ءبىزدىڭ تۋعان ەلىمىز، 1991 جىلى ساياسي تاۋەلسىزدىگىن الىپ، دەربەس مەملەكەت رەتىندە الەمگە تانىلدى. وسى تاريحي ساتتەن بەرى 30 جىلدان استام ۋاقىت وتسە دە، ۇلتتىق سانادا، قوعام پسيحولوگياسىندا ءالى كۇنگە دەيىن تاۋەلدىلىك، باعىنىشتىلىق، قۇلدىق سانا سەكىلدى تاريحي دەرتتەردىڭ بەلگىلەرى ساقتالىپ كەلەدى.

بۇل – وتارلىق كەزەڭ مەن توتاليتارلىق جۇيەنىڭ ۇزاق جىلدار بويعى ەزىپ-جانشۋىنىڭ سالدارى. بۇگىنگى قوعامدا كەزدەسەتىن جالتاقتىق، باستاماشىلدىقتان قاشۋ، ءوز ءتىلى مەن مادەنيەتىنە مەنسىنبەي قاراۋ سەكىلدى مىنەزدەر – سونىڭ ايعاعى. ەندىگى ماقسات – تەك ساياسي عانا ەمەس، رۋحاني تاۋەلسىزدىككە دە قول جەتكىزۋ. ول ءۇشىن قازاق قوعامىنا نە ىستەۋ كەرەك؟

قۇلدىق سانا دەگەن نە؟

قۇلدىق سانا – بۇل ادام مەن قوعامنىڭ ءوز بولمىسىن تومەن ساناپ، وزگەنى جوعارى قويۋى، ءوز تاعدىرىن ءوزى شەشۋگە قابىلەتسىزبىن دەگەن ىشكى سەنىم. مۇنداي سانا، ءبىزدىڭ قوعامىنىزدا – وتارلاۋ, ءماجبۇرلى يدەولوگيا, جۇيەلى قىسىم مەن مادەني اسسيميلياتسيا ناتيجەسىندە قالىپتاسقان - دەۋگە بولادى. ەلىمىزدىڭ جاعدايىندا بۇل سانانىڭ تامىرى – رەسەي يمپەرياسى مەن كەڭەس وداعىنىڭ ساياسي قۇرىلىمدارىنان باستاۋ الادى.

بىزدەگى، قۇلدىق سانا كورىنىستەرى مىنادان كورىنەدى: شەشىم قابىلداۋدا باستاما كورسەتۋدەن قورقۋ، ءوزىنىڭ ءتىلى مەن مادەنيەتىن مەنسىنبەۋ، شەتەلگە، بوتەنگە تابىنۋ، ءوز ۇلتىنىڭ مۇددەسىن ەمەس، وزگە ەلدىڭ مۇددەسىن باسىم ساناۋ.

ەل قوعامداعى كورىنىستەرى:

قازاقستاندا تاۋەلسىزدىككە قاراماستان، بۇل سانا ءتۇرى ءالى دە كەڭ ەتەك جايعان:

- كوپتەگەن اتا-انالار بالالارىن ورىس نەمەسە اعىلشىن تىلىندە وقىتۋدى ءجون كورەدى، سەبەبى قازاق ءتىلى «مۇمكىندىك بەرمەيدى» دەگەن قاتە تۇسىنىك بار;

- الەۋمەتتىك جەلىمىزدە، باق-تا باتىسقا نەمەسە رەسەيگە قاراي بەيىمدەلۋ;

بۇل قۇبىلىستار رۋحاني ەركىندىكتى تەجەپ، دەموكراتيالىق ينستيتۋتتاردىڭ دامۋىنا، ازاماتتىق قوعامنىڭ قالىپتاسۋىنا ۇلكەن كەدەرگى كەلتىرەدى.

ال، ەندى قۇلدىق سانادان ارىلۋ جولدارى قانداي بولۋى ءتيىس. ءبىزدىڭ پىكىرىمىز:

ءبىلىم جۇيەسىن تۇبەگەيلى جاڭارتۋ

ءبىلىم – سانانى وزگەرتۋ قۇرالى. بۇگىندە مەكتەپتەردە، جوعارى وقۋ ورىندارىندا سىني ويلاۋعا، جەكە كوزقاراس قالىپتاستىرۋعا، ۇلتتىق تاريحتى شىنايى وقىتۋعا باسىمدىق كورسەتىلۋى كەرەك. ۇلتتىڭ وتكەنىن بۇرمالاۋسىز ءبىلۋ – ءتول حالقىنىڭ كىم ەكەنىن تانۋعا باستايدى. ول ءۇشىن، قازاق ءتىلى مەن تاريحىن زاماناۋي فورماتتا وقىتۋ، شىنايى تاۋەلسىز باق-تى قولداۋ، ۇلتتىق سانا تاربيەسىن دامىتۋ، ازاماتتىق بەلسەندىلىكتى قولداۋ وتە قاجەت.

قوعام ءوز تاعدىرىن ءوزى شەشۋ ءۇشىن بەلسەندىلىكتى كۇشەيتۋ كەرەك. قۇلدىق سانا كوبىنە پاسسيۆتىلىكپەن بايلانىستى. سوندىقتان ءار ادام ازاماتتىق جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنىپ، وزگەرىستى وزىنەن باستاۋعا ءتيىس.

ۇلتتىق مادەنيەت پەن ءتىلدىڭ ۇستەمدىگىن قامتاماسىز ەتۋ

قازاق ءتىلى – تەك كوممۋنيكاتسيا قۇرالى ەمەس، ول – رۋحتىڭ تىرەگى. قۇلدىق سانا كوبىنە ءوز تىلىنە مەنسىنبەي قاراۋدان باستالادى. ءتىلدى مەنسىنبەگەن – ءوزىنىڭ ەلىن، قازاق مەملەكەتىن مەنسىنبەۋ دەگەن ءسوز. بۇل تۇلعانىڭ ساتقىندىعىن كورسەتەدى. سوندىقتان، قازاق تىلىندە ساپالى كونتەنتتى كوبەيتۋ (فيلم، ادەبيەت، پودكاست), مەكتەپكە دەيىنگى مەكەمەلەردەن باستاپ تولىق قازاقشا ءبىلىم جۇيەسىن قۇرۋ، ءتىل پروبلەماسىن ساياسيلاندىرماي، بيلىك – مەملەكەتتىڭ دامۋىنىڭ قۇرامداس بولىگى رەتىندە قاراۋ كەرەك.

سونىمەن قاتار، جەكە تۇلعالىق وزگەرىستەرگە دەن قويۋ قاجەت. ءار ادام ءوزىن وزگەرتۋ ارقىلى قوعامدى وزگەرتەدى. قۇلدىق سانا – الدىمەن جەكە تۇلعانىڭ ىشىندە. سوندىقتان ءاربىر ادام ءوز ويلاۋ جۇيەسىن، دۇنيەتانىمىن قايتا قاراپ، وزىنە سۇراق قويۋى قاجەت: مەن ءوز تاڭداۋىمدى ءوزىم جاساپ ءجۇرمىن بە، الدە بىرەۋدىڭ بۇيرىعىمەن بە؟ مەن كىممىن، قايدان كەلدىم، قايدا بارا جاتىرمىن؟

قازاقستاننىڭ ساياسي تاۋەلسىزدىگى – تاريحي جەتىستىك. الايدا، بۇل تەك العاشقى قادام. ەندىگى ءبىزدىڭ مىندەتىمىز – رۋحاني تاۋەلسىزدىككە جەتۋ، قۇلدىق سانا قۇرساۋىنان ارىلۋ. بۇل تەك بيلىكتىڭ عانا ەمەس، ءار ازاماتتىڭ جاۋاپكەرشىلىگى. سانانى وزگەرتۋ – ۇزاق ءارى كۇردەلى ۇدەرىس، بىراق ودان باسقا جول جوق. ءوز ءتىلىن، تاريحىن، ەلىنىڭ بولمىسىن قۇرمەتتەگەن ۇلت قانا ناعىز ەركىن ەل بولا الادى.

تاۋەلسىزدىك – تەك قۇجاتپەن ەمەس، سانامەن ورنايتىن قۇندىلىق.

بەيسەنعازى ۇلىقبەك،

قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى

Abai.kz