Júma, 9 Mamyr 2025
Tarih 1432 0 pikir 9 Sәuir, 2025 saghat 13:51

Óspen-Nildining qazaqtary men aghylshyndar

Suretter: J.Artyqbaevtyng jelidegi paraqshasynan alyndy.

Qyzyqty taqyrybym - Kókshe-Burabay manyndaghy altyn óndirisining tarihyn jazamyn dep HH ghasyr basynda Ortalyq Qazaqstanda qyzmet qylghan aghylshyndardyng jazbalaryna kiristim. Eki ýlken maqalany shet elge qaray jiberdik, endi ýshinshisi bastadyq. Pensiyagha shyqqanda shet tilderden óshimdi alamyn dep jýr edim, jaqsy boldy. Kónil bólmey jýr ekenbiz, búl jazbalarda qazaq tarihy men etnografiyasyna qatysty ghajap derekter bar. Bizding jas kezimizde «aghylshynnyng nany qanday edi, shirkin!» dep otyratyn, sol zamandy kórgen shaldar boldy. Búl әngimelerdi әsirese Óspen-Nildi, Qarqaraly, Bayanaula qazaqtary bilushi edi. Qazir endi aghylshyndardyng ózderining kýndelik jazbalarynan basqa derek qalmady.

Al jazbalar qyzyq. «Spassk aksionerlik qoghamynyn» zerthanasyn basqarghan Frank Vans Agnew «Life with the Kirghiz, 1903-1906» kýndelik jazbalarynda Jaken Mústafin degen qazaq azamaty ( ony Frank «magistrate» dep ataydy, ne bolys, ne by boluy kerek) Sarysu boyyndaghy «myna kóne qorghan-qorymdardy qazyp, ishinde altyn bolsa nege almaysyzdar» degen súraghyma «Ólgenderding sýiegin qoparyp, (Aruaqqa) tiyisuge bolmaydy» dep qatang jauap berdi deydi: «Djakin told me there was, no doubt, gold in the graves, ornaments and weapons, but when I asked him why he did not dig them out, he said, simply and inexorably, that it was impossible to disturb the bones of the dead». Búl qazirgi uaqytta tiyn-teben ýshin aruaqtan tayynbay, kór qazugha kirisip ketken qazaq ýshin sabaq bolarlyq әngime.

Ekinshi bir qyzyq әngime Ysqaq Jamantikovke qatysty. Ol da Jaken siyaqty Óspen-Nildi manyndaghy qazaqtyng belgili azamaty. Frank Ysqaqtyng (Eeskok- dep jazady) balamdy Óspen rudniygine alyp, aghylshynsha oqytyp ber, qarajatyn ózim tóleymin degen ótinishi turaly jazady. Ysqaqtyng aghylshynsha oqytamyn dep әreket jasap jýrgen balasy jeti jasta: «He promptly asked me if I would take his son at the Uspensky mine and teach him English ways at his expense». Aghylshyn tilining kerek bolatynyn qazaq bayghús sonau HH ghasyr basynda bilgen boldy. Ol balanyng taghdyry ne boldy eken?

Mine, osynday әngimeler, sizderge qyzyq pa bilmedim, men ýshin qyzyq. Spasskining qazaqsha atauy Aq búirat adyr ekenin qaraghandylyqtar biledi me eken? Óspen dep jýrgenimiz –Uspenskoe, bayyrghy qazaqsha atauy –Nildi. Búl ataudy jergilikti el aghylshynnyng Nellya degen qyzynyng atyna qoyylghan deydi. Aghylshyndar óz balalaryn alyp kelgeni ras, Oliviya, Marianna degen qyzdary bolghan, biraq Nellya joq. Nil degening mystyng totyghy (kolchedan dep te ataydy), tastyng betine jabysyp jap-jasyl (ertede kók deushi edi) bolyp túrady, yaghny Nildi qazaqtyng ata-babalarynyng erteden mys óndirgen jeri.

*Tómendegi suretterde - Jәngir tóre (qystauy Qarabastan әri Qaramúryn many). Mening әkem osy Jәngir tórening balasymen joldas boldym dep, shamasy lageride jýrgen kezinde-au, Jәngirding shýlen taratqan әngimesin aityp edi. Ekinshi surette sol jaqtan -Ysqaq Jamantikov, Jaken Mústafin jәne atqosshysy. Ýshinshi surette bizding Qaraghandy manynyng qazaqtary, mýmkin bireuin tanyp qalarsyzdar.

Prof. Jambyl Artyqbaev

Abai.kz

0 pikir

Ýzdik materialdar

Ádebiyet

Altyn sandyq

Bauyrjan Omarúly 1953
Bilgenge marjan

Sertine berik samuray...

Beysenghazy Úlyqbek 2729
46 - sóz

«Rodoslovnaya kazahskih hanov»: vsemirnoe priznanie

Kerimsal Jubatkanov 2465