Senbi, 14 Mausym 2025
Jalqy súraq 449 0 pikir 13 Mausym, 2025 saghat 15:55

Qazaqstanda taghy bir jana oblys payda bola ma?

Suret: aikyn.kz.

Taghdyrsheshti әreket bolmaghandyqtan, atalghan aumaqtyng túrghyndary әrkez jәne әr uaqytta mún-múqtajyn, mәselesin joghary jaqqa jetkizumen keledi, dep jazady inbusiness.kz sayty.

Torghay júrtynyng ekinshi tynysy ashylar kýn qashan tuady?

Osy orayda, inbusiness.kz saytynyng tilshisi birneshe keyipkermen sóilesip, "Torghaydyng qaytadan oblys bolyp ashylu yqtimaldyghy qanshalyqty?" degen súraqqa jauap izdep kórdi.

Álbette, búl býgin jәne oida-joqta qozghalyp otyrghan mәsele emes. Ondaghy júrtshylyq jana oblystyng ashylar kýnin asygha kýtip jýr jәne onyng "belgili bir deygeyde alghysharttary jasalyp jatyr" dep esepteydi. Yaghni, sýiinshi súraytyn kýn de alys emes boluy kerek.

Torghaydyng janashyr azamaty, qogham belsendisi Erbol Bekbosyn Torghayda iygerilmey jatqan jerlerding óte kóp ekenin aitady.

– Óte ózekti mәsele bar, ol – bos jerding jau shaqyratyny. Osy kezde Jangeldin audanynda 2 million gektar, Amangeldi audanynda 1,5 million gektar, Arqalyq qalasynda 500 myng gektar jer bos, iygerilmey jatyr. Onda mal ósip jatqan joq, egin taghy egilmeydi. Syrttan investorlar da kelmeydi. Joldyng qashyqtyghyn sebep etip biraz azamat elden kóship ketti. Auyldardyng kóbi jabyludyng aldynda túr. Áytpese, olar – naghyz turizmge súranyp túrghan auyldar. Qanshama kórikti jerler, tarihiy-mәdeny ghimarattar bar. Alash arystary Ahmet Baytúrsynúly men Mirjaqyp Dulatúlynyng basyna baru ýshin әlemning týkpir-týkpirinen adamdar keledi. Sony úiymdastyra almay otyrmyz. Sonyng bәrine jol sekildi, taghy da basqa ózekti mәseleler qolbaylau bolady. Torghay oblysy ashylsa, Arqalyqtyng ózindik әleumettik ken-baylyqtary bar, solar zerttelui, iygerilui kerek. Torghay óniri arqyly mal sharuashylyghyn damytyp, әlemge әigili bolugha mýmkindik bar. Oblys bolghan jaghdayda, ózining әleumettik jobalary bolady, biznes josparlary tuyndaydy. Sol arqyly oblys ta algha basushy edi, – deydi ol.

Al tarihshy, shejireshi Amandyq Ámirhamzin ótken jyly Qostanay oblysynda 25 auyldyng jabylghanyn sóz etti. Ol múny halyqtyng kóshuimen baylanystyrady.

– Qazirgi uaqytta Qazaqstandaghy halyq sany eng azayyp jatqan ónirler – Soltýstik Qazaqstandaghy aimaqtar. Pavlodar oblysy, SQO jәne Qostanay oblysy. Mysaly, byltyrghy jyly Qostanay oblysynyng 25 auyly jabylghan. Onyng ishinde Qarabalyq audanynda 9 auyl kartadan joyyldy. Qarap otyrsanyz, halyqtyng ishki kóshi-qony tym kóp. Eger jaghday qaytalana beretin bolsa, onda ol jerler bos qalady. Al, bos qalghan jer jau shaqyrady. Mysaly, 1989 jyly qazirgi sol kezdegi Torghay oblysynyng Jangeldin jәne Amangeldi audandarynda 32 mynnan 36 myngha deyin halyq túrghan. Qazir Jangeldin audanynda – 12 500, Amangeldi audanynda 16500 jobasynda ghana halyq bar. Áriyne, halyq sany ósip jatyr, biraq ishki kóshi-qon kóp, – dep nalidy ol.

Torghay óniri turaly jiyi-jii mәsele kóterip jýrgen jandardyng biri – Erbol Bekbosyn. Ol BAQ pen әleumettik jeliler arqyly ózining ghana emes, kýlli Torghay júrtynyng bazynasyn jogharygha jetkizip keledi.

– 3 jyl búryn "Torghay oblysy ashylsyn!" degen miting ótti, búl – óte manyzdy mәsele, ýlken is-shara. Astana qalasynan bastalyp, Arqalyq, Amangeldi, Jangeldin audandarynda, Qostanay qalasynda ótti. Jergilikti halyq qatty qoldady. Múnday dengeydegi joba, joba bolghanda halyqtyng osynday naqty talaby basqa eshqayda bolghan joq. Óte mәdeniyetti týrde jetkizdik. Búghan deyin Ahmet Baytúrsynúlynyng 150 jyldyghy YuNESKO kóleminde atalyp ótuge dayyn boldy. Sol kezde Amanqaraghayda órt shyghyp, toy ótpey qaldy. Mereyli datada Torghaygha qatysty erekshe janalyq jariyalanar dep ýmittenip edik, – dep naqtylay týsti ol.

Sóz basynda jazghanymyzday, Torghay oblysyn ashu turaly iydeya qoghamda kóp qozghalyp jýr. Tipti, Abay, Úlytau jәne Jetisu oblystary qúrylghan uaqytta torghaylyqtar biraz talpynys jasaghan edi. Álbette, Torghay toqaldan tughan joq. "Oblys bolyp qayta ashylsyn" dep bastama kóterip jýrgenderding de ózindik uәji, naqty talaby jәne oryndy úsynystary bar.

"Torghay oblysynyng ashylghany ekonomikalyq túrghydan qanshalyqty tiyimdi?" degen súraqty ólketanushy Amandyq Ámirhamzinge baghyttadyq. Ol bizge naqty 4 faktpen jauap beruge tyrysty.

– Birinshiden, Torghay oblysy Soltýstik Qazaqstanda ornalasqan bolsa da, geografiyalyq ornalasuy bir jaghy batyspen, ekinshi jaghy Qaraghandy, Úlytau oblystarymen jәne Qazaqstannyng ontýstik-batysy Qyzylorda oblysymen shektesedi. Sәikesinshe, Qostanay, Aqmola oblystarymen. Yaghni, ornalasuy óte tiyimdi. Osyny paydalanyp, tranzittik әleuetin arttyrugha bolady. Ol turaly Preziydent te aitty ghoy. "Ortalyq – Batys" jolyn biyldan qaldyrmay salu kerek" dep. Yaghni, biz elding batysyna baru ýshin 800 shaqyrym ainalma jol arqyly, Qostanaygha túraqtap, odan Altynsarin arqyly Aqtóbege shyghamyz. Al әlgi jol týsse, Astana men Arqalyqtyng arasy 390 shaqyrym desek, ekinshi jaghy Torghay men Arqalyqtyng arasy – 285 shaqyrym, Yrghyz ben Torghaydyng arasy tiyip túr. Yaghni, tranzit arqyly qanshama ýnem jasar edik. Ol әriyne, jergilikti infraqúrylymnyng damuyna әser etedi, halyqtyng qaytadan jol boyyna shoghyrlanuyna mýmkindik tuady. Jәne auyl jәne mal sharuashylyghynyng damuyna sebep bolady. Búl – Astanany azyq-týlikpen qamtamasyz etuding de bir joly, – dep týsindirdi janashyr azamat.

Onyng sózinshe, bir uaqyttary Torghaydyng astyghy Italiyagha deyin eksporttalghan. Búl – auyl sharuashylyghy jәne mal sharuashylyghyn damytugha taptyrmaytyn ónir.

– Ekinshiden, Torghay kendi aimaqqa jatady. Bir ghana Arqalyqtyng ózinde 40 shaqty ken orny bar. Sol kenishterdi iygeru arqyly halyqty júmyspen qamtugha bolady. Ýshinshiden, tranzittik aimaq, oghan jogharyda toqtalyp óttim. Tórtinshisi әri manyzdysy – aimaqta turizm saalsyn damytu. Búl ónir qazaqtildi, salt-dәstýrdi saqtap qalghan, tarihy túlghalary kóp. Qay jaghynan alsa da, oblys bolugha layyqty. Torghay degende kóbi Arqalyq qalasy men Jangeldiyn, Amangeldi audandaryn aitady. Negizi, onyng 10 shaqty kategoriyasy bar. Qostanay oblysyna bergen 5 audany jәne Aqmola oblysyna bergen 5 audanybar. Barlyghy 10 audanynda әli de 180 mynday halyq túrady. (búryn 360 mynday halyq bolghan). Eger oblys ortalyghy ashylatyn bolsa, jana júmys oryndary kóbeyse, ónerkәsip damysa, halyq tezirek kóshedi. Qazir halyq mobilidi halyqqa ainaldy. Janylmasam, 1989 jyldary Týrkistanda 70-80 myng ghana halyq túrghan, qazir 270-280 mynday, yaghny 200 myngha artty. Sondyqtan, halyqtyng kóbengi tez qarqynda ótedi. Salystyrmaly týrde biz Soltýstikke de jaqynbyz. Oblys ashu halyqty teriskeyge shoghyrlandyrudyng da bir joly sanalady. Men "Ortalyq – Batys" jolynyng salynuy, jergilikti kәsipkerlerge 1 payyzdyq jenildikpen nesiyelerding berilui, Arqalyqta әuejaydyng salynuy, "Qostanay oblysynyng ontýstik audandaryn damytu" degen sekildi arnayy qabyldanghan baghdarlama jәne sol siyaqty birneshe mysaldy Torghay oblysyn ashudyng alghysharty dep oilaymyn, – dep ýmitti ekenin de jetkizdi A.Ámirhamziyn.

Jalpy, búl úsynyskóp úzamay jýzege asatyn sekildi. Álbette, jana oblysty qayta ashu turaly bastamanyng ekonomikalyq túrghyda qanday mәnge ie ekenin naqtylay týsu kerek.

Mәsele sol, tek oblys ashqannan bәri sheshile me? Áriyne, artyqshylyghy kózge anyq kórinip túr desek te, kedergileri de sonshalyqty kezdeseri anyq.

Abai.kz

0 pikir