Yadrolyq derjavalardyng qaqtyghysy: Jana soghys bastala ma?

Ýndistan men Pәkistan arasyndaghy shiyelenis ushygha týsti. 22-sәuirde Ýndistan men Pәkistan arasyndaghy dauly aimaq sanalatyn Kashmirde turisterge lankester shabuyl jasady. Búl turaly Mezgil.kz aqparattyq portaly jazdy.
Shabuyl Ýndistan baqylauyndaghy Pahalgam ólkesinde bolghan. Pahalgam «Kashmirding Shveysariyasy» dep atalady jәne turister jii baratyn ólke sanalady. Lankester demalyp jatqan turisterge avtomattan oq jaudyrghan. Kemi 26 adam qaza tapty. Shabuyldy «Kashmirdegi qarsylasu toby» atty beymәlim úiym óz moynyna aldy.
Ýndistan tarapy lankester Pәkistan aumaghynan keldi dep sanaydy jәne shabuyldyng artynda Pәkistan biyligi túr degen kýdigin aituda. Niu-Dely tauly aimaq arqyly avtomatyn asynghan er azamattardyng Kashmirge kirgen viydeony jariyalady. Búl aiyptaulardy Pәkistan joqqa shygharuda.
Ýndistan óz aumaghyndaghy Pәkistan azamattaryn dereu elden ketu kerektigin aitty. Olardyng vizasynyng kýshi joyylmaq. Sonymen birge Ýndistan Pәkistanmen diplomatiyalyq baylanysty ýzui mýmkin ekenin de eskertti. Ázirge búl qadamgha barghan joq.
Eki el shekaralas aimaqtaghy ótkizu beketterin jabuda. Pәkistan әskeri tolyq úrys jaghdayyna keltirildi. Kýni keshe Ýndistannyng Qorghanys ministrligi jabyq jiyn ótkizdi. Oghan generaldar, teniz, әue jәne qúrlyq әskerining bas qolbasshylary qatysty. Jiynnan keyin Ýndistan auqymdy әskery jattyghu bastap ketti. Oghan Pәkistan qarymta әskery jattyghumen jauap qatuda. Pәkistan enbek demalysyndaghy sarbazdardy dereu keri aldyrtty. Al Ýndistanmen shekaralas aimaqqa brondy tehnikany toptastyruda.
Ýndistannyng premieri Narendra Mody Kashmirde lankestik jasaghan sodyrlar Pәkistan aumaghynda bolsa, olardyng bazasy Pәkistanda ornalassa, onda olargha soqqy jasaytynyn menzedi.
Pәkistannyng qorghanys ministri Havadja Asif bylay deydi: «Eger bizding beybit túrghyndarymyzgha qauip tónip túrghan bolsa, demek Ýndistannyng da azamattaryna qauip tónetin bolady».
Eki el arasyndaghy jaghdaydyng kýrt ushyghuy Ýndistangha AQSh-tyng viyse-preziydenti Djey Dy Vens saparyna túspa-tús keldi. Sapar barysynda Tramp әkimshiligi Ýndistandy Ýndi múhity manyndaghy basty seriktesi sanaytynyn aitty. Viyse-preziydent Dj. D. Vens pen Ýndistannyng premier-ministri Narendra Mody sauda kelisimin jasaudy talqylap jatyr. AQSh-tyng qarjy ministri Skott Bessent AQSh pen Ýndistan jaqyn aralyqta sauda kelisimin jasaytynyn aitty. Sarapshylar «búl mәlimdeme eki el arasyndaghy dialogtyng nәtiyjeli bolghanyn kórsetedi» deydi.
Batys BAQ-tary Ýndistandy AQSh qoldaghan sәtte, Pәkistandy Qytay qoldaytynyn aituda. Pәkistan songhy jyldary Qytaymen mlrdtaghan dollargha sauda-ekonomikalyq kelisimder jasasty. Pәkistan Qytaydan joyghysh úshaqtar, brondy tehnikalar men atys qarularyn, zamanauy zymyran jәne drondar aluda. Sayasattanushylar Ýndistan men Pәkistan arasyndaghy shiyelenisti AQSh pen Qytay tarapy ózara sauda soghysynda paydalanuy mýmkin dep topshylaydy.
Býgin Ýndistan Pәkistandaghy diplomatiyalyq joghary komissiya qúramyn azaytu sheshimin qabyldady. Mamyr aiynyng 1-nen bastap komissiya qúramy 55 adamnan 30 adamgha deyin qysqartylmaq. Dәl osynday sheshimdi Pәkistan tarapy da qabyldady.
Niu-Dely men Islamabad arasyndaghy shiyeleniske baylanysty birneshe manyzdy kelisimder toqtatyluda. Solardyng biri eki el arasynda su kózderin birlese paydalanu boyynsha kelisim. 1960-shy jyly Ýndistan men Pәkistan shekara manyndaghy 6 iri ózendi paydalanu boyynsha kelisim jasasty. Ýndistan Raui, Beas, Satledj ózenderin tolyq qoldanu qúqyghyn aldy. Ýndistan búl ózenderdi auyl sharuashylyghyna paydalanuda. Al Pәkistan Ind, Djelam jәne Chenab ózenderin paydalanu qúqyghyna ie boldy. Atalghan ózenderdi Pәkistan auyl sharuashylyghy men elektr energiyasyn óndirude paydalanuda. Ýndistan kelisim boyynsha atalghan ýsh ózenning suyn shekti negizde paydalanuy tiyis. Kelisim boyynsha taraptar sudy bógemeui qajet.
Pәkistan men Ýndistan 1965, 1971, 1999 jyldary qaruly qaqtyghystargha týsken sәtte de su kózderin birlese paydalanu kelisimin toqtatqan emes. Alayda endigi tanda Ýndistan búl kelisimdi ýzetinin aituda.
24-sәuir kýni, keshki saghat 19:00-de Ýndistan Pәkistangha baratyn Ind ózenin bógep, su qoymasyndaghy barlyq 4 shluzdi jauyp tastaghany jayly aqparat tarady. Pәkistan búl әreketti «soghys ashu» dep baghalauy mýmkin. Sebebi Ind ózeni Pәkistannyng auyl sharuashylyghy ýshin manyzdy sanalady. Eldegi halyqtyng 45 payyzgha juyghy auyl sharuashylyghymen kýn kórude. Ind ózeninde Pәkistannyng birneshe kishi GES-i ornalasqan.
Yadrolyq qarugha ie qos memleket arasyndaghy jaghday ushygha týsti. Sәuirding 24-nen 25-ne qaraghan týni Pәkistan men Ýndistan әskeri shekaralas aimaqtarda bir-birine birneshe mәrte oq jaudyryp, qaruly qaqtyghysqa týsti. Áskery sarapshylar aldaghy bir aptada taraptar diplomatiyalyq jolmen shiyelenisti retteudi bastamasa, eki el arasyndaghy qaqtyghys soghysqa úlasuy mýmkin degen boljamdy aituda.
Abai.kz