Biz Mәjilis deputaty Ermúrat Bapiymen taghdyrlas adambyz: ol ómirining kóp  bóligin «Dat» gazeti arqyly elimizde tamyryn tereng jayghan avtoritarlyq‑korrupsiyalyq  jýiemen kýreske arnasa, osy gazetting túraqty avtory retinde men de oghan ýnemi qoldau bildirip, jýiege syny maqalalar jazumen boldym... Ol ýshin eshkim de bizdi bastan sipamady... Mine, qazir qoghamda deputat E.Bapidyng aqparattyq jelilerde jariyalanghan «Eski de, jana el turaly qisynsyz mifter» atty maqalasy qyzu talqylanuda ‑ ýnsiz qala almadyq...

Bapy kenetten «preziydentshil» bolghan joq!

Elimizde, úzaq uaqyt óte kele avtoritarizmning birden‑bir tiregi «superpreziydenttik basqaru jýiesi» kenetten óz ornyn bosatyp, el biyligine Q.K.Toqaevty úsyndy. Sóitip, qoghamda biz kýtken «revolusiya» jýzege aspay qaldy...

Sol kezderi, qogham «biylik transformasiyasy» oqighasyn qyzu talqylap jatty... Osy mәselede bizding Erekenmen oilarymyz bir arnada toghysty. Ol – Ál Farabiyding «el basqarushy túlghagha bergen sipaty» jәne «jana preziydent Q.K.Toqaevtyng sol sipattargha meylinshe sәikestigi» turaly súraqtar bolatyn. Oghan sebep, әueli, bizding «Jýzi jaqsydan týnilme» degen qarapayym  qazaqy ústanymda boluymyz bolsa, ekinshisi, jana perziydentting alghan bilimi men ómir tәjiriybesi Ál Farabiyding el basqarushygha aitqan talaptarmen ýilesip túruy edi...

(Shynynda da, qazaqtyng nebir ataqty ziyalysyn jastay  kórip ósken, odan qaldy óz zamanynyng ozyq oqu ornynda tәlim alghan adamnyng jabayy dýniyeqonyzdyq pen ataq‑danqqúmarlyqtyng jeteginde ketedi deu – adamy da, tәniry de qisyngha kelmeytin‑di...).

Qogham da osy oigha toqtalghan bolatyn. Ermúrat ta osy oidy týiindeumen boldy... Sebebi, ol synaghan «jabayy kapitalizm» shyn mәnisinde «elbasizm» dengeyine jetip, onyng el tәuelsizdigine  qauip tóndire bastaghany belgili boldy... Búl turaly kandidat E.Bapy ózining saylaualdy kezdesulerinde halyqqa ashyq aitty da!

E.Bapy jәne t.b. úsynghan «Jana Qazaqstan» atauyna nege qarsy boldyq?

Jana preziydent biylikke kele salysymen «Jana Qazaqstan» konsepsiyasyn úsyndy. Sol kezde bәri  týsinikti boldy: endi, Qazaqstannyng memlekettik qúrylymy men basqaru jýiesi týbegeyli ózgeriske úshyraytyny,  yaghni, ómirge búrynghydan ózgeshe memlekettik modeli payda bolatyny aiqyndaldy. Biraq, búl ataudyng týp negizi birqatar oppozisiyashyl azamattardyng Á.Qajgeldinmen Europadaghy kezdesuinen keyin payda bolghany  jasyryn emes. Biraq búl atau (Jana Qazaqstan) bizge (birqatar azamattargha)  únamady. Sonyng ishinde men de boldym. «Qazaq әdebiyeti» gazetine syny maqala jazugha tura keldi. Ondaghy aitylghan oilar «Jana Qazaqstan» atauy qoghamdy ózgeristerge bastaugha qauqarsyz jәne onyng deklorasiya kýide qalatyny basa aityldy. Al, qoghamdy talapqa bastaytyn, sayasy belsendgin arttyratyn úran «Ádiletti Qazaqstan» boluy tiyis. Óitkeni, «әdilettilik» sózi memleket basqaru  prinsiypi bola alady, al «jana» degende onday maghyna anyqtalmaghan. Búnyng tek «eski‑jana» degen qoldanysta ghana óz orny bar. Halyq, sóitip, «jananyn» ne ekenin týsinbey, әri‑sәri kýide qala beredi dedik.

Ádiletti sózi she? Ol halyqty oyatady, barlyq dengeyde  halyq әdilettilikti talap ete bastaydy. Yaghny búl, sóitip, últtyq sapany arttyrady, halyq osy talapty qoya otyryp, eski jýie qaldyrghan «әdiletsizdikti» qirata bastaydy dedik. Sózimiz jetip, kóp úzamay memlekettik damu prinsiypi retinde «Ádiletti Qazaqstan» termiyni aityla bastady. Biraq, osynyng qoldanysqa enuine Ermúrat Bapidyng jәne ózgelerding «jana Qazaqstandy» ómirge әkelui qajet edi. Onsyz, otyz jyldyq avtoritarlyq ezgiden әbden beysayasattanghan halyqtyng óz betimen oyana qongy ekitalay bolatyn...

Deputat E.Bapy kimning múnyn múndaydy?

Jogharyda atalghan maqalada Ermúrat Bapy qoghamdaghy irgeli mәselelerdi kóterdi. Keybir «avtorlar» múny «oppozisiyadan ainu» dep te baghalap jatyr. Shyndyghynda, Erekeng ózining «halyqshyl‑memleketshil» pozisiyasynan auytqydy ma? Joq, olay dep aitugha eshkimning qaqysy joq. Nege deseniz, Erekeng ýshin býgingi ózekti mәselelerding bәri preziydentting jeke basyna tirelip túrghan joq. Ol ýshin El biyleushining ózinen de onyng halyqty memlekettik damudyng «sayasy subektisine» ainaldyrugha ýndeytin ýni manyzdy. Meyli, preziydent erteng auyssyn, alayda, sodan keyin preziydent Toqaevtyng «halyqty tyndaytyn biylik bolsyn» degen talaby eshkimge kerek bolmay qala ma? Qalmaydy, әriyne. Endeshe, Erekeng de preziydent ýshin emes, «tyndaytyn ýkimet bolsa» dep kýresude! Al, búl, shyn mәnisinde әdilettilikti ansaghan halqymyzdyng kókeykesti armany emes pe?

Sondyqtan, men deputat Ermúrat Bapidyng kózqarasy esh ózgergen joq, sol memleketshil‑halyqshyl baghytta qaldy dep senimmen aita alamyn. Al, endi, ol qarapayym azamat retinde barlyq dengeyde memleketshildikti ornyqtyrudy, azamattyq qoghamdy qalyptastyrudy kóterip jýrgen preziydentti qoldasa – ony qalay týsinemiz? Búrynghygha salyp, «jaghympazdyq» deymiz be? Demeymiz, olay deu úyat. Álde, búrynghynyng «tek meni tynda, men ghana jaqsylyq jasaymyn» degenin qarama‑qarsy  baghytqa búryp, «menimen birge bolyndar, jaqsylyqqa birge jeteyik» degen adamdy (preziydent pe, basqa ma – manyzdy emes) qaralaudy әdilettik deymiz be?

Mine, Ermúrat Bapidyng maqalasyn oqy sala, oigha kelgen ekspromt oilar osy boldy. Áriyne, onyng kólemdi maqalasynyng әrbir punktine jeke‑jeke toqtalu qajet‑aq. Óitkeni, Erekeng ózi aitqanday, halqymyzdyng jigeri ezgiden әbden múqalyp, jasyp qalghan degen sózding de jany  bar. Sol sebepten, elding ensesin kóterip, osynday maqalamen halyqty memleketshildikke shaqyryp qoydy Erekeng osy joly da ózine maqsat tútqan bolar dep oiymdy ayaqtaymyn. Ári qaray taldau qajet bop jatsa – ony da kórermiz...

Ábdirashit Bәkirúly,

filosof, «Qazaq әlemi» qoghamy jetekshisi

Abai.kz