Elordada Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyng qatysuymen AIF-2025 forumy bastaldy.

Forum 29-30 mamyr kýnderi ótedi. Auqymdy is-sharany býgin Preziydent Qasym-Jomart Toqaev sóz sóilep ashty.

Astana halyqaralyq forumy – Ortalyq Aziyadaghy eng iri dialogtyq alandardyng biri. Forum ayasynda әlemdik dengeydegi ózekti mәseleler – syrtqy sayasat, ekonomika jәne qarjy, qauipsizdik, túraqty damu, energetika jәne klimat taqyryptary talqylanady.

Forumgha shetel ýkimetterining ókilderi, halyqaralyq úiymdar, transúlttyq korporasiyalar, biznes jәne akademiyalyq orta kóshbasshylary qatysady.

AIF – týrli salanyng sarapshylary men sheshim qabyldaushy túlghalary ýshin jahandyq yntymaqtastyq pen jana seriktestikterdi damytugha arnalghan manyzdy platforma.

Preziydent Qasym-Jomart Toqaev Astana halyqaralyq forumynyng Plenarlyq sessiyasynda sóz sóiledi

"Qadirli qonaqtar!

Barshanyzben Astana halyqaralyq forumynda jýzdeskenime quanyshtymyn!

Býgingi basqosugha shetel ýkimetterining basshylary, diplomatiya, biznes jәne akademiyalyq ortadaghy dostarymyz ben әriptesterimiz qatysyp otyr.

Mәrtebeli meymandarymyzgha, atap aitqanda, Ruanda Preziydenti Poli Kagamege jәne Soltýstik Makedoniya Preziydenti Gordana Silyanovska-Davkovagha, Europa Kenesining Bas hatshysy Alen Bersege, BÚÚ-nyng búrynghy Bas hatshysy Pan Gy Mungha, Birikken Últtar Úiymy jýiesining jetekshilerine, forumnyng ózge de qatysushylaryna shynayy rizashylyghymdy bildiremin.

Forum ayasynda jahandyq ekonomika, ónirlik yntymaqtastyq jәne halyqaralyq kýn tәrtibindegi basqa da mәseleler jóninde nәtiyjeli pikir almasamyz dep ýmittenemiz.

Býgingi jiyn әlemde belgisizdik beleng alghan kezende ótip otyr. Múny jolayryq, halyqaralyq qatynastardaghy syn saghaty dep sipattasaq ta bolady. Alayda búl tújyrymdy tarihshylardyng enshisine qaldyrghan jón. Qazir osy jaghdaygha qalay jauap beretinimiz manyzdy. Aldymyzda tandau túr: qanday sheshim qabyldaymyz, qanday qúndylyqtardy qorghaymyz?!

Dýnie jýzin qaqtyghystar men soghys órti jaylap barady. Byltyrghy mәlimetke sәikes, 52 memleket qaruly qaqtyghys jaghdayynda túrghan. Al osynday qatygez әreketterden kelgen ekonomikalyq shyghyn 19 trillion dollargha jetti. Búl, shamamen, әlemdik IJÓ-ning 13,5 payyzy.

Degenmen osy sandardyng arghy jaghyndaghy ahual odan da qorqynyshty: qazirgi qaqtyghystar anaghúrlym úzaq әri kýrdeli sipatqa iye. Oghan kóptegen «oyynshylar», tipti, eshqanday memleketke qatysy joq toptar aralasady. Búdan bólek, múnday qaqtyghystardyng tamyrynda týrli qayshylyqtar jatyr.

Atalghan faktorlar beybitshilikting berik ornauyna kedergi keltirude. Ayryqsha alandaushylyq tughyzatyn taghy bir dýnie bar. Ol – әlemdegi osy tektes shiyelenisterding jahangha mýldem jana týsinik pen qúndylyqtar úsynyp, adamzatty týbegeyli týlegen, biraq әzirge beymәlim keleshekke bastap bara jatqan jasandy intellektining damu trendimen esh ýilespeui.

Búl orayda tarihy tújyrymdar men sayasy arazdyqqa negizdelgen әskery qaqtyghystar men soghystar mýldem orynsyz, tipti aqylgha qonbaydy.

Soghysudyng ornyna biz halqymyzdy, әsirese, jastarymyzdy sanaly әri órkeniyetti qogham qúrugha ýndeuimiz kerek.

Áriyne, qaqtyghystardyng qay-qaysysy da jiti nazar audarudy qajet etedi. Áytse de, yadrolyq qarudy iyelengen memleketter arasyndaghy shiyeleniske airyqsha mәn bergenimiz jón.

Býginde toghyz elding arsenalynda jalpy sany 13 myng yadrolyq oqtúmsyq bar. Sarapshylar ony qoldanu yqtimaldylyghy artyp kele jatqanyn eskertedi. Tipti, búghan jazatayym qatelik, oqys oqigha nemese eskalasiya sebep boluy mýmkin.

Bir ghana jarylystyng saldary joyqyn bolmaq. Ghalymdar atom bombasy týsken jerin kýl-talqan etip qana qoymay, jahandyq auqymdaghy klimat apatyna әkep soghuy, egistik ataulyny joyyp jiberui mýmkin ekenin aitady.

Onyng qasiretin biz jaqsy bilemiz. Jerimizde jasalghan 450 yadrolyq synaqtyng zardabymen Qazaqstan әli kýnge deyin betpe-bet kelip otyr. Biz beybitshilik ýshin Kenes ókimetinen múragha qalghan yadrolyq arsenaldan óz erkimizben bas tarttyq. Býginde jappay qyryp-joyatyn yadrolyq jәne biologiyalyq qarudy taratpau ústanymyn jaqtaymyz.

Jahandyq qauipsizdikke tóngen qaterge tek geosayasy sipat túrghysynan qaramau kerek. Múny moyyndaghan jón.

Álemdegi qazirgi ahual ózgerip jatyr. Mulitilateralizmning ýni qúmyqqanda, proteksionizm órshiydi.

Osynau bey-bereket kezendegi bizding mindetimiz – yntymaqty qatang saqtau, ydyraghan túsyn qayta qalpyna keltiru.

Qazaqstan qazirgidey almaghayyp zamandy syndarly yqpaldastyq túrghysynan qarastyrady. Syrtqy sayasatta jikke bólinbey dialogqa keludi, kez kelgen elding egemendigin qúrmetteudi basshylyqqa alamyz.

Ásireúltshyldyq tanytyp, ózge halyqtardyng tarihy men mәdeny dәstýrlerin mensinbeuge jol berilmeydi.

Az halyqtardyng ana tilinde sóilep, tól mәdeniyetin dәripteuine qúrmetpen qarau qajet. Sondyqtan Qazaqstanda «Birligimiz – әraluandyqta» qaghidatyn qatang ústanamyz.

Qúrmetti dostar!

Songhy birneshe jylda Qazaqstanda auqymdy ekonomikalyq jәne institusionaldyq reformalar jýrgizildi. Bizding maqsatymyz aiqyn – barynsha әrtaraptandyrylghan, inkluzivti jәne keleshekke baghdarlanghan ekonomika qúru. Ekonomikalyq ósim ornyqty bolumen qatar, onyng iygiligi әr azamatqa әdil bólinuge tiyis.

Elimizdi týbegeyli janghyrtyp, Ádiletti Qazaqstannyng negizin qalau ýshin memlekettilikti nyghaytugha kóp kýsh-jiger júmsap jatyrmyz.

Jalpyúlttyq referendum arqyly Konstitusiyamyzgha ózgeris engizilip, basty biylik instituttaryna reforma jasaldy.

Biz superpreziydenttik jýieden bas tarttyq. «Kýshti Preziydent – yqpaldy Parlament – esep beretin Ýkimet» qaghidasyn basshylyqqa alatyn, tejeu men tepe-tendik jýiesi bar preziydenttik respublika jolyn tandadyq.

Búl tújyrym Qazaqstandaghy sayasy jýiening erekshelikterine meylinshe layyqty modeli ekenine kәmil senemin.

Preziydent ókilettiligi bir rettik 7 jyldyq merzimmen shekteldi. Qazaqstanda ghana emes, bizding aimaqta múnday sheshim búryn-sondy qabyldanbaghan. Mening oiymsha, búl qadam elimizding sayasy jýiesin nyghaytugha, ekonomikasyn damytugha jәne órkeniyetti qogham qúrugha negiz bolady.

Preziydent – halyqtyng belgili bir merzimge, bizding jaghdayymyzda jeti jylgha jaldaghan menedjeri.

Parlament azamattyq qogham jәne jana sayasy partiyalardyng mýshelerimen tolyqty. Sonday-aq әielderge, jastargha jәne әleumettik túrghydan osal toptyng ókilderine qosymsha kvota berildi.

Adam qúqyqtaryn qorghaudyng naqty tetikteri bolmasa, ilgeri jylju mýmkin emes. Búl jýie «Zang men tәrtip» qaghidatynda kórinis tapqan.

Biz atalghan reformalardy geosayasy ahual túraqsyz kezende qolgha alghanymyzdy bilemiz. Biraq «Jol múraty – jetu». Osy strategiyalyq baghdarymyzdan ainymaymyz, reformalardy toqtatpaymyz.

Jahandaghy syn-qaterlerge qaramastan, ekonomikamyz byltyr 5,1 payyzgha ósti. Shetelden tartylghan tikeley investisiyanyng kólemi rekordtyq kórsetkishke jetti. Transkaspiy halyqaralyq kólik baghytymen tasymaldanghan jýk 62 payyzgha artty.

Deytúrghanmen bizding strategiyalyq múratymyz sifrmen ghana ólshenbeydi. Búl reformalar júrtshylyqtyng órkendeuine jol ashatyn jana qoghamdyq kelisimdi ornatudy kózdeydi.

Biz adam kapitalyna investisiya salyp, jas mamandardyng qalyptasuyna jaghday jasaymyz. Eng basty mindetimiz – aimaqtar arasyndaghy alshaqtyqty azaytu jәne orta tapty nyghaytu.

Sol sebepti sifrlyq tehnologiya men jasandy intellektiden bastap jasyl energetika men qosymsha qúny joghary óndiriske deyingi negizgi sektorlardaghy әleuetimizdi kýsheyte beremiz.

Biz sifrlyq transformasiyada eleuli tabysqa qol jetkizdik. Maqsatymyz – Euraziyadaghy jetekshi IT habqa ainalu.

Ásirese, jasandy intellektini damytugha airyqsha mәn berip otyrmyz. Birqatar sheteldik uniyversiytetting filialy bar, zertteu men әzirleu salasyndaghy seriktestik jolgha qoyylghan akademiyalyq jәne innovasiyalyq habqa ainalghymyz keledi.

Qazaqstan eng quatty superkompiuterdi iske qosugha kiristi. Qazirding ózinde búl júmys bastalyp ketti.

Búdan bólek, SryptoCity dep atalatyn jana pilottyq jobany jýzege asyrudy josparlap otyrmyz. Múnda kriptovalutany azyq-týlik satyp alugha, qyzmet tólemine jәne basqa da maqsattarda paydalanugha jaghday jasalady.

Álemdegi uran qorynyng 40 payyzy Qazaqstannyng enshisinde. Sondyqtan elimiz atom energetikasyn damytudy últtyq strategiyanyng basym baghyty retinde qarastyrady.

Alayda klimat daghdarysy sheshilmey, eshqanday ornyqty damu bolmaydy. Ortalyq Aziya – planetadaghy klimat ózgeristerine osal ónirlerding biri. Múnda ghalamdyq jylynu dengeyi әlemdegi ortasha kórsetkishpen salystyrghanda eki ese joghary.

Atalghan qiyndyqtardy enseru ýshin ónirlik túrghydan ýilestirilgen, pragmatikalyq baghyttaghy klimat kýn tәrtibin ilgeriletuge beyilmiz. Onyng ayasynda elimiz birqatar halyqaralyq úiymgha mýshe bolyp, kelisimderge qosyldy.

Kelesi jyly Qazaqstan BÚÚ-men birge Ónirlik ekologiyalyq sammiytin ótkizedi. Búl alang Ortalyq Aziya elderining strategiyasyn jahandyq maqsatpen úshtastyrudy kózdeydi.

Qazaqstan ózara qúrmet pen aimaqtyq yqpaldastyqty arqau etken Ortalyq Aziyanyng túraqtylyghy berik, yntymaghy bekem, bolashaghy aiqyn bolghanyn qalaydy.

Eki ay búryn BÚÚ Bas Assambleyasy Almatyda Ortalyq Aziya men Aughanstan ýshin Ornyqty damu maqsattary jónindegi BÚÚ-nyng aimaqtyq ortalyghyn qúru turaly qarardy resmy týrde qabyldady.

Búl – bizding kópjaqty damugha ýles qosqan manyzdy jetistigimiz. Atalghan ortalyq birlesken jobalargha qoldau kórsetip, tehnikalyq saraptamalardy qamtamasyz etedi jәne halyqaralyq yntymaqtastyqty ýilestiredi.

Qadirli qonaqtar!

Sózsiz, biz betpe-bet kelip otyrghan syn-qaterler transúlttyq sipatqa iye. Desek te oghan qarsy әreketimizde birizdilik joq. Álemdegi ahual óte shetin, túraqsyz әri keregharlyqqa toly. Sondyqtan jahandyq yntymaqtastyq ýshin qúrylghan instituttar osy jaghdaylargha say bolugha tiyis.

Qazaqstan orta derjavalar әdiletti әri inkluzivti әlemdik tәrtipting ornauyna mýddeli boluy kerek dep sanaydy. Qazirgi jýieni múqiyat saralap, tyng әdis-tәsilderge sýienu qajet. Soghan sәikes, orta derjavalar da jauapkershilik jýgin kóteruge dayyn bolugha tiyis.

Jyl sonyna taman Niu-Yorkte BÚÚ-nyng 80 jyldyghyn atap ótemiz. 1945 jyly, yaghni, dýnie jýzindegi súrapyl soghystan keyin 51 memleket birge qúrghan búl Úiym beybit әri qauipsiz әlemdi qúrudyng batyl jolyn úsyndy.

Býginde Úiymgha 193 el mýshe. Osylaysha, ol әlemdegi qúramy әraluan, kýrdeli әri ózara tyghyz baylanysqan qoghamdastyqqa ainaldy.

Áytse de BÚÚ-nyng negizgi tarmaqtary, әsirese, Qauipsizdik Kenesi mýldem ózgergen joq.

80 jyl búryn jasalghan institusionaldy qúrylym men qazirgi zaman arasynda alshaqtyq kóp. Búl Úiymgha jәne onyng tiyimdiligine degen senimge selkeu týsiredi.

Milliardtaghan adamnyng taghdyryna әser etetin asa manyzdy sheshimdi birneshe elding qabyldaghany dúrys emes.

Sondyqtan Qazaqstan BÚÚ Qauipsizdik Kenesining qúramyn keneytip, oghan әlemning әr ónirinen ókil qosu turaly ústanymdy qoldaydy.

BÚÚ ózektiligin joghaltpay, qazirgi zamannyng talaptaryna say boluy ýshin Qauipsizdik Kenesine qúrylymdyq reforma jasalugha tiyis.

Alpauyt elder beybitshilik pen qauipsizdikti saqtaugha beyil ekenin anyq bildirui kerek. Ári barlyq memleketting territoriyalyq tútastyghyn qorghau turaly eng basty qaghidattan ainymaugha tiyis.

Bәrimiz BÚÚ Jarghysyn mýltiksiz saqtauymyz qajet. Onyng negizgi prinsipterine ýstirt nemese nemqúrayly qaraudan aulaq boluymyz kerek. Sonda ghana Birikken Últtar Úiymynyng abyroy-bedeline degen senimdi qalpyna keltire alamyz.

Qadirli dostar!

Sizder Astanagha әlemning týkpir-týkpirinen keldinizder. Árqaysysynyz tәjiriybelerinizdi, dýniyetanymdarynyzdy jәne qúndylyqtardyng yqpalymen qalyptasqan kózqarastarynyzdy ortagha salasyzdar.

Atalghan forumnyng mәni osynday intellektualdyq әraluandyqta jatyr.

Aldymyzda keleshekting týrli ssenariyi kýtip túr. Biri ýmit úyalatady, biri qauip-qaterge toly. Bәrine ortaq órkeniyet jolyn tandaymyz ba, әlde jikke bólinip qúrdymgha ketemiz be? Ony ýrkerdey toptyng mәlimdemesi emes, kópting auyzbirshiligi sheshui qajet.

Astana halyqaralyq forumy osy yntymaqtastyqqa qoldau bildiru ýshin qúryldy. Atalghan alang ózara qúrmetke negizdelgen jәne ashyq pikirtalas mýmkindigin úsynady.

Biylghy forum taqyryby – «Aqyl-oy qosu arqyly keleshekti baghdarlau» ( Connecting Minds, Shaping the Future) Búl – bizding ýndeuimiz әri qaltqysyz senimimiz.

Jahandyq syn-qaterdi jalghyz enseru mýmkin emes. Diplomatiya resmy protokoldyng tar shenberinen shyghyp, anaghúrlym tereng әri adamy qalyptaghy qarym-qatynasqa tór úsynugha tiyis.

Biz dýniyejýzilik damudyng jana kezenine qadam bastyq. Múnda adamdar arasyndaghy senim, bilim-tәjiriybemen bólisu jәne azamattyq qoghamnyng yntymaqtastyghy halyqaralyq qatynastardyng jana irgetasyn qalaydy. Sondyqtan yqpaldastyqtyng ayasyn keneyte beruimiz kerek.

Qazaqstan iydeyanyng keni, araaghayyndyq sheshimderding arhiytektory jәne týrli ónirler men mәdeniyetterding seriktesi retinde osy ózgeristerge ýles qosugha dayyn.

Búl forum tyng oilar aitylatyn ghana emes, batyl qadamdar jasalatyn alangha ainalsyn. Barshanyzdy mazmúndy dialog ornatugha shaqyramyn.

Aldaghy pikirtalastar qyzyqty, forum júmysy nәtiyjeli boluyna tilektestik bildiremin.

Raqmet!"

Abai.kz