Danghaza jyldar әli bitpegen be?! Qartayyp, barar jer, basar tauy qalmaghandardyng songhy baratyn eli — Qazaqstan eken... Endi Djeniyfer Lopes kelmek...

2008 jyly Astana qalasynyng 10 jyldyghy toylanghanda qazaq mәdeniyetining ýni óshkendey boldy. Sheneunikter sahnadaghy júldyzdyq sәtteri 1990 jyldary ótip ketken amerikalyq әnshi Uitny Hiustondy shaqyrghan. Búl әnshi 2005 jyly ghana nashagha baylanyp qalyp, emhanadan em alyp shyqqan edi.
Soghan qaramastan 2008 jyly mәngýrt sheneunikter ony Astananyng tórinde shyrqatty. Ishimdik pen esirtkiden sol kýii esin jiya almaghan Hiuston 2012 jyly aq ólimge jete almay, abyroysyz jaghdayda dýniyeden ozdy. Qazaqtyng mandayaldy әnshileri oghan tólengen gonorardyng kólemin óni týgili týsinde de kórmedi. Ol Radisson Hotel Astana qonaq ýiine týskende bólmesining bir kýndik aqysy 4 myng dollar bolatyn. Ýkimet ýiining bir bólmesin bosatyp, Hiustongha bola arnayy griymer bólmesin jasaqtaghan. Astanada jýrip túrugha arnayy limuzin bólip, professional kýzetshilerdi qasyna qosyp qoydy. Kóligi qala ishinde kedergisiz jýru ýshin polisiya kóligi ilesip jýrdi. Onyng konsertine Núrsúltan Nazarbaev pen Sara Alpysqyzy jәne Ýkimetting býkil jandayshaby bota-taylaq, bau-sharbaghymen shúbyryp baryp, dauysynyng ajary qashqan tanymal әnshining ónerin tamashalady.

Búlardyng qanshalyqty marginaldanyp, óz últynyng mәdeny jauharlarynan qanshalyqty jyraq ketkenin osylay salystyru arqyly biluge bolady. Mysaly, Erkin Shýkiman, Almas Almat, Serjan Shәkirat, Berik Saymaghanbet, Ramazan Stamghaziyev, Qayrat Baybosynov siyaqty dәstýrli ónerding maytalman әnshi, jyrshy, kýishileri osylay óner kórsetse sayasy elitanyng neshe payyzy qatysuy mýmkin?

2008 jylghy Astana kýnine Uitny Hiustonnan bólek, 66 jastaghy britan әnshisi Pol Makkartny keldi. Óziniz biletindey, ol - dәureni 1960-70 jyldary dýrildegen ataqty «Beatles» tobynyng eksponatqa ainalghan әnshisi bolatyn. Búl kezde Mәdeniyet ministri Ermúhambet Ertisbaev edi. 2009 jyldan bastap Múhtar Qúl-Múhammedting dәuiri bastaldy.

2009 jyly Astananyng 11 jyldyghyn toylaghanda 67 jasar ispandyq opera әnshisi Plasido Domingony shaqyrdy Plasidonyng túraqty gonorary — 300 myng dollar eken Endi ony aldyru, jatqyzu, ishkizip-jegizu shyghyndaryn qossanyz enbekaqysy jarty milliongha juyqtauy mýmkin. Plasidodan bólek argentinalyq opera әnshisi Virdjina Tola, amerikalyq diriyjer Yudjin Kon, Kanada әnshisi Lara Fabian, reseylik әnshi Igori Krutoy, Layma Vaykule keldi. Igori Krutoy men Layma Vaykule búl kezde 55 jasqa kelgen edi. Igori Krutoydyng túraqty gonorary — 75 myng dollar, Layma Vaykule — 55 myng dollardan tómen somagha kelmeydi, Al Lara Fabiannyng sahnadan bir jylt etkeni — 150 myng dollargha týsedi.

Dәl osy kezende qazaqtyng manday aldy dәstýrli әnshileri múnday sahnany týsinde kóretin. Baghy janyp, bir-ekeui ýkimettik konsertke shygha qalsa, 1000 dollardyng manayynda ghana jalaqy alatyn. Talanty tasyp túrsa da, ataghy jetispegenderi aghayynnyng toy-tomalaghynda 50-60 myng tengege óner kórsetuge mәjbýr boldy. Búdan tómenderi shildehana, qonys toy, qúdalyq siyaqty úsaq-týiek jiyndarda әn salyp, 20-30 myng tengeni qanaghat tútty. Ónerine sheshendik serik bolghandary toyda asaba bolyp, rizyghyn sәl-pәl arttyrdy.

Olar keyde osy nyghmetinen de airylyp qalatyn edi. Dombyrasyn arqalap, basqa qalagha úshqanda Qazaqstannyng әue kompaniyalary dombyrany úshaqtyng salonyna kirgizbeydi. Ony «Bagajgha ótkiz», dep talap qoyatyn. Olar amalsyz talapqa kónedi. Biraq dombyra bagaj bóliminen qiraghan kýiinde iyesine oralatyn. Tәuelsiz otyz jyl ótse de, Ýkimet pen Ministrlik dombyrany qorghaytyn tiyimdi qauly shyghara almady. Úshqan sayyn dombyrasy qiraghan әnshiler barar jer, basar tau tappay, býkil mún-múqtajyn әleumettik jelige ghana jazady.

2010 jyly Astananyng 12 jyldyghy toylandy. Oghan Italiyanyng opera әnshisi, 52 jastaghy Andrea Bochelly keldi. Bochelliyding gonorary — 200 myng dollar. Odan bólek djaz anshileri Nikoli jәne Kimberly Devister keldi. Reseyden opera anshisi Dmitriy Hvorostovskiy, Igori Krutoy, Sergey Lazarev, pianist Sergey Masuev shaqyryldy. Jasy 56-gha kelgen estrada anshisi Aleksandr Serov te Astana tórinde әn shyrqady. Sergey Bezrukov «Huligan» dep atalatyn spektaklin qoi ýshin Astanagha truppasymen shúbyryp keldi. Amerikadan Ni-Yo, Rumyniyadan «Morandi» toby keldi.
Últtyq namystan júrday bolghan sheneunikterding mәdeny salagha qosymsha bergen soqqysyn myna faktige qarap ta boljay beriniz. Dәl sol jyldary Mәdeniyet ministrliginde kýndiz-týni shapqylaytyn memlekettik qyzmetkerding jalaqysy 35-70 myng tengening arasynda bolghan. Olardyng kóbi Astanada jeke pәter jalday almay, birneshe otbasy bir pәterding ishinde birigip túrugha mәjbýr edi. Jeke otbasylyq ómir degen kózden búlbúl úshty. Olardy pәtermen kamtityn qyruar qarjy, dәureni ótip ketken sheteldik әnshilerding esepshotyna audarylyp jatty.

2011 jyly Astananyng 13 jyldyghyn toylaghanda 51 jasar britan әnshisi Sara Braytman keldi. Onymen birge reseylik әnshiler Igori Krutoy, Timati, kanadalyq Lara Fabian, әnshi Arash, britan әnshisi Jay Sean keldi. Agaѕh-tyng gonorary — 50 myng dollar, al Timaty — 25 myng dollar. Búl mereytoygha reseylik «Gradusy» jәne ukrainalyk «Quest Pistols» toptary da keldi.

Osy nýktede adamsýigishtik qasiyeti súmdyq damyp ketken bireu túryp: «Ónerpazdar shetelden kelse ne bopty? Mәdeniyette shekara joq. Muzyka — jalpyadamzattyq qúndylyq. Qazaqtar da әlemdik brendti tyndap, dengeyin ósirse ne bopty? Plasido, Bochelli, Sara Braytman degen әnshiler әlemdik dengeydegi júldyzdar. Olardyng Qazaqstan sahnasynda óleng aituynyng ózi ýlken abyroy»,- dese, ne dep jauap beruge bolady?

Endi obektivti jauapty tyndanyz. Olardyng biyletining aldy — 150 myng tenge (ol kezde 1000 dollar shamasynda), sony 30 myng tenge (200 dollar) bolatyn. Qarapayym adam túrmaq orta klasty qúraytyn kózi ashyq qazaqtyng ózi múnday konsertke bara almaytyn. Bir biyletting qúny onyng bir ailyq jalaqysy bolatyn. Sondyqtan sheteldik júldyzdardyng ónerin at tóbelindey marginaldar ghana tamashalay alady.

Tipti osy konsertke qatysqan modern shonjarlar, olardyng ónerinen qanday da bir estetikalyq lәzzat alghany kýmәndi. Búl danq pen danghazanyng qúrbany bolghan qarabayyr sheneunikten qúralghan kәdimgi tobyr bolatyn. Al memlekettik merekeni últtyq naqyshta toylaghandy únatatyn búqara halyq, olardyng ónerin zalda otyryp tamashalasa da qúlaghynyng qúryshy qanyp, keudesin maqtanysh sezim kernemeytin. Danq pen danghazanyng astarynda memleketting aqshasyn úrlau degen bir ghana motivasiya jatatyn.

Qúrmetti oqyrman, sizdi osy jerde sabyrgha shaqyramyz. Sebebi jogharyda bayandalghan derekterde sәl de bolsyn naghyz ónerding iyisi shyghatyn. Mәdeniyet salasynyng nadandanghany sonsha, 2012 jyldan bastap búl talghamgha da zar bop qaldyq. Endi eshqanday salmaghy joq, ónerin synghyrlaghan taza tabighy dauysymen kórsete almaytyn, onyng ornyn estradanyng halturasymen jabugha tyrysatyn estrada júldyzdary basty.
Dәl osy jyly Mәdeniyet ministri bolyp Múhtar Qúl-Múhammedting ornyna Darhan Mynbay taghayyndalyp edi. Basshynyng talghamyna qaray Astanagha keletin júldyzdardyng da sapasy ózgerdi.

2012 jyly Astananyng 14 jyldyghyn ótkizgende Kelly Roulend degen amerikalyq әnshini shaqyrdy. Onyng gonorary — 150 myng dollar. Reseyden Nusha, Timati, GeeGun, Ivan Dorn, «Serebro» toby jәne moldovalyq әnshi Dan Balan shaqyryldy.

2013 jyly Astananyng 15 jyldyghyn ótkizgende amerikalyq pop әnshi Nikoli Sherzingerdi shaqyrdy. Onyng gonorary — 350 myng dollar. 1990 men 2000 jyldary dәureni ótip ketken Dima Bilan, Anna Semenovich, Mitya Fomiyn, Irina Dubsova, Saty Kazanova, Stas Kostushkiyn, Yulya Savicheva, Viktoriya Dayneko, Aleksandr Revva jәne «Glukoza»,«Band'Eros», «Pissa», «Fabrika», Djigan, «M-BAND», «Biyanka», «Diskoteka Avariya», «Gradusy», SWANKY TUNES syndy reseylik әnshiler men toptar keldi. Daniyadan Tomas Nevergreen, Ukrainadan Dominik Djoker syndy әnshiler shúbyrdy.
2014 jyly Arystanbek Múhamediyúly ministr bolyp taghayyndaldy. Ministrding talghamyna qaray kelushi qonaqtardyng sany men sapasy taghy da ózgerip shygha keldi. Ony tómendegi tizimge qarap, óziniz payymday beriniz.
2014 jyly Astana qalasynyng 16 jyldyghynda amerikalyq reper Akon-dy (Eykon) shaqyrdy. Onyng gonorary — 200 myng dollar. Reseyden Polina Gagarina, «Pissa» toby, britandyq «Blue» toby kelgen.

2015 jyly Astananyng 17 jyldyghyn toylaghanda reseylik «Spliyn», «Umaturman» rok toptary kelip óner kórsetti.

2016 jyly Astananyng 18 jyldyq mereytoyyna amerikalyq «Broadway band» muzykalyq toby keldi.

Búl joly shetelden mәnerlep syrghanaushylardy shaqyryp, «Snejnyy koroli» qoyylymyn qoydy. Jana ministr eski nómirlerden sharshasa kerek, kreativting kókesin oilap keldi. Ol endi әnshilerge sportshylardy qosyp shaqyratyn «óner» oilap tapty. Bәlkim, eki ministrlik birikkennen bolar (Búl kezde Mәdeniyet jәne sport ministrligi dep atalatyn).
Qoyylymdy qoygha Reseyden Evgeniy Plushenko, Irina Sluskaya, Dmitriy Suhanov, Chehiyadan Tomash Verner, Fransiyadan Brian Juber, Angliyadan Fiona Zalduz, Ukrainadan Sergey Yakiymenko, Irina Usenko siyaqty mәnerlep syrghanaushylardy tartty.

2017 jyly Astana qalasynyng 19 jyldyghyn toylaghanda «Shelkunchiyk» qoyylymyn qoydy. Oghan Reseyden taghy da Evgeniy Plushenko, Irina Sluskaya, Nikita Mihaylov, Anastasiya Martusheva, Nodar Maysuradze, Kanadan Emanueli Sandu syndy sportshylar keldi.

Múnshama shúbyrghan sportshylardy, әnshilermen ymdastyryp-jymdastyryp, múzaydyn sahnasynda jarqyratyp kórsetu ýsh-tórt kýnning sharuasy emes. Olardyng jabylyp bir nómir qongynyng ózi qyruar qarjy men esepsiz shyghyndy qajet etedi.

«Kóresindi kórmey kórge kirmeysin» degen sóz ras eken. Qazaq halqynyng kóruge tiyis taghy bir shekten shyqqan danghazasy bar eken. Qotyr atqa soqyr at ilesip alyp, dәl sol jyly italiyalyq «La Skala» opera teatrynyng 260 hor truppasy tura bir naghashy atasynyng ýiine kelgendey Astanagha týgel úshyp keldi. Múnday as ta tók rahat ómirdi olar Italiyada da kórmegen shyghar.
Biraq búlardyng ózi týk bolmay qaldy. «Bir apam bir apamnan ótken soraqy» demekshi, sayqymazaqtyqpen danqy shyqqan, reseylik «Comedy Club» әzil-shou tobynyng tili men jaghyna sýiengen jylmaqay jigitterin jinap aldy.

Kanadadan «Sirk du Soley» sirkin býkil újymymen aldyrdy. Áuelde jasóspirim balalardy tanghaldyryp, tamsandyru ýshin arnalghan osy bir ónerding jeniltekteu týrine Qazaqstan Respublikasynyng sayasy elitasy baladan beter mәz boldy.

Toy múnymen toqtamady. Bizding infantilist sheneunikterding qúmary qanbaghan eken. Olar beyne bir soghys kezinde oiyngha qúmary qanbay qalghan kembaghal úrpaq qúsap, jartylay ónerimen, jartylay jarnamanyng kýshimen júldyz atanghan ortanqol ónerpazdyng bәrin Astanagha aldyra berdi.

Amerikalyq Limp Bizkit rok gruppasy, italiyalyq 58 jasar Eros Ramazotti, tayvan әnshisi Terry Liyn, aghylshyndyq Sofy Elis Bekstor, reseylik Kristina Orbakayte, Polina Gagarina, Egor Kriyd, Timati, «MOT», «L'One», «Kristina Ѕi»,«Biy-2» y «Mumiy Trolli» toptary tórdi bermes qúrmetti qonaqqa ainaldy.

Eger әkesinen qalghan aqsha bolsa, toyyna kimdi shaqyrsa da ózi biledi. Biraq memlekettik merekege Últtyq qordyng aqshasyn shashyp, azghantay toptyng kónilin kóteru kәdimgidey qylmys.

2018 jyly Astana qalasynyng 20 jyldyghyna amerikalyq opera әnshisi Endjel Bludi shaqyrdy. Koreylik «Boyfriend» toby keldi. Jәne gollivud júldyzy Stiyven Sigaldy shaqyrdy. Reseyden 1980 jyly qúrylghan «Forvard» toby men 1989 jyly qúrylghan «Na-na» toby keldi. Odan bólek «Kges», «Karandash», «Pissa» siyaqty reseylik toptar da boldy.

Qazaq mәdeniyetining basyna sor bop jabysqan osy «Astana kýni» qazaq halqyn artyq-kemi joq dәl 10 jyl dinkeletti. Búl kýngi mal shashudyng taghy bir astarly sebebi bar edi. Shildening 6 júldyzyna bekitilgen búl mereke N.Nazarbaevtyng tughan kýnine «kezdeysoq» dәl kelgeni qosymsha soqqy boldy.

Patshanyng tughan kýnin layyqty atap ótu degen ortaghasyrlyq týsinik qazaq mәdeniyetining týbine jetuge sәl-aq qaldy. Qazaq halqyna Qúdaydyng jany ashydy ma, 2019 jyly osy merekening bastauyna bir apta qalghanda, yaghny 24 mausymda Arys qalasynda joyqyn apat boldy. Aughan soghysynan beri jinalyp jatqan әskery qoymadaghy qisapsyz bombagha ot tiyip, birneshe kýn toqtausyz jaryldy. Qalanyng túrghyndary bas saughalap, jan-jaqqa bosyp ketti. Osynday tragediyanyng qabatynda dýrkiretip tughan kýn atap ótuding reti kelmey qaldy.

Al 2020 jyly qazaqqa Qúday taghy da qarasyp, әlemdik pandemiya búrq ete qaldy. Toy taghy da jayyna qaldy. Biraq sonyng ózinde namyssyz sheneunikter, halyk kovid dertinen japa shegip, shybynday qyrylyp jatqanda, birneshe otshashu atyp ýlgerdi.

2021 jyly pandemiya taghy da mal shashugha mýmkindik bermedi. 2022 jyly «Qandy qantar» oqighasy boldy da, patshanyng basynan baghy, astynan taghy taydy. Qazaqstan qoghamyna ýstemdik ornatqan qaraly kónil kýy 6 shildeni taghy da toylatpay tastady.

2008 jyly Uitny Hiustondi shaqyryp bastalghan danghaza toy, 2018 jyly Na-na tobymen «Jorgha, jorgha, jorgha, jorghala» degen әnimen ayaqtaldy. Astana merekesining osynday әnmen bituin jaman yrymgha da balaugha bolady. Qazaq mәdeniyeti tura maghynasynda sheteldik ónerpazdardyng aldynda qúrday jorghalap ketti. Osy maghynasyz mal shashudy shyrqau shegine jetkizgen Mәdeniyet ministri A.Múhamediyúlynyng ýstinen 2023 jyly jemqorlyqqa qatysty is qozghaldy. Eks-ministr jurnalisterdin: «Jaghdayynyz qalay?» degen súraghyna, qazir SIZO-da jatyp yogamen ainalysyp jatqanyn aitty. Sol jyly 22 mausymda 8 jylgha sottaldy.

Sanjar Kerimbay

Abai.kz