Bizding tughan elimiz, 1991 jyly sayasy tәuelsizdigin alyp, derbes memleket retinde әlemge tanyldy. Osy tarihy sәtten beri 30 jyldan astam uaqyt ótse de, últtyq sanada, qogham psihologiyasynda әli kýnge deyin tәueldilik, baghynyshtylyq, qúldyq sana sekildi tarihy dertterding belgileri saqtalyp keledi.

Búl – otarlyq kezeng men totalitarlyq jýiening úzaq jyldar boyghy ezip-janshuynyng saldary. Býgingi qoghamda kezdesetin jaltaqtyq, bastamashyldyqtan qashu, óz tili men mәdeniyetine mensinbey qarau sekildi minezder – sonyng aighaghy. Endigi maqsat – tek sayasy ghana emes, ruhany tәuelsizdikke de qol jetkizu. Ol ýshin qazaq qoghamyna ne isteu kerek?

Qúldyq sana degen ne?

Qúldyq sana – búl adam men qoghamnyng óz bolmysyn tómen sanap, ózgeni joghary qongy, óz taghdyryn ózi sheshuge qabiletsizbin degen ishki senim. Múnday sana, bizding qoghamynyzda – otarlau, mәjbýrli iydeologiya, jýieli qysym men mәdeny assimilyasiya nәtiyjesinde qalyptasqan - deuge bolady. Elimizding jaghdayynda búl sananyng tamyry – Resey imperiyasy men Kenes Odaghynyng sayasy qúrylymdarynan bastau alady.

Bizdegi, qúldyq sana kórinisteri mynadan kórinedi: sheshim qabyldauda bastama kórsetuden qorqu, ózining tili men mәdeniyetin mensinbeu, shetelge, bótenge tabynu, óz últynyng mýddesin emes, ózge elding mýddesin basym sanau.

El qoghamdaghy kórinisteri:

Qazaqstanda tәuelsizdikke qaramastan, búl sana týri әli de keng etek jayghan:

- kóptegen ata-analar balalaryn orys nemese aghylshyn tilinde oqytudy jón kóredi, sebebi qazaq tili «mýmkindik bermeydi» degen qate týsinik bar;

- әleumettik jelimizde, BAQ-ta batysqa nemese Reseyge qaray beyimdelu;

Búl qúbylystar ruhany erkindikti tejep, demokratiyalyq instituttardyng damuyna, azamattyq qoghamnyng qalyptasuyna ýlken kedergi keltiredi.

Al, endi qúldyq sanadan arylu joldary qanday boluy tiyis. Bizding pikirimiz:

Bilim jýiesin týbegeyli janartu

Bilim – sanany ózgertu qúraly. Býginde mektepterde, joghary oqu oryndarynda syny oilaugha, jeke kózqaras qalyptastyrugha, últtyq tarihty shynayy oqytugha basymdyq kórsetilui kerek. Últtyng ótkenin búrmalausyz bilu – tól halqynyng kim ekenin tanugha bastaydy. Ol ýshin, qazaq tili men tarihyn zamanauy formatta oqytu, shynayy tәuelsiz BAQ-ty qoldau, últtyq sana tәrbiyesin damytu, azamattyq belsendilikti qoldau óte qajet.

Qogham óz taghdyryn ózi sheshu ýshin belsendilikti kýsheytu kerek. Qúldyq sana kóbine passivtilikpen baylanysty. Sondyqtan әr adam azamattyq jauapkershilikti sezinip, ózgeristi ózinen bastaugha tiyis.

Últtyq mәdeniyet pen tilding ýstemdigin qamtamasyz etu

Qazaq tili – tek kommunikasiya qúraly emes, ol – ruhtyng tiregi. Qúldyq sana kóbine óz tiline mensinbey qaraudan bastalady. Tildi mensinbegen – ózining elin, qazaq memleketin mensinbeu degen sóz. Búl túlghanyng satqyndyghyn kórsetedi. Sondyqtan, qazaq tilinde sapaly kontentti kóbeytu (filim, әdebiyet, podkast), mektepke deyingi mekemelerden bastap tolyq qazaqsha bilim jýiesin qúru, til problemasyn sayasilandyrmay, biylik – memleketting damuynyng qúramdas bóligi retinde qarau kerek.

Sonymen qatar, jeke túlghalyq ózgeristerge den qong qajet. Ár adam ózin ózgertu arqyly qoghamdy ózgertedi. Qúldyq sana – aldymen jeke túlghanyng ishinde. Sondyqtan әrbir adam óz oilau jýiesin, dýniyetanymyn qayta qarap, ózine súraq qoyy qajet: Men óz tandauymdy ózim jasap jýrmin be, әlde bireuding búiryghymen be? Men kimmin, qaydan keldim, qayda bara jatyrmyn?

Qazaqstannyng sayasy tәuelsizdigi – tarihy jetistik. Alayda, búl tek alghashqy qadam. Endigi bizding mindetimiz – ruhany tәuelsizdikke jetu, qúldyq sana qúrsauynan arylu. Búl tek biylikting ghana emes, әr azamattyng jauapkershiligi. Sanany ózgertu – úzaq әri kýrdeli ýderis, biraq odan basqa jol joq. Óz tilin, tarihyn, elining bolmysyn qúrmettegen últ qana naghyz erkin el bola alady.

Tәuelsizdik – tek qújatpen emes, sanamen ornaytyn qúndylyq.

Beysenghazy Úlyqbek,

Qazaqstan Jurnalister Odaghynyng mýshesi

Abai.kz