Qúqyqtyq mәdeniyet degenimiz – zattyq mәdeniyet pen ruhany mәdeniyetting zandyq normalarmen sәikes kelui, dәstýrli әdep-qaghidalardyng zayyrly memleket zandarymen tyghyz qabysuy, bir izdiligi.

Qúqyqtyq mәdeniyetting negizi, týp tamyry – erteden býginge deyingi adamzattyng mәdeny tarihynda jatyr. Onyng jýlgesi alghashqy qauymdyq qoghamda payda bolghan. Orta ghasyrda diny sipat alghan. Tayau zamanda zandyq negizderi pisyp-jetilip, osyzamangha kelgende kemeldendi. Bir jaghynan jahandyq sipat alsa, endi bir jaghynan jergilikti sipat úttyq týs aldy. Múnyng ózi qúqyqtyq mәdeniyette adamzatqa ortaq qúndylyqtarmen qatar, últtyq órkeniyetting salt-dәstýrleri de manyzdy oryn alatynyn kórsetedi.

Qazirgi mәdeniyetter qaqtyghysqan jahandanu dәuirinde qúqyqtyq mәdeniyetting dәstýrge, dinge zayyrly kózqarasy basty oryngha shyghyp otyr. Ózge dindi ústanushylargha keng peyildik tanytu, tolerantty baghytty ústanu – qúqyqtyq sauattylyqtyng negizgi ólshemderining biri bolyp ózekti basymdyqqa ie bolyp otyr.

Bizding Qazaqstanymyzdyng kóp últty memleket ekeni belgili. Ótken ghasyrda Stalindik qughyn-sýrginnin, dýniyejýzilik soghystyn, tyng iygeru nauqanynyng әserinen qazaq jeri ýlken kenestik semiyagha ainaldy. Ár týrli últ ókilderi, jýieden úqsamaghan mәdeniyet baghyttary qazaq jerinde toghysty. Qazaqtyng dala órkeniyeti de ózgeriske úshyrap, sol negizinde, qala órkeniyeti qalyptasty.

Qazaqstanda búryn islam dini basym bolsa, songhy ghasyrlardaghy orys últy ókilderining kóptep qonys audaruyna baylanysty qazaq elining dindik bir tútastyghy, diny sipaty ózgerdi. Músylmandyq, hristandyq sipat aldy. Tәuelsizdik kezende basqa da diny aghymdar, diny kózqarastar payda boldy.

Dese de qazirgi sandyq tehnologiya zamanynda, dәstýrli tanymdyq jýieni paydasyz aqparat aghyny basqan kezende «ornyqtylyq otany» atalghan Qazaq elining әlem kóz tikken qúqyqtyq mәdeniyet dәstýrin jalghastyru, jana buyn sanasyna siniru óte manyzdy. Preziydent Toqaev te búl mәselege ýnemi kónil bólip keledi. Jaqynda Burabayda ótken Últtyq qúryltayda Qazaqstannyng qúqyqtyq mәdeniyetining negizderi men bolashaq betalysyna jan-jaqtyly toqtaldy. Elimizding qúqyqtyq mәdeniyetining mazmúni «diny tózimdilikten – taza Qazaqstan iydeasyna« deyin keneygenin atap ótti.

Biz qúqyqtyq mәdeniyetti tipti de kemeldendiru taqyrybynda sarapshynyng da pikirin bilgen edik:

Qúqyqtyq mәdeniyet jәne bilim - azamattardyng jauapkershiligi!

Suret: Spiykerding jeke alibomynan alyndy.

Aygerim Erleshqyzy, zanger, «Ádilet Ligasynyn« ókili: 

– Memleket basshysy jaqynda sóilegen sózi zannamany, qúqyqtyq mәdeniyetti jәne azamattardyng sauattylyq dengeyin damytugha qatysty manyzdy mәselelerdi taghy da kóterdi. Memleket progressivti ózgeristerge bet búruda jәne búl prosesting negizgi aspektileri zannama normalaryn jetildiru jәne halyq arasynda qúqyqtyq sana dengeyin arttyru bolyp qala beredi.

Azamattardyng qúqyqtyq mәdeniyeti — búl zandardy bilu ghana emes, olardy qoldana bilu, qogham men memleket aldyndaghy jauapkershiligin týsinu. Qazaqstan bilim beru jýiesin reformalau, zannamany jetildiru jәne azamattardyng qúqyqtaryn qorghaudyng jana tetikterin engizu arqyly osy baghytta senimdi qadamdar jasauda.

Mening oiymsha, zanger retinde halyqtyng qúqyqtyq sauattylyghyn arttyru negizgi mindetterding biri bolyp tabylady, onsyz qúqyqtyq memleketting tolyqqandy damuy turaly aitu mýmkin emes. Búl әsirese azamattardyng biylik organdarymen ózara is-qimyly, sot jәne sotqa deyingi prosesterde óz qúqyqtaryn qorghau, sonday-aq әrtýrli sharttar men mәmileler jasasu mәselelerinde ózekti.

Preziydent zannamany damytudyng manyzdylyghyna nazar audardy. Osy túrghyda Qazaqstan songhy jyldary azamattar men biznesting mýddelerin qorghaugha baghyttalghan zamanauy qúqyqtyq normalardy belsendi týrde engizip jatqanyn atap ótken jón. Mysaly, qylmystyq qúqyq salasynda jazalardy izgilendiruge baghyttalghan ózgerister oryn aluda, al әkimshilik zannamada kәsipkerlerding qúqyqtaryn qorghau kýsheytilude.

Alayda, qúqyqtyq sauattylyqtyng tiyisti dengeyi bolmasa, kóptegen azamattar óz qúqyqtaryn tolyq paydalana almaydy. Men kýndelikti ómirde qújattargha olardyng zandy saldaryn tolyq bilmey qol qoyatyn nemese olardyng qúqyqtary búzylghan jaghdayda qalay dúrys әreket etu kerektigin bilmeytin adamdardyng jaghdaylarmen jii kezdesemin.

Sapaly bilimsiz qúqyqtyq mәdeniyetti damytu mýmkin emes. Qazaqstanda búl baghytta qadamdar jasaluda, biraq qúqyqtyq bilim tek zang fakulitetterining studentterine ghana emes, sonymen qatar azamattarda erte jastan qalyptasuy manyzdy.

Mektep baghdarlamasyna qúqyq negizderin engizu, bilim beru is — sharalaryn ótkizu, zangerlik kenesterge qol jetkizu jәne qúqyqtyq aqparatty sifrlandyru-múnyng bәri әr adam óz qúqyqtaryn bilip qana qoymay, olardy qorghaudy biletin qoghamnyng qalyptasuyna yqpal etedi.

Zannamany jetildiru, qúqyqtyq mәdeniyetti arttyru jәne qúqyqtyq bilimning qoljetimdiligi — búl qúqyqtyq memleketting bolashaghyn aiqyndaytyn ajyramas baylanysty prosester. Qazaqstan dúrys baghytta jýrip jatyr, biraq búl reformalardyng jetistigi memlekettik organdardyng júmysyna ghana emes, sonymen qatar azamattardyng elding qúqyqtyq ómirine belsendi qatysuyna da baylanysty.

Zanger retinde Men әrqashan óz kliyentterim men әriptesterimdi Zandy bilip qana qoymay, onyng kýshi, jauapkershiligi jәne әrbir azamatqa beretin mýmkindikteri turaly biluge shaqyramyn. Qúqyq — búl qoldanugha bolatyn qúral.

Abai.kz