyn, qartayghanda tilekshi bolar qyzy bar keyuananyng mekenine ainalar ma edi? Qarttar – bizding asyl qazynamyz", – dep týiindedi saualyn deputtat. 

Eng soraqysy qarttar ýiindegi qariyalardyng 90 payyzy qazaq últynan eken.

Úrpaq ýshin bәrin jasap, zeynet kórer jasynda tiridey tastandy bolghan qauqarsyz jandardyng bar qolynan keleri - balalarynan aliyment óndirip alugha aryz jazuyna bolady eken. Ýkimet últ taghdyryna qatysty qarttar mәselesin tiyisti zandarmen retteydi dep senemiz.

Abai.kz.