Tayau Shyghystaghy qazaqtardyng qily taghdyry: Ministrlik ne deydi?

19-shy mausym kýni Abai.kz aqparattyq portalynda «Irandaghy qazaqtar qirandynyng astynda qalmasyn!» degen atpen QR Ýkimet basshysy Oljas Bektenovting atyna ýshbu hat jariyaladyq. Hatty jazghan – belgili qogham qayratkeri, qazaq kóshining janashyry, aqyn Auyt Múqiybek.

Suret: Abai.kz skriyni.
Onda Tayau Shyghystaghy etnikalyq qazaqtardyng jay-kýii, túrmys-tirshiligi, Iran men Izraili soghysynyng auyr zardabyn tartyp, ýiindi-qirandynyng arasynda, janbyrsha nóserlep jatqan oq pen ottyng astynda ómir sýrip jatqan qazaqtardyng qiyn taghdyry jayly egjey-tegjeyli bayandaldy. Álemning әr týkpirindegi әrbir qazaqtyng basty joqtaushysy retinde – Qazaqstan biyligi qandastargha arasha týsip, amalyn tauyp, elge әkeluge jәrdemdesui kerektigi aityldy.
«Dýniyejýzindegi qandastarymyzdyng basyn tughan jerde biriktiru – bizding qasiyetti paryzymyz», - degen Preziydent Qasym-Jomart Toqaevtyng aitqan sózin tu etip ústap, Premier-ministr Bektenovten Tayau Shyghystaghy qandastardy «qútqaru» boyynsha naqty әreket etui kerektigin aittyq...
Býgin sol ýshbu hatqa QR Syrtqy ister ministrliginen jauap kelipti. Jauap – hat avtory Auyt Múqiybekting atyna kelgen.
Onda Irandaghy etnikalyq qazaqtar soghystan zardap shekpegeni, al Tayau Shyghystaghy Qazaqstan azamattary der uaghynda evakuasiyalanghany aitylghan. Jauap hatty QR SIM Halyqaralyq aqparat komiyteti tóraghasynyng m.a. D. Diyarov jazypty.
Biz atalghan jauap hatty qaz-qalpynda, oqyrman nazaryna úsynghandy jón kórdik:

Suret: Skriyn.
MINISTRLIKTING JAUABY
Iran men Izraili arasynda 12 kýnge sozylghan soghysqa toqtala otyryp, búl janjal Tayau Shyghys ónirindegi jaghdaydy ushyqtyrghanyn jәne jahannyng nazaryn ózine audarghanyn atap ótemiz. Onyng barysynda zymyran nemese dronmen jasalghan soqqylar saldarynan tuyndaghan qater jәne osy aimaqta túratyn QR azamattary men qazaq diasporalarynyng qauipsizdigi bizding alandaushylyghymyzdy ósirdi. Osyghan oray, QR tiyisti memlekettik organdary ýilesimdi әreket ete otyryp, atalghan janjal kezinde Tayau Shyghys elderinde, onyng ishinde Iranda qalyp qoyghan QR azamattaryn alyp shyghu sharalardy oidaghyday jýzege asyrdy.
Biraq, búl qaqtyghysqa baylanysty әleumettik jeliler arqyly taratylghan keybir orynsyz әri dәieksiz aqparattar, onyng ishinde «Irandaghy qandastar qirandy astynda qaluy» sekildi habarlar Qazaqstan qoghamynda әr týrli pikirler tuyndauyna sebep boldy. Óitkeni, atalghan qaruly janjal kezinde Irandaghy qazaqtar túratyn Gýlstan provinsiyasy eng qauipsiz aimaqtardyng biri boldy. Al onyng aumaghyna dronmen jasaldy degen jalghyz shabuyldyng ózi eldi-mekenderden alys ornalasqan jerde oryn alghan.
Jergilikti qazaqtardyng aituynsha, Irannyng Gýlstan provinsiyasynyng qauipsiz boluyna onyng aumaghynda manyzdy әskery nemese iri óndiristik nysandar bolmauy septigin tiygizip otyr. Oghan qosa, 8 jylgha sozylghan iran-iraq soghysy (1980-1988 jyldar) kezinde de Gýlstan provinsiyasyna әueden shabuyl nemese soqqy jasalmaghan. Sondyqtan, Izrailiding әue shabuylynan Irandaghy qazaqtar zardap shegip jatqany jәne olardy jappay Qazaqstangha kóshiru qajettigi sekildi mәlimdeme jasaluyna negiz joq bolatyn.
Jalpy, qazir Irandaghy qazaqtar sany beyresmy aqparat boyynsha
7 myng adam shamasynda jәne basym bóligi Gýlstan provinsiyasyndaghy Gorgan, Bandar-Týrikmen men Kýmbed-Kavus qalalarynda túrady. Olardyng arasynda joghary jәne ortasha kәsiptik bilim alghan song IIR budjettik mekemeleri men óndiris oryndarynda túraqty júmys jasaytyn nemese jeke kәsipkerlikpen ainalysatyndar kóp. Al Iranda halyqtyng jaghdayyn jaqsartu ýshin beriletin jenildikter, subsidiyalar men jasalatyn qoldaular, azyq-týlik pen basqa shyghyndar qúny tómen boluy olardyng kóbining Qazaqstangha uaqytsha baryp-kelumen shekteluine jәne birjolata kóship keluge asyqpauyna sebep boluda. Búl orayda, eki memleket arasynda 14 kýndik vizasyz rejim ornatyluy Irandaghy qazaqtary ýshin óte qolayly jaghday qalyptastyrdy.
Biraq, ózining nemese úrpaghynyng bolashaghyn oilap Qazaqstandaghy qandastar men qonys audarushylardyng ónirlik kvotasymen kóshuge niyetti jekelegen túlghalar óz qarajatyna Aqtau, Almaty nemese basqa qalalarda ýy satyp alushylar men balalaryn elimizding JOO bilim alugha jiberushiler de kezdesedi.
Búl rette atap óter jayt, qandastar men qonys audarushylardy qabyldaudyng ónirlik kvotasy boyynsha shetelden kóship keluge niyetti qandastargha, onyng ishinde Irannan keletin qazaqtargha eshqanday shekteu qoyylmaghan. Sondyqtan, Iranda túratyn keybir qandastar búl mýmkindikti paydalanyp, elimizding soltýstik ónirlerine birtindep kóship kelip jatyr. Al Irannan Qazaqstangha kóship keluge niyetti qazaqtardyn, basqa elderden keletin qandastarmen teng dәrejede jәne QR zandary men kóshi-qongha qatysty talaptary negizinde atalghan kvotada kórsetilgen oblystargha kóship keluine jol ashyq.
Sonymen birge QR Syrtqy ister ministrligine qarasty «Otandastar qory» KeAQ (әri qaray - Qogham) óz qúzyreti sheginde sheteldegi otandastarmen (sheteldegi etnikalyq qazaqtar, búrynghy otandastar, shetelde túratyn Qazaqstan Respublikasynyng azamattary) mәdeniy-iskerlik baylanystardy damytu jәne olargha aqparattyq jәne konsulitasiyalyq kómek kórsetu júmystaryn jýrgizedi.
Osy maqsatta, Qogham janynan qúrylghan «Sheteldegi otandastardy aqparattyq qoldau ortalyghy» (búdan әri – Ortalyq) sheteldegi otandastargha atamekenge kóshi-qon ýderisi kezinde aqparattyq qoldau kórsetudi júmystaryn úiymdastyrady. 2025 jyly Ortalyqqa 857 ótinish (jalpy 2019-2025 jyldar aralyghynda 31 752 ótinish) kelip týsti jәne óndeldi. Onyng ishinde, Iran Islam Respublikasynda túratyn etnikalyq qazaqtardan týsken ótinishter sany - 3, olar Qazaqstanda bilim alu jәne viza mәselelerine qatysty.
Qazirgi uaqytta Iran Islam Respublikasynda túryp jatqan qazaqtardan songhy 2-3 jyl aralyghynda olardyng tarapynan Qazaqstangha qonys audaru mәselesi boyynsha Qoghamgha úsynystar kelip týsken joq.
Aldaghy uaqytta, Iran elindegi etnikalyq qazaqtardyng tarihy otanyna qonys audaruy boyynsha sharalar úiymdastyrylghan jaghdayda, Qogham óz tarapynan, Qazaqstan Respublikasynyng zannamalaryna sәikes tolyq aqparattyq qoldau kórsetuge dayyn ekendigin jetkizedi.
Sonymen birge Qazaqstan Respublikasynyng Ákimshilik rәsimdik-prosestik kodeksining 91-tarmaghyna sәikes osy әkimshilik aktige shaghym jasaugha qúqyghynyz bar ekenin mәlimdeymiz.
Abai.kz