Qazaq halqynyng tәuelsiz el atanghanyna 30 jyldan assa da, tughan tilining taghdyry týlkibúlang sayasattyng qaqpaqylyna týsip, kósegesi kógermey keledi.

Nazarbaev dәuirinde qazaq tilining memlekettik til mәrtebesi zanmen bekitilse de, resmy tilding kesirinen qanatyn kenge jaya almady. Nazarbaev әr jyldary әr qalay sóilep, qyryq qúbyldy. Birde:«Qazaqstannyng bolashaghy – qazaq tilinde!», «Memlekettik til – qazaq tili elimizde túryp jatqan barlyq qazaqstandyqtardy biriktiretin kýsh!» dep kósilse, endi birde:

«Orys tili – bizding ýlken kórshimizding tili. BÚÚ-nyng alty tilining biri. Biz búl tildi úmytpauymyz kerek, ony laqtyryp tastaugha bolmaydy. Ózge últty kemsitip, óz últyndy kóteru mýmkin emes. Sondyqtanda ýsh túghyrly til mәselesin aityp kelemin. Aghylshyn tili bizge әlemdik arenagha shyghu ýshin kerek. Dýniyejýzinde jaryq kóretin 10 million kitaptyng 85% aghylshyn tilinde. 3,5 myng sheteldik kompaniya Qazaqstanda júmys isteydi. Olarmen qay tilde sóilesemiz? Ýsh tildilik biz ýshin qalypty jaghday boluy tiyis» dep kósemsidi.

Al bir joly Almaty qalasynda ótken qalany damytu jәne Dýniyejýzilik 28-qysqy Uniyversiadagha dayyndyq mәseleleri jónindegi jiyn barysynda ýsteldi úrghylap, ónirlerde «Tilder turaly» zannyng talaptary saqtalmay otyrghanyn tilge tiyek etip, Preziydent Ákimshiligine naqty tapsyrma berdi.

«Maghan azamattar oryssha jazghan hatyna qazaqsha jauap aluda degen sybystar jetip jatyr. Eger adam orys tilinde ótinish berse, oghan sol tilde, yaghny orys tilinde jauap aluy tiyis. Preziydent apparatyna barlyq oblystardy tekserudi tapsyramyn. Múny jasap jýrgenderding barlyghy júmystan quylsyn!», «Sizder biletindey, biz ýsh tildi oqytudy belgiledik. Osy betten taymau kerek. Mәdeniyet ministrine zang baryn aitqym keledi. Biraq, keybir sheneunikter algha qaray asyghystyq jasap, barlyghyn qazaqsha sóiletkisi keledi. Biz – kópúltty memleketpiz, biz osy faktini qabyldadyq», – dedi N. Nazarbaev.

Qoghamda onyng sózine qarsy «Eger, qazaq tilinde saual joldap, orys tilinde jauap alatyn bolsaq ne isteu kerek? Ol da til zanynyng normasyn saqtamaghandyq emes pe? Tek oryssha sóilegenderge qazaqsha jauap bergender jauapqa tartylyp, qazaqsha sóilegenderge oryssha jauap bergenderge eshqanday shara qoldanylmay ma?» degen ótkir súraqtar qoyyldy. Áriyne súraq kóp, jauap joq!

Búdan on jyl búryn Abay aqparattyq portaly mәselening mәnine ýnilip: «Jalpy, qazaq tili mәselesi Qazaqstandaghy eng kýrdeli әri kýn ótken sayyn tolghaqty problemagha ainalyp, jyl sayyn sany artyp, resmy týrde halyqtyng 67% qúrap otyrghan qazaq halqynyng ar-namysyn shabaqtaytyn ótkir dýnie bolyp túr. Búl – Preziydent Nazarbaev Qazaqstandy biylep kele jatqan 22 jylda qalyptasqan jәne sheshimin tappaghan últtyq mәselening biri ghana. Qazaq tili, basqada últtyq mәselelerding sheshilmeui tipti sheshuge degen niyetting bolmauy, Preziydent pen Ýkimetti halyq seniminen aiyrdy. Biylik halyq senimining ornyn «Preziydentke sýiispenshilik» sekildi qogham tarapynan tek qana kýlki shaqyratyn jaghympaz әri jeke basqa tabynushylyq sipaty basym bir rettik sharalarmen toltyryp, Preziydentke kózboyaushylyq jasaumen ainalysyp keledi» dep jazghan edi.

Kórip otyrghanymyzday qazaq tilining býgingi taghdyry Nazarbaevtyng týlkibúlang sayasatynyng saldary ekeni basy ashyq mәsele. Sol sebepti de keyingi jyldary keybir biylik ókilderi «ýngirdegi últshyldyq», «túrmystaghy mәdeniyetsizdik» dep baghalaghan dauly oqighalar kóbeide. Preziydent Toqaevtyng jaqynda aitqan «eshkim eshkimdi pәlen tilde sóile dep mәjbýrley almaydy» degen sózi de týrli pikirlerding tuyndauyna tamyzdyq boldy.

Til mәselesin retteude Nazarbaevten qalghan týlkibúlang sayasattyng eshqanday ónim bermeytinin uaqyt ózi dәleldedi. Eki týrli ústanymnyng biylik pen memleket qúrushy últtyng arasyn jaqyndatudyng ornyna, kerisinshe alshaqtatyp, el birligine qater tóndiretinin týsinetin mezgil jetti. Batyl sheshim qabyldaytyn, memlekettik tilding zandyq mәrtebesin kólenkede qaldyratyn naqty faktorlardy anyqtap, ashyq aityp, zandyq túrghydan qamtamasyz etu kerek. Sonda ghana tәuelsizdigimiz túghyrly, el ensesi biyik bolmaq.

Abai.kz