QR Mәdeniyet jәne aqparat ministrligining qoldauymen 16-17 mamyrda «Astana Operanyn» Ýlken zaly sahnasynda anyzgha ainalghan fransuz horeografy Rolan Petiyding «Arlezianka», «Bozbala jәne Ólim», «Karmen» bir aktili baletterining premierasy zor tabyspen ótti.

Rolan Petiyding esimi XX ghasyrdaghy balet tarihynda airyqsha oryn alady. Ol eng kórnekti fransuz horeograftarynyng biri retinde klassikalyq by dәstýrin qayta oy eleginen ótkizuge tyrysyp, oghan zamanauy renk ýstedi. Onyng jasaghan baletteri – búl әrdayym ótkir sezimpazdyqty, qimyldardyng mәnerliligin jәne muzykamen tereng baylanysty biriktiretin tútas dramaturgiyalyq tuyndy bolyp shyghady.

TMD kenistiginde Rolan Petiyding baletteri búrynghysha siyrek kezdesedi, sebebi Rolan Pety qory olardy oryndaudy naghyz myqty truppalargha ghana senip tapsyrady. Búl túrghyda Qazaqstannyng ózgelerden erekshelenetini kónilge quanysh úyalatady. «Astana Opera» balet truppasynyng kórkemdik jetekshisi, Reseyding halyq әrtisi Altynay Asylmúratovanyng arqasynda teatr úly sheberding bes tanymal qoyylymyna ie boldy. Altynay Asylmúratova úly horeograftyng shygharmashylyghymen jaqsy tanys, óitkeni әlemdik júldyz bes jyl boyy onyng truppasynda prima-balerina bolyp, anyzgha ainalghan Marseli baletining sahnasynda jarqyn óner kórsetti. Búl tәjiriybe ony әrtis retinde jetildirip qana qoyghan joq, sonymen qatar R.Pety spektakliderin qazaqstandyq sahnagha alyp keluge berik negiz boldy.

R.Petiyding horeografiyasyndaghy «Leda men Aqqu», «Taiys» jәne «Karmen» baletinen pa-de-de syndy jeke nómirler teatrdyng gala-baghdarlamalarynda oryndalghanyn atap ótuimiz kerek. Al onyng auqymdy eki spektakli – «Parij Qúday anasynyng sobory» men «Koppeliya» truppa repertuaryna 2016 jәne 2019 jyldary qosyldy. Al endi «Astana Opera» afishasyna onyng tanymal bir aktili baletteri kórik beredi.

«Arlezianka», «Bozbala jәne Ólim», «Karmen» – ýsh aituly balet. Horeograf dýnie jýzi boyynsha kóp gastrolige shyghyp, barlyq iri balet truppalarymen júmys istedi. Qala munisipaliytetining ótinishimen 1972 jyly Marseli baletin qúryp, 1974 jyly truppa ýshin «Arleziankany» jasap shyghardy. Ashyqtyq pen simvolizmdi biriktirgen «Bozbala jәne Ólim» baleti kórermenderge alghash ret 1946 jyly tanystyrylghan. Al 1949 jyly әlem kóshe foliklory men erekshe plastikasy bar klassikalyq hikayanyng janasha payymdamasy – «Karmen» batyl baletin tamashalady.

Búl baletterdi janghyrtu zor kýsh saludy talap etti: R.Pety horeografiyasyn alyp kelumen Luidjy Bonino ainalysty. Tarihy dekorasiyalar men kostumderdi týpnúsqa syzbalargha say etip qalpyna keltiru fransuz suretshisi Jan-Miysheli Deziyre ýilestirgen qazaqstandyq suretshilerding assistentterine jýkteldi. Sonday-aq muzykalyq partituralarmen tiyanaqty júmys atqaryldy. Ayta keteyik, Elmar Bóribaev  pen Ruslan Baymurzinning basqaruyndaghy orkestr keremet oinap, ýnning tamasha quaty men muzykagha degen aiqyn adaldyqty pash etti.

Keshting birinshi bólimi – Jorj Biyzening muzykasyna «Arlezianka» baleti. Ol  Viyvetke degen shynayy mahabbaty men qol jetpes «arleziankagha» degen joyqyn qúshtarlyghynyng ortasynda qalatyn provanstyq jas túrghyn Frederikting qayghyly hikayasyn әngimeleydi. Provanstyq naqyshtan shabyt alghan R.Pety biregey sahna tilin jasady: sharualardyng kópshilik sahnalary birsaryndy qimyldargha toly, olardyng túiyqtaluy keyipkerding armanyna qol jetkizuge degen jankeshti talpynysyn aishyqtaydy. Úlybritaniyadan kelgen balet ústazy Djillian Uittingemning júmysy arqasynda kordebalet ózin jaqsy kórsetti.

Týrli kýnderi sahnagha shyqqan Shúghyla Ádephan men Anastasiya Zaklinskaya Viyvetting beynesin tolyghymen týsindi: birinshisi úshtalghan tehnikany nәzik jigermen pash etti. Onyng sekiruleri úlpaday jenil, ayaqtary dәl, barlyq qimyly shiraq oryndaldy. Ekinshisining tynysh, ishki núry bar, ol nәzik әri ústamdy boldy jәne qimyldary biyge tartymdylyq ýstep, ishki terendigi men qúshtarlyghyn kórsetti. Frederikting partiyasyndaghy Qazaqstannyng enbek sinirgen qayratkeri Erkin Rahmatullaev pen Súltanbek Ghúmar qayghynyng eki týrli jaghyn úsyndy: olardyng biyinde psihologiyalyq kýireu men aiqyn qúshtarlyq beynelendi. Ásirese qorytyndy solo airyqsha әserli boldy, tasqyndy qozghalystar legi keyipkerding janyn syrtqa júlmalap alyp shyghatynday edi. Oryndaushylar adamnyng ruhany qúldyrauyn bayypty әri sheber alyp shyqty. Sonymen qatar bir uaqytta keyipkerding bolmysyn bayau әri ayausyz biylep alatyn jaydary da ashyq tolghanysty jetkizdi.

«Bozbala jәne Ólim» jalghyzdyqtyng qorqynyshty aighayynday ýdedi. Sahnada – júpyny mansarda, siyqsyz qabyrghalar, týnerinki parijdik shatyrlar. Bozbala óz әlemine ashyq sary kóilektegi Áyel – azghyrushy әri ayausyz Ólim basyp kirmeyinshe, ishtegi jyndarmen kýresedi. Soghystan keyingi kezende payda bolghan «Bozbala jәne Ólim» oryndaushylardan zor emosiyalyq qaytarymdy talap etetin  ótkir jeke dramagha ainalady.

Anastasiya Zaklinskaya men Limara Aydarova Ólimning beynesin tamasha oryndap shyqty. Birinshisi ony Bozbalanyng taghdyrymen oinaghan qatal siyrena retinde jýzege asyrdy: onyng nәzik jymiysy, denening iyilimi qauip pen zúlymdyqty sezdirdi. Ayta keteyik, Anastasiyanyng osy partiyadaghy debuti 2023 jyly Jenevada bolghan edi, sondyqtan onyng oryndauynda jinaqtalghan tәjiriybe bayqaldy. Fransuzdyq saltanattylyqty pash etken L.Aydarova Bozbalagha qatygezdikpen ýstemdik etken, onyng betine bayqausyzda týtin ýrlegendey bolghan suyq әri nemqúrayly, qauipti әiel retinde shyqty. Sonynda Áyel Bozbalagha arqandy ózine taghudy búiyrady, tandanghan Bozbala óz erkimen onyng sonynan basqa әlemge attanady. Keypin ózgertken Ólim jelpildegen aq kóilekte jәne alqyzyl qolghapta, bas sýiek týrindegi maskada payda bolyp, Bozbalany Parij shatyrlarynyng ýstimen kókke alyp úshady.

Bozbalanyng partiyasyn әlemdik sahnalarda birneshe mәrte keremet oryndaghan Qazaqstannyng enbek sinirgen qayratkeri Baqtiyar Adamjan ýzdik fizikalyq dayyndyq pen sheber tehnikany kórsetti. Ol Rolan Petiyding kezinde osy partiyanyng eng alghashqy oryndaushysy úly Jan Babiylege qoyghan joghary talaptaryna say keldi. Baqtiyar Adamjannyng interpretasiyasy ishki dramatizmge toly boldy: Bozbalanyng mansardada  sergeldenge týsetin sәti jasóspirimge tәn súrapyl dauyldy eske saldy. Kók kombiynezondaghy Baqtiyar tanghaldyrarlyq ýsh rettik ainalulardy jasady, jihazdan bar pәrmenimen onay sekirip ótip, fizikalyq kýsh-quatty akterlik sheberlikpen biriktirdi. Osy beynede Serik Naqyspekov te shynayy kórindi. Onyng qimyldarynda airyqsha kýshti jenildik sezildi, al sekiruleri qústyng qalyqtap bara jatqanynday әser qaldyrdy: kórinisterding birinde ol auada kidirgendey bolyp, keyipkerining ishtey qúlazyghan kýiin jetkizdi.

Keshting sharyqtau shegi qúshtar әri bas ainaldyrarlyq qoyylym – «Karmen» boldy. R.Pety operanyng sujetin týbegeyli qayta qaraghan: Don Hoze qyzghanyshtyng saldarynan kisi óltirmeydi, ol janynan ótip bara jatqan adamdy aqsha ýshin mert qylady. Sonday-aq múnda muzykalyq ýzindiler erkin bólingen, tipti kýtpegen jerlerinde әigili Habanera shyrqalady. Osynau «qate» montaj baletting Karmenning ózi sekildi aduyndy kóshe ruhyn aishyqtaydy.

«Astana Operadaghy» spektakli keremet etip jasaldy: Klavening týnerinki dekorasiyalary, jaryqpen jasalghan sheber júmys, tavernadaghy oryndyqtar retsizdigi men emosiyalar dauyly. Qaraqshylar triosy teatrlyq ekspressiyadan qoryqpay, spektakliding sәnin keltirdi.

Balettik qoyylymdaghyday múnda basty nazar ortalyq júpta bolady. Búl júpty bir kezderi Rolan Pety men onyng muzasy – súlu Zizy Janmer oryndaghan edi. Býginde búl partiyalarda Qazaqstannyng enbek sinirgen qayratkerleri Mәdina Ónerbaeva men Aygerim Beketaeva, sonday-aq balet solisteri Ghalymjan Núrmúhamet pen Dias Qúrmanghazy jarqyn óner kórsetti. Olardyng әrqaysysy óz beynelerin jandy boyaularmen jәne ishki terendikpen toltyrdy.

Mәdina Ónerbaevanyng oryndauyndaghy Karmen kóshe patshayymy ispetti. Ol batyl, tartymdy jәne boyynda shamaly qatygezdikting belgisi bar. Onyng qimyldarynan eliktirerlik nәziktik pen erkin bolmystyng lebi esedi. Búl óktem әri tartymdy Karmen – temeki fabrikasynyng júmysshysy, tavernalar men aulalardyng naghyz anyzy.

Aygerim Beketaeva sahnada Karmenning basqa beynesin jasady, onyng keyipkeri bir uaqytta súlu әri qatygez. Onyng iyilgish dene bitimi, aiqyn janary men qysqa etip qiylghan shashtary qatty qimyldargha, ekpindi búrylystar men bas ainaldyrarlyq sekirulerge bay horeografiya tilining bir bólshegine ainaldy. Onyng tehnikasy úshtalghan, qimyldary kýsh-qayratqa jәne keyipkerine tәn jenil minez-qúlyqqa toly.

Don Hozening partiyasyndaghy Ghalymjan Núrmúhamet pen Dias Qúrmanghazy týrli kýnderi keyipkerding shiyelenisken ishki sezimderin pash etti. Olardyng oryndauyndaghy Don Hoze – ishki qaqtyghysy janyn jegidey jegen ghashyq sarbaz. Biyik sekiruler, ótkir qozghalystar frazasy, flamenkonyng әserinen tughan jýikeni tozdyratyn ekpinder – osynyng barlyghy әngimening bir bólshegine ainaldy. Múnda әrbir qimyl qúshtarlyq pen paryzdyng kýresi turaly bayandady.

Balet truppasynyng energiyasy әrbir sahnada sezildi: kordebalet әrtisteri birge jәne jeke de ýilesimdi kórindi. Múnda sauyq keshteri men qúshtarlyq taghdyrdan kýshti bolatyn basqa әlemdi jasaugha degen batyl armannyng atmosferasy qalyqtady.

Altynay Asylmúratovanyng jetekshiligindegi «Astana Opera» balet truppasy joghary sheberlik dengeyin pash etti. R.Petiyding bir aktili baletterining baghdarlamasy teatr men  elimizding mәdeny ómiri ýshin manyzdy kezenge ainaldy. Ártister әlemdik jauharlarmen júmys isteuden biregey tәjiriybe aldy, al kórermender tóltuma zamanauy balet teatrynyng jandy energiyasyn sezinu mýmkindigine ie boldy.

Abai.kz