Búlargha da tynym joq eken!

Resey preziydenti Putinning búrynghy kómekshisi, «basqarylatyn demokratiya» men «janaresey» iydeologemalarynyng avtory Vladislav Surkov fransuzdyng «L’Express» basylymynyng Reseyding shekarasy turaly saualyna bergen jauabynda bylay dep kósilgen eken: «Orys әlemi sheksiz. «Orys әlemi» Reseyding mәdeni, aqparattyq, әskeri, ekonomikalyq, iydeologiyalyq, gumanitarlyq yqpaly qanday da bolsyn dәrejede engen kez kelgen aumaqta. Bizding yqpalymyzdyng shoghyrlanuy әr aimaqta әrtýrli, biraq eshbir jerde nóldik dengeyde emes. Sol sebepti biz barlyq baghytta keneye beremiz, al ar jaghyn, qanshalyqty Qúday qalaghansha jәne resursymyz jetkenshe kóre jatarmyz».

«Orys әlemi degenimiz ne? Búl iydeya kýni keshe dýniyege kelgen joq. Esimde, búl týsinikti biz ekimynynshy jyldardyng basynda, merekelik datalarymyzdy qayta qaraghan tústa engizdik», - dep bylshyldaydy kep RF ýkimetining búrynghy viyse-premieri.

Onyng sózine qúlaq assaq, «ol kezde ýkimet aldynda el aumaghyn keneytu turaly mәlimdeu, biraq ony abaylap jýzege asyru mindeti túrghan»

Sandalbay Surkovqa salsanyz, «Orys әlemi» - Reseyden de auqymdyraq úghym. Biz bólshektenip qalghan halyqpyz, bizding yqpalymyz shekaramyzdan da asyp jatyr. Orys әlemi – adamdar oryssha sóileytin, orys mәdeniyetin qúrmetteytin, ony abaylap jýzege asyru Bizding ghalymdardy, jazushylardy, mәdeniyetimizdi syilaytyn jerler – bәri-bәri orys әlemining qúramdas bólikteri. Kez kelgen últ osynday yqpalgha ie emes».

Áriyne, reseylik propagandostardyng osy ispettes, arandatushylyq sipaty bar, tәuelsiz memleketterdi mansúq etetin sózderine  jýieli týrde jauap berip kelemiz. Jalpy alghanda, ne dep, ne qoyatynymyz da beseneden belgili.

«Súmyray Surkovtyng sandyraghy!», - dep, qysqa qayyra salugha bolar edi.

Alayda, jauapty naqtylay týsuge mәjbýrleytin birneshe sebep bar.

Birinshiden, Surkov resmy qyzmetterden ketse de, Kremlige yqpalyn saqtap qalghan túlgha. Qazaqsha aitsaq, sau siyrdyng boghy emes. Onyng ýstine, kezinde ol basynda túrghan «orys әlemi» doktrinasy tuysqan halqyna qarsy soghys ashyp, orys әlemin qarudyng kýshimen keneytip jatqan qandyqol Kremliding basty qaghidatyna ainalghany ras.

Ekinshiden, ózinin  jauabynda orys әlemining taza gumanitarlyq sipattaryna qosa Surkov «әskeri» yqpal turaly ashyq aityp otyr. «Áskeri» degen sózding astary týsinikti, ol degeniniz orys әlemin ornyqtyru jolynda kýsh qoldanu, soghys ashu degenge sayady. «Biz barlyq baghytta keneye beremiz» degen tújyrym basqynshylyqtyng baghyttary әrtýrli boluy mýmkin degen sóz. Al basqa bir elding jerin basyp alu geografiyalyq  jaghynan aldymen kórshilerden bastalatyny týsinikti. Sol kórshiler qatarynda biz de barmyz.

Ýshinshiden, orys әlemin keneytudi «abaylap jýzege asyru» degenning de astary súmdyq: ol degeniniz Putin biyligining «Qazaqstan – bizding kórshimiz, odaqtasymyz, strategiyalyq әriptesimiz» degen jariya sózine shily sene beruge bolmaydy degen sóz.

Tórtinshiden, iyә, ras, tarihymyzdyng belgili bir kezeninde orys tili arqyly әlem ruhaniyatyna jol taptyq. Orys mәdeniyetining ozyq, adamsýigish, gumanistik iydeyalargha negizdelgen ýlgilerining ong roli atqarghanyn moyyndaymyz. Alayda, býginde orys mәdeniyeti búrynghy monopoliyagha ie emes, kóp degende әlem mәdeniyetining bir bóligi ghana retinde qabyldanady. Oghan qosa, ózin tek qana kýshpen, qarumen, qoqan-loqqymen moyyndatqysy keletin orys әlemi býginde basqynshy әlem retinde baghalanyp, abyroy men bedelden, qúrmatteu men syilaudan júrday bolghany da – ómir shyndyghy.

Besinshiden, «bizding Putindi kóp jerde syilaydy» degen sóz de Resey Ukrainagha qarsy soghys bastaghan kezden shyndyqqa janaspaytyny da ras emes pe? Áytpese, barsha órkeniyetti әlem Reseyge sanksiyalar jariyalamas edi. Putin býginde sayasy jaghynan oqshaulaugha úshyraghan basshy. Ol ózimen birge orys әlemin de alastalghan әlemge qaray tartyp, tútas bir últty órkeniyettik tyghyryqqa tirep qoydy.

Altynshydan, Surkovtyng «orys әlemin keneytu» qajettigi turaly sentensiyasy AQSh-tyng jana basshylyghynyng Reseyding basyp alghan óz aumaqtarynan Ukraina bas tartuy mýmkin degen kelisimpazdyghyna túspa-tús kelip otyrghanyn qaytersiz! Qúlannyng qasuyna myltyqtyng basuy, Putinning aspannan izdegen jerden tabylyp otyr emes pe?!

Jel bolmasa, shópting basy qimyldamaydy. Búl súhbatqa batys әleminde orys әlemining basqa әlemderdi tәrk etip, keney berui mýmkin degen iydeologemany zandastyru әreketi dep qaray kerek.

Mine, osy (jәne basqa) sebepter Surkovtyng myna oilary men aram pighylyna erekshe múqiyat qarap, onyng mýmkin bolar sayasy saldarynyng aldyn alugha mәjbýrleydi.

Áytpese, mynaday, kýlli әlemge jar sala, bar dauyspen aitylghan «ymdy» týsinbegen dymdy týsinbeydinin» keri kelip, masqara boluymyz әbden yqtimal.

Ámirjan Qosan

Abai.kz