جۋىردا الماتىعا تمد سىرتقى ىستەر مينيسترلەرىنىڭ كەڭەسىنە كەلگەن رەسەي سىرتقى ىستەر ءمينيسترى سەرگەي لاۆروۆ قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ ۇستانىمىن سىنعا الدى.

لاۆروۆ 2022 جىلدىڭ جازىندا ايتىلعان قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ مەملەكەتتەردىڭ تەرريتوريالىق تۇتاستىعىنا قاتىستى پىكىرىمەن كەلىسپەيتىنىن ايتتى. ول: «تەرريتوريالىق تۇتاستىق تەك مەملەكەتتىڭ بۇكىل حالقىنىڭ وكىلەتتىگى جاۋاپكەرشىلىگىنە مىندەتتەنگەن ۇكىمەتتەرى بار مەملەكەتتەرگە قاتىستى قۇرمەتتەلەدى»، - دەپ توقاەۆتىڭ پىكىرىنە تۇسىنىكتەمە بەردى.

رەسەي ءسىم باسشىسى بۇل كەلىسپەۋشىلىگىن «كوممەرسانت» باسىلىمىنا بەرگەن سۇحباتىندا ايتتى. ول جۋرناليست اندرەي كولەسنيكوۆتىڭ «ۇلتتاردىڭ ءوزىن-ءوزى انىقتاۋ قۇقىعى مەن مەملەكەتتەردىڭ تەرريتوريالىق تۇتاستىعىن ساقتاۋ ءبىر-بىرىنە قايشى ەمەس پە؟» دەگەن سۇراعىنا جاۋاپ رەتىندە ايتىلدى.

وسى ماسەلەگە بايلانىستى س.لاۆروۆ توقاەۆتىڭ 2022 جىلعى پەتەربۋرگ حالىقارالىق ەكونوميكالىق فورۋمىنداعى ءسوزىن ەسكە سالىپ، ونى: «توقاەۆ «ەگەر حالىقتاردىڭ ءوزىن-ءوزى انىقتاۋ قۇقىعىنا عانا سۇيەنەتىن بولساق، الەمدە 650-گە جۋىق ايماقتىق قاقتىعىس بىردەن تۇتانۋى مۇمكىن» دەگەن ەدى»، - دەپ قۇبىلتتى...

الايدا، بۇل شىندىققا جاناسپايتىن ءسوز. س.لاۆروۆ «رەسەي ۋكرايناعا سوعىس جاريالاعان جوق» دەگەن بۇلك ەتپەي ايتاتىن «ادەتىنە» باسىپ، بۇل جولى دا توقاەۆتىڭ ءسوزىنىڭ «ءوڭىن اينالدىرىپ» وزىنە ىڭعايلاپ ايتتى. شىن مانىندە توقاەۆ بىلاي دەگەن بولاتىن:

«ەگەر ۇلتتاردىڭ ءوزىن-ءوزى انىقتاۋ قۇقىعى جۇزەگە اسىرىلاتىن بولسا، قازىرگى تاڭدا بۇۇ قۇرامىنا كىرەتىن 193 مەملەكەتتىڭ ورنىنا جەر بەتىندە 500 نەمەسە 600-دەن استام مەملەكەت پايدا بولار ەدى. ارينە، بۇل — حاوس».

لاۆروۆ قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ بۇل ۇستانىمىن قولدامايتىنىن ايتتى:

«مەن قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ سول ءسوزىن جاقسى بىلەمىن. مەن ونىمەن كەلىسپەيمىن. كەيىن ءبىز ءوزىمىزدىڭ ۇستانىمىمىزدى قازاق دوستارىمىزعا تۇسىندىردىك. ول تەك تەرريتوريالىق تۇتاستىق قۇقىعىن عانا مويىندايدى. بىراق مەن تاعى دا قايتالايمىن: «ەگەر ءسىز بۇۇ مۇشەسى بولساڭىز، وندا جارعىنى تولىق كولەمدە قۇرمەتتەۋىڭىز كەرەك. مەن «دەكولونيزاتسيانى» مىسالعا كەلتىردىم — وندا مەملەكەتارالىق قاتىناستار قاعيداتتارى تۋرالى دەكلاراتسيادا جازىلعان نارسە ورىن الدى. ياعني، «تەرريتوريالىق تۇتاستىق تەك سول اۋماقتاعى بۇكىل حالىقتى وكىلدىك ەتىپ وتىرعان ۇكىمەتى بار مەملەكەتتەرگە عانا قاتىستى قۇرمەتتەلەدى»، - دەدى رەسەي ءسىم باسشىسى.

ەندەشە، لاۆروۆتىڭ پايىمىنشا:

1. تەرريتوريالىق تۇتاستىق تەك ءوز تەرريتورياسىندا (مەملەكەتتە دەڭىز) تۇراتىن بارلىق حالىقتاردى وكىلدىك ەتەتىن ۇكىمەتتەرگە عانا تيەسىلى.

2. بۇل قازاقستانعا قاتىستى ما، وندا 124-تەن استام ۇلت پەن ۇلىس وكىلدەرى بەيبىت ءومىر ءسۇرىپ جاتىر، الدە 160-تان استام ەتنوس مەكەندەيتىن رەسەيگە قاتىستى ما — بۇل جونىندە مينيستر ناقتىلامادى.

قىزىقتىڭ «كوكەسى» وسى جەردە ‑ لاۆروۆ نەنى جانە كىمدى شاتاستىرىپ وتىر – وسىعان جاۋاپ بەرەيىك:

1. ءاربىر مەملەكەتتىڭ بۇۇ جارعىسىندا كورسەتىلگەن دەربەستىگى، ەڭ الدىمەن، «تەرريتوريالىق تۇتاستىقتان» باستالادى. وسى «تەرريتوريا» مەملەكەتتىڭ سىرتقى شەكاراسىن انىقتايدى دا، ول ونىڭ تاۋەلسىز مەملەكەت رەتىندەگى باستى اتريبۋتى. ال، ەندى، وسى تەرريتورياعا سىرتتان كەلەر قاۋىپ – اگرەسسيا دەپ اتالادى. ەگەر،  جەردىڭ ءبىر بولىگىن باسقا مەملەكەت باسىپ السا، ول ‑ «وككۋپاتسيالانعان جەرلەر» دەپ سانالادى. ال، ەگەر، مەملەكەتتىڭ جەرىن سىرتقى كۇش تولىعىمەن جاۋلاپ السا، وندا بۇل ‑ مەملەكەتتىڭ جويىلۋىن بىلدىرەدى.

2. كەز كەلگەن مەملەكەتتىڭ بيلىگى تەك قانا ءوز تەرريتورياسىندا بيلىك جۇرگىزەدى جانە وسى مەملەكەتتە ءومىر ءسۇرىپ جاتقان بارلىق ەتنوستار مەن حالىقتار ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىكتى موينىنا الادى. ويتكەنى، مەملەكەتتەگى بارلىق ۇلت وكىلدەرى «ۇلتىنا، تىلىنە، دىنىنە، ناسىلىنە، جىنىسىنا، جاسىنا» قاراماي، تەك وسى مەملەكەتتىڭ ازاماتتارى سانالادى. سوندىقتان، بۇل مەملەكەتتىڭ تەرريتوريالىق اۋماعىنداعى بولىپ جاتقان بارلىق وقيعالار، قايشىلىقتار تەك قانا وسى مەملەكەتتىڭ «ىشكى ماسەلەسى» بولىپ تابىلادى. وزگە مەملەكەتتەردىڭ وعان قول سۇعۋىنا بۇۇ جارعىسى ۇزىلدى‑كەسىلدى قارسى. ونى وسى مەملەكەتتىڭ ءوزى رەتتەيدى.

سوندىقتان، س.لاۆروۆ رەسەيدىڭ ۋكرايناعا قارسى «ارنايى سوعىس وپەراتسياسىن»  اقتاۋ ءۇشىن وسىنداي قۇيتىرقىلىققا بارىپ وتىر دەۋگە بولادى. سەبەبى، رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ وزىندە دە «ىشكى قايشىلىق» جەتىپ‑ارتىلادى. ءارى، بۇرىن دا، قازىر دە رەسەي بيلىگى ءوز اۋماعىنداعى بارلىق حالىقتاردىڭ «تەڭ وكىلەتتىگىن» ءوز جاۋاپكەرشىلىگىنە الدى دەي الامىز با؟ مىسالى، رەسەيدەگى كوپتەگەن حالىقتار بۇگىندە ءوز مادەنيەتىنەن، تىلىنەن اجىراۋدا. ولاردىڭ جانايقايىن ءتۇسىنىپ، وتە ۇيلەسىمدى ۇلتتىق ساياسات جۇرگىزۋ – بۇگىندە رەسەي ءۇشىن وتە وزەكتى ماسەلە رەتىندە قالىپ وتىر. سونىڭ ءبىرى، وتكەن جىلدارى ماسكەۋدە سالىنباقشى مەشىت ماسەلەسىندە ايقىن كورىندى.  تىزبەلەي كەلسەك، ودان وزگە دە قايشىلىقتار كەزدەسەدى، ماسەلەن، رەسەيدىڭ دەپرەسسيالىق ايماقتارىندا تۇرىپ جاتقان حالىق سانى قانشاما؟!.

ەندەشە، س.لاۆروۆتىڭ مىنا سوزىنەن «رەسەي ۋكراينادان وزگە تاعى قاي مەملەكەتتى «بيلىگى ءوز حالقىنىڭ تولىق وكىلەتتىگىن الا الماعان» دەپ ايىپتاي     الادى؟» دەگەن سۇراق تۋىندايدى. ياعني، بۇل پىكىر رەسەيدىڭ بۇگىنگى ۋكرايناعا قاتىستى «ارنايى سوعىس وپەراتسياسىن» اقتاۋدىڭ ءبىر ءتاسىلى دەسەك قاتەلەسپەيمىز.

بىراق، ايتەۋىر، الماتىعا جاساعان سوڭعى ساپارىندا سەرگەي لاۆروۆ ەشقانداي داۋلى مالىمدەمە جاسامادى. كەرىسىنشە، مۇرات نۇرتىلەۋمەن قر پرەزيدەنتى ق.ك.توقاەۆتىڭ ماسكەۋگە الداعى ساپارىن جانە رەسەيدىڭ قازاقستانداعى العاشقى اەس قۇرىلىسىنا قاتىسۋ مۇمكىندىگىن سابىرلى تالقىلادى.

سونىمەن قاتار، رەسەي ءسىم باسشىسى سۋمى قالاسىنا جاسالعان رەسەي زىمىران سوققىسى جايىندا دا پىكىر ءبىلدىرىپ، بۇل شابۋىلدىڭ بەيبىت نىسانعا ەمەس، «ۋكراين اسكەري باسشىلارىنىڭ باتىس ارىپتەستەرىمەن كەزەكتى كەزدەسۋىنە» باعىتتالعانىن ايتتى.

(ول «كەزدەسۋ» نەگە ۋكراينانىڭ «ىشكى ماسەلەسى» ەمەس؟..).

ۋكراينا دەرەكتەرى بويىنشا، شابۋىل سالدارىنان 20-دان استام ادام قازا تاۋىپ، 83 ادام جارالانعان. اراسىندا بالالار دا بار... ول بالالار «اسكەري باسشىلاردىڭ ورتاسىندا» نەعىپ ءجۇر ەكەن دەسەيشى؟...

ءابدىراشيت باكىرۇلى، ساراپشى

Abai.kz