Juyrda Almatygha TMD syrtqy ister ministrlerining kenesine kelgen Resey Syrtqy ister ministri Sergey Lavrov Qazaqstan Preziydenti Qasym-Jomart Toqaevtyng ústanymyn syngha aldy.

Lavrov 2022 jyldyng jazynda aitylghan Qasym-Jomart Toqaevtyng memleketterding territoriyalyq tútastyghyna qatysty pikirimen kelispeytinin aitty. Ol: «Territoriyalyq tútastyq tek memleketting býkil halqynyng ókilettigi jauapkershiligine mindettengen ýkimetteri bar memleketterge qatysty qúrmetteledi», - dep Toqaevtyng pikirine týsinikteme berdi.

Resey SIM basshysy búl kelispeushiligin «Kommersant» basylymyna bergen súhbatynda aitty. Ol jurnalist Andrey Kolesnikovtyng «Últtardyng ózin-ózi anyqtau qúqyghy men memleketterding territoriyalyq tútastyghyn saqtau bir-birine qayshy emes pe?» degen súraghyna jauap retinde aityldy.

Osy mәselege baylanysty S.Lavrov Toqaevtyng 2022 jylghy Peterburg halyqaralyq ekonomikalyq forumyndaghy sózin eske salyp, ony: «Toqaev «Eger halyqtardyng ózin-ózi anyqtau qúqyghyna ghana sýienetin bolsaq, әlemde 650-ge juyq aimaqtyq qaqtyghys birden tútanuy mýmkin» degen edi», - dep qúbyltty...

Alayda, búl shyndyqqa janaspaytyn sóz. S.Lavrov «Resey Ukrainagha soghys jariyalaghan joq» degen býlk etpey aitatyn «әdetine» basyp, búl joly da Toqaevtyng sózining «ónin ainaldyryp» ózine ynghaylap aitty. Shyn mәninde Toqaev bylay degen bolatyn:

«Eger últtardyng ózin-ózi anyqtau qúqyghy jýzege asyrylatyn bolsa, qazirgi tanda BÚÚ qúramyna kiretin 193 memleketting ornyna Jer betinde 500 nemese 600-den astam memleket payda bolar edi. Áriyne, búl — haos».

Lavrov Qazaqstan Preziydentining búl ústanymyn qoldamaytynyn aitty:

«Men Qasym-Jomart Toqaevtyng sol sózin jaqsy bilemin. Men onymen kelispeymin. Keyin biz ózimizding ústanymymyzdy qazaq dostarymyzgha týsindirdik. Ol tek territoriyalyq tútastyq qúqyghyn ghana moyyndaydy. Biraq men taghy da qaytalaymyn: «Eger siz BÚÚ mýshesi bolsanyz, onda Jarghyny tolyq kólemde qúrmetteuiniz kerek. Men «dekolonizasiyany» mysalgha keltirdim — onda memleketaralyq qatynastar qaghidattary turaly deklarasiyada jazylghan nәrse oryn aldy. Yaghni, «territoriyalyq tútastyq tek sol aumaqtaghy býkil halyqty ókildik etip otyrghan ýkimeti bar memleketterge ghana qatysty qúrmetteledi», - dedi Resey SIM basshysy.

Endeshe, Lavrovtyng payymynsha:

1. Territoriyalyq tútastyq tek óz territoriyasynda (memlekette deniz) túratyn barlyq halyqtardy ókildik etetin ýkimetterge ghana tiyesili.

2. Búl Qazaqstangha qatysty ma, onda 124-ten astam últ pen úlys ókilderi beybit ómir sýrip jatyr, әlde 160-tan astam etnos mekendeytin Reseyge qatysty ma — búl jóninde ministr naqtylamady.

Qyzyqtyng «kókesi» osy jerde ‑ Lavrov neni jәne kimdi shatastyryp otyr – osyghan jauap bereyik:

1. Árbir memleketting BÚÚ Jarghysynda kórsetilgen derbestigi, eng aldymen, «territoriyalyq tútastyqtan» bastalady. Osy «territoriya» memleketting syrtqy shekarasyn anyqtaydy da, ol onyng Tәuelsiz memleket retindegi basty atributy. Al, endi, osy territoriyagha syrttan keler qauyp – agressiya dep atalady. Eger,  jerding bir bóligin basqa memleket basyp alsa, ol ‑ «okkupasiyalanghan jerler» dep sanalady. Al, eger, memleketting jerin syrtqy kýsh tolyghymen jaulap alsa, onda búl ‑ memleketting joyyluyn bildiredi.

2. Kez kelgen memleketting biyligi tek qana óz territoriyasynda biylik jýrgizedi jәne osy memlekette ómir sýrip jatqan barlyq etnostar men halyqtar ýshin jauapkershilikti moynyna alady. Óitkeni, memlekettegi barlyq últ ókilderi «últyna, tiline, dinine, nәsiline, jynysyna, jasyna» qaramay, tek osy memleketting azamattary sanalady. Sondyqtan, búl memleketting territoriyalyq aumaghyndaghy bolyp jatqan barlyq oqighalar, qayshylyqtar tek qana osy memleketting «ishki mәselesi» bolyp tabylady. Ózge memleketterding oghan qol súghuyna BÚÚ Jarghysy ýzildi‑kesildi qarsy. Ony osy memleketting ózi retteydi.

Sondyqtan, S.Lavrov Reseyding Ukrainagha qarsy «arnayy soghys operasiyasyn»  aqtau ýshin osynday qúityrqylyqqa baryp otyr deuge bolady. Sebebi, Resey Federasiyasynyng ózinde de «ishki qayshylyq» jetip‑artylady. Ári, búryn da, qazir de Resey biyligi óz aumaghyndaghy barlyq halyqtardyng «teng ókilettigin» óz jauapkershiligine aldy dey alamyz ba? Mysaly, Reseydegi kóptegen halyqtar býginde óz mәdeniyetinen, tilinen ajyrauda. Olardyng janayqayyn týsinip, óte ýilesimdi últtyq sayasat jýrgizu – býginde Resey ýshin óte ózekti mәsele retinde qalyp otyr. Sonyng biri, ótken jyldary Mәskeude salynbaqshy meshit mәselesinde aiqyn kórindi.  Tizbeley kelsek, odan ózge de qayshylyqtar kezdesedi, mәselen, Reseyding depressiyalyq aimaqtarynda túryp jatqan halyq sany qanshama?!.

Endeshe, S.Lavrovtyng myna sózinen «Resey Ukrainadan ózge taghy qay memleketti «Biyligi óz halqynyng tolyq ókilettigin ala almaghan» dep aiyptay     alady?» degen súraq tuyndaydy. Yaghni, búl pikir Reseyding býgingi Ukrainagha qatysty «arnayy soghys operasiyasyn» aqtaudyng bir tәsili desek qatelespeymiz.

Biraq, әiteuir, Almatygha jasaghan songhy saparynda Sergey Lavrov eshqanday dauly mәlimdeme jasamady. Kerisinshe, Múrat Núrtileumen QR preziydenti Q.K.Toqaevtyng Mәskeuge aldaghy saparyn jәne Reseyding Qazaqstandaghy alghashqy AES qúrylysyna qatysu mýmkindigin sabyrly talqylady.

Sonymen qatar, Resey SIM basshysy Sumy qalasyna jasalghan Resey zymyran soqqysy jayynda da pikir bildirip, búl shabuyldyng beybit nysangha emes, «ukrain әskery basshylarynyng Batys әriptesterimen kezekti kezdesuine» baghyttalghanyn aitty.

(Ol «kezdesu» nege Ukrainanyng «ishki mәselesi» emes?..).

Ukraina derekteri boyynsha, shabuyl saldarynan 20-dan astam adam qaza tauyp, 83 adam jaralanghan. Arasynda balalar da bar... Ol balalar «әskery basshylardyng ortasynda» neghyp jýr eken deseyshi?...

Ábdirashit Bәkirúly, sarapshy

Abai.kz