Beysenbi, 27 Aqpan 2025
Súhbat 358 3 pikir 27 Aqpan, 2025 saghat 12:26

Tramp Orta Aziyany Qytaygha qarsy qalqan ete me?

Kollaj: Abai.kz

Aq ýiding jana qojayyny Tramp Baydenning jolyn ústanbay, soltýstik kórshimizben dostyqqa peyil bildirude. Shyghys kórshimizge «kedendik salyq» úr toqpaghyn qayta kótergenimen, Qytay basshysymen raqaylasuy mýmkin ekenin de jasyrmaydy. Abai.kz aqparattyq portaly qazirgi jahandyq qayshylyqty geosayasy mýddeler tónireginde, Halyqaralyq sarapshy, sayasattanushy Núrbolat Nyshanbaymen súhbattasqan edi...


Siriya Ukraina jolyndaghy qúrbandyq pa?

Abai.kz: Tramptyng Aq ýige keluimen geosayasy basbúzarlar «juasyghanday». HAMAS pen Izraili kelisimge keldi. AQSh pen Resey kelissózi bastaldy. Múny AQSh-tyng myqtylyghynyng kórinisi deyin desek, Bayden kezinde HAMAS pen Kremli kórshilerine shabuyl jasap, Tәlipter qayta biylikke keldi. Qos preziydentting geosayasatqa úqsamaghan eki týrli yqpalyn payymdap kórsek?

Núrbolat Nyshanbay: Tramp biylikke kelisimen әlemde qalyptasqan geosayasy erejelerdi ózgertip jatyr dep aitugha tolyq negiz bar. Tramp Aq ýige resmy kiruding aldynda HAMAS pen Izraili Katardyng ara aghayyndyghymen soghysty toqtatugha kelisip, tútqyn almasyp jatyr. Dese de mening oiymsha, búl kelisim uaqytsha ghana. Taktikalyq mәni bolghanymen, strategiyalyq manyzy joq. Kelisimning ýshinshi kezeninde eki tarap túraqty týrde úzaq merzimdi beybitshilik saqtaugha kelisui, Gaza aimaghynan HAMAS әskerleri shyghyp ketui kerek. Biraq Tramptyng ústanymy bir ghana memleket bolu kerek deydi. Ol tipti Aq ýide Netaniyahudy qabyldaghanda kerek bolsa 2 million palestinalyqtyrdy kórshi elderge kóshirumiz mýmkin degen aqparat taratty.

Reseyde songhy kezderi Siriyadan әskerin alyp ketti. Sondyqtan qazir Kremli ýshin negizgi baghyt Ukraina bolyp túr. Mening oiymsha búl arada Ukraina mәselesin sheshu ýshin Siriyany bosatu kerek degen astyrtyn kelisim bolghan siyaqty.

Resey AQSh-qa eshqanday qauip tudyra almaydy!

Abai.kz: Tramp oqshaulanghan Putindi әlemdik qauymdastyqqa qayta tartpaq. Sondaghy kózdegeni ne? Birlesip Qytaygha qarsy túru degen pikirge kelisesiz be?

Núrbolat Nyshanbay: IYә, Tramp Putindi oqshaulanudan jahandyq ortagha qayta talpynuda dep kóp aityluda. Dese de búl Ukraina mәselesi ýshin ghana emes.

AQSh-tyng bolashaq mýddesi túrghysynan qaraghanda Resey olargha eshqanday qauip tudyra almaydy. Tramptyng aldaghy 4 jylyndaghy basty ekonomikalyq qarsylasy, ol – Qytay.

Songhy jyldary Ukrainadaghy soghysqa baylanysty Qytay men Reseyding arasynyng tym jaqyn bolyp ketui Aq ýige únamay otyr. Osy maqsatta Kremliding ústanymyn bayqap kórude. Saud Arabiyada ótken kelissózde de Ukraina mәselesinen bólek, geosayasy mәselelerdi birge sheshu jaghy talqylandy. Sanksiyany alu jaghy da sóz boldy. Mәsele Aq ýy búl oiyn qanshalyq jýzege asyra alatyndyghyn da. Europanyng olarmen ymyragha keluinde. Búl óte manyzdy. Qalay desek te songhy 10 jylda Resey naghyz qúrsauda qaldy. Sol sebepti Resey qazirgi uaqytta AQSh ýshin Qytaygha qarsy balamaly aimaq qalyptastyruda belgili rólge ie bolyp túr.

Europa ýshin Qytaygha qaraghanda Resey qauiptirek...

Abai.kz: Europa әlsiredi, әskery qorghanysta – AQSh-qa, energiyada – Reseyge, sauda-sattyqta – Qytaygha kýni qarap qaldy degen pikir shyndyqqa ýilese me?

Núrbolat Nyshanbay: Búl pikirmen kelispeymin. Kerisinshe, Europa janaryp jatyr dep sanaymyn. Saylaular ótip jatyr. AQSh-tyng jana biyligi Europadaghy últshyl, onshyl partiyalargha qoldau bildirip jatyr. Eger Europa Ukraina men Resey soghysynda ýnsiz qalsa, solay dep aitugha bolar edi. Germaniyadaghy saylau óte sala, Makron Aq ýige bardy, Europa basshylary soghystyng 3 jyldyghyna oray top bolyp Kiyevke keldi. Olar AQSh pen Ukrainanyng siyrek kezdesetin metaldar qoryn birlesip iygeruge kelisimge keluine de yqpal etti. Onyng Ukrainagha qanshalyq tiyimdi bolatynyn uaqyt kórsetedi. Europa sonymen birge, Ukrainanyng qauipsizdik kepildigi mәselesin aldynghy oryngha qoyyp otyr.

Europa ýshin Qytaygha qaraghanda Resey qauiptirek. Sebebi Ukraina jenilgende Resey Moldovagha, Polshagha, bolmasa Gruziyagha shabuyldauy mýmkin.

Europa ýshin Ukraianyng qalqan bolghany tiyimdi. Sol ýshin Angliyadan bastap Ukrainagha bitimgerlik kýshterin jiberuge dayyn otyr.

Tramptyng Orta Aziyagha sayasaty qanday bolady?

Abai.kz: Ukraina men Europany shetke qaqqan Tramp pen Putinning kelissózi qanday nәtiyje berui mýmkin?

Núrbolat Nyshanbay: Birden aitu kerek: Tramp pen Putin arasyndaghy kelissóz Ukraina men Europa elderining mýddesin qorghamasa eshqanday qúny bolmaydy. Olardyng kelisimin moyyndamaydy. Soghan baylanysty Europa men AQSh-tyng ara qatynasy ushyqty desek te bolady. Áriyne belgili merzimde. Qalay desek te Euroodaqtyng pikiri eskerilui kerek. Sebebi soghys Europa aumaghynda bolyp jatyr. Sondyqtan kelisim 4 tarapty tolyq qamtuy kerek.

Abai.kz: Tramptyng Orta Aziyagha sayasaty qanday bolady? Onyng kórshilerimiz Reseymen, Qytaymen qarym-qatynasy bizge qanday әser etui mýmkin?

Núrbolat Nyshanbay: Tramptyng Orta Aziyagha sayasaty qazirding ózinde belgili bola bastady dep aitugha bolady. Birinshiden 60 jyldan beri Amerikanyng júmsaq kýshi bolyp kele jatqan USAID úiymyn jabu arqyly AQSh-tyng Ortalyq Aziyagha júmsaq kýsh arqyly әser etip kele jatqan yqpalyn әlsiretti deuge negiz bar. Biraq búl bastamasy ghana. Alda Aq ýiding Ortalyq Aziyagha sayasy yqpaly arta beredi. Búl arada aimaq elderining jek ústanymy asa manyzdy.

Biyl ótetin S5+1 basqosuy eki taraptyng ústanymyn aiqyndaydy. Eng bastysy Orta Aziya elderi bir auyzdy bolu kerek. Aymaq elderining AQSh-qa kózqarasy әr týrli bolsa, alpauyt elder sony paydalanyp týrli sayasy oiyndar oinauy mýmkin. Tramptyng aimaqqa kózqarasy Orta Aziya elderi ýshin asa manyzdy bolyp túr. Sәikesinshe Tramp Orta Aziyamen bir bitimge kelse, Qytaygha qarsy «bufer zona» retinde paydalanady.

Abai.kz

3 pikir