Qazaqstan finteh-egemendigin Reseyge berip qoydyng az aldynda. Qazir «modernizasiya» degen jeleumen elimizde bukmekerlik biznesti tolyq baqylaugha alatyn jýie engizilude. Búl qarjy aghyndaryn reseylik qúrylymdardyng qolyna tapsyruy mýmkin.

Múnday masqaragha qalay jettik? Sifrlik derbestigimizdi saqtaudyng ornyna biylik finteh salasyn sheteldikterge bere bastady. Qazir «Bukmekerlerding birynghay esep jýiesi» (BBEJ) atty jýie boyynsha býkil ekonomikagha qauipti jýristing alghashqy qadamy jasaluda.

Bәlening bәri 2020 jyly bastaldy. Sol kezde Turizm jәne sport ministrligi Bukmekerlik stavkalardy esepke alu ortalyghyn engizuge tyrysty. Búl jýie ayasynda memleket pen bukmekerler arasynda jeke deldal kompaniya payda boluy tiyis edi. Búl kompaniya sol kezde «Qazaqtelekomnyn» búrynghy basshysy Quanyshbek Esekeevpen baylanystyryldy. Deldal saladaghy qarjy aghynynyng 4%-yn ózine alyp otyruy kerek edi.

Joba sybaylas jemqorlyq janjalynan keyin toqtady. Osyghan qatysy bar sheneunikterding biri qymbat әielder sómkesi týrindegi paramen ústalyp, búdan sabaq alynar degenbiz. Biraq deldaldardyng rayynan qaytar týri joq.

2023 jyly deputat Elnúr Beysenbaev Parlament minberinen «eski Qazaqstannyng deldaldaryna» jol bermeymiz dep mәlimdegen edi. Biraq soghan qaramastan, BBEJ birauyzdan qabyldandy. Qazir jýieni Erbol Myrzabosynov basqaratyn ministrlik «jetildirude».

Reseylik izden qauip bar

BBEJ degen jay ghana jemqorlyq shemasy emes. Artynda reseylik qúrylymdardyng jýieli ekspansiyasy túr. Búl shemanyng negizgi oiynshysy Umar Kremlev (Lutfulloev). Ol Reseyde ESUPIS atty úqsas jýieni basqaryp otyr. Kremlev Reseydegi ýsh iri bukmeker kompaniyasynyng («Fonbet», «Pariy», «Liga Stavok») ortaq iyesi. Atalghan ýsh kompaniya Resey naryghynda kóshbasshy bolyp tabylady. Qazir «Fonbet» Qazaqstanda tirkelip, bizding azamattardan mol aqsha jinauda.

BBEJ tehnikalyq modernizasiya retinde kórsetilgenimen shyn mәninde fintehti baqylau jýiesi bolyp tabylady. Barlyq aqparat, onyng ishinde bәster, kliyentter, tranzaksiyalar, qarjy aghyndary bir platformagha jinalmaq. Osyny jýzege asyrsa reseylikter otandyq kez kelgen bukmekerdi tólem jýielerinen ajyrata alady jәne kliyentterdi ózderimen sybaylas kompaniyalargha baghyttay alady. Onymen birge, milliondaghan qazaqstandyqtyng derekterine qol jetkizu mýmkindigi ashylady. Jylyna 0,6–1,4 trillion tenge ainalymy bar salany baqylau arqyly reseylikter Qazaqstannan orasan zor kapital shyghara alady. Sonymen birge, qauipsizdik protokoldary men tәuelsiz baqylau bolmaghan jaghdayda búl kiybershabuyldar, derekterding taraluy men azamattargha sayasy qysym jasaugha jol ashady.

Eng qorqynyshtysy, jana zang kýshine engen son, BBEJ arqyly qajet derekter sheteldik arnayy qyzmetterding qolyna týsse, olar qazaqstandyqtardy bopsalap, óz shynjyryna baylap alamyz dep alaqandaryn ysqylap otyr. "Sen kezinde bәs tikkensin" dep, kez-kelgen sheneuikti bopsalap ýrkituge, qazaq mýddesine qarsy júmys istetuge bolady.

«Shahedterge» qazaq tengesi júmsala ma?

Resey soghys jýrgizip, biznes kiristerin «Shahed» pen «Oreshniyk» óndirisine baghyttap jatqanda, Qazaqstan óz finteh sektoryn kórshi baqylauyna berse, qazaqtan týsken kiris mindetti týrde soghys shyghyndaryna júmsalatyny anyq. Deputat Elnúr Beysenbaev búghan jol bermeymin dep ant bergenimen, aqyry qabyldanghan sheshimdi qoldady. Parlamentte qazir «attan salghan mәlimdemeler», «qogham aldyndaghy pikirtalastar» jýrude. Biraq búl shynayy kýres emes, taza kózboyaushylyq. Al naqty sheshimderdi Kremlev syndy akulalar jabyq esik jaghdayynda qabyldatyp jatyr.

BBEJ jay ghana bukmekerlik zang emes. Búl qazaqtyng sifrlyq infraqúrylymdy syrtqy oiynshylargha tapsyrudyng qauipti ýlgisi. Býgin bukmekerlerdi alsa, erteng bankter men saqtandyru jýiesine auyz salayyn dep túr.

Osy orayda, azamattardyng derekterin basqaru siyaqty manyzdy sheshimder nege halyqpen talqylanbaydy degen súraq tuyndaydy.

Maqala QR Turizm jәne sport ministrligining ashyq derekteri men qújattaryna negizdelip dayyndaldy.

Abai.kz