Agha buyn bolmasa, qazirgi kezende orta jәne jas buyn ókilderi әke-sheshesine, bir-birine, únatqan adamyna t.b. dәstýrli, klassikalyq úghymdaghy hat jazbay ketkeni mәlim. Oghan, әriyne, әrkimning qolynda jedel aqparat almasu qúraldarynyng payda bolghandyghy sebepker. Múnyng tiyimdi tústarymen birge kólenkeli jaghy da jetkilikti. Qolgha qalam alyp hat jazu – eng aldymen adamdy sauattylyqqa tәrbiyeleytin edi, eshbir jan sózderdi qate jazyp, kýlkige qalghysy kelmeytini týsinikti. Búghan qosa hat jazu – oilanugha, izdenuge sebepker, demek kóbirek oqugha iytermeleytin qúbylys-túghyn. Jazylatyn әrbir hat bastaluy, ortasy, ayaghy bar, bylaysha aitqanda shaghyn shygharma tәrizdi. Túrmysta hat jazyp daghdylanghan adam júmysta da, san-salaly qyzmettik hat-qújatardy dayyndauda onshalyq qinalmas edi. Aqyrynda, múraghattarda saqtalghan búrynghy zamandar men kezenderde jazylghan hattar býginde tarihy derekterge ainalyp, memlekettik mәnge ie bolyp otyrghandyghy da belgili. Osy orayda hat jazu dәstýri úmytylynqyrap bara jatqan qazirgidey uaqytta, sәl kidirip, lirikalyq sheginis jasau maqsatynda  oqyrman nazaryna avstriyalyq әigili jazushy, aqyn, dramaturg Stefan Sveygting «Jýrekting arpalysy» romanynyng basty keyipkeri Edittin, bizding oiymyzsha osynau qomaqty romannyng býkil mazmúny men jýgin arqalap túrghan hatynyng ózimiz audarghan núsqasyn úsynudy jón kórdik.

«Men búghan deyin saghan alty hat jazdym, biraq ile-shala barlyghyn úsaqtap jyrtyp tastadym. Óikeni men ózimdi aiqara ashqym kelmedi, eshbir sebeppen ashqym kelmedi. Kýshimning jetken jerine deyin ózimdi ústap keldim. Aptadan apta ótken sayyn sezimimdi jasyryp ózimmen ózim arpalystym. Sen әrkez bizge ashyq-jarqyn, eshteneden kýdigi joq jan retinde kelgen sayyn, seni alandatpau ýshin men qoldaryma tyrp etpeudi, kózderime – nemqúraydy qaraudy búiyrdym. Jýregimning ózine úmtyluyn saghan bildirmeu ýshin keyde tipti qasaqana dóreki, kýlkili kórindim – men adamnyng kýshi jetetin, tipti odan tys nәrsening bәrin jasap kórdim.

Biraq býgin men shyday almadym – ant eteyin, búl mýlde kenetten, mening erkimnen tys oryn aldy. Múnyng qalay bolghanyn ózim de bilmeymin; ózimdi ózim úrugha dayynmyn, artynan úyattan órtene jazdadym. Óitkeni ózimdi saghan tanudyng qanshalyq oisyzdyq, esten adasqanday aqymaqtyq ekendigin men týsinemin, әbden týsinemin. Mýgedek, eki ayaghy jansyz jәndikting mahabbatqa qaqysy joq. Rasynda, mening – kýiregen tirshilik iyesining – ózimdi ózim jek kóre túra endi saghan salmaq saluyma qaqym bar ma? Mendey tirshilik iyesining sýngge, ol deseniz, tipti – bireuding sýiiktisi bolugha aqysy joq. Búl bayghús ózining týkke túrmaytyn tirligimen ózgelerding ómirin ulaghansha, bir búryshqa tyghylyp, sol jerde joq boluy tiyis. IYә, múnyng barlyghyn әbden bilemin – sol bilgendigimnen de kýirep bara jatqanymdy bilemin. Men eshqashan seni alandatpas edim, biraq sen ózing mening mynaday beyshara mýgedek kýiime endi az qaldy dep әlsiz boyyma zanghar senim úyalattyn. Basqalar siyaqty, әrbir erkin, azat jasalghan qadamnyng ózi – Allanyng sharapaty men sheksiz rahat ekendigin mýlde týsinbeytin milliondaghan barlyq adamdar siyaqty men de qimylday alamyn, jýre alamyn. Osynyng bәri oryndalghansha, ózgeler siyaqty men de adam, әiel bolghanymsha, jәne, bәlkim...bәlkim! – saghan layyqty sýiikting bolghanymsha ýnsizdikti saqtaugha ózime ant ettim. Biraq essiz taghatsyzdyq pen sauyghyp ketuge degen asau qúshtarlyq menen kýshti bolyp shyqty, tap sol sәtte, sen maghan enkeygende, men kenetten ózimning basqa ekenime sendim, shynayy әri essizdikpen sendim, ózimdi mýlde aiyqqan jana adamday sezindim. Osy minutty, sonday bir sәtti tolassyz armandap úzaq kýttim, mine, endi sen janymda túrdyn, sóitip men qarghys atqyr ayaqtarym turaly úmyttym, men seni ghana kórdim, sen ýshin qanday bolghym kelse, ózimdi solay sezindim. Eger jyldan jylgha, kýn demey, týn demey tek qana jalghyz bir tilekti tilesen, әiteuir bir sәtte ol aqiqatqa ainalghanday kórinerin sen qalaysha týsinbeysin. Maghan senshi, sýiiktim: óz kemistigimnen arylghanday eleske berilgenim meni osynday tebireniske jetkizdi; men ózimning alastalghan kýide, mýgedek beynede qalugha shydamym jetpegendikten de, alasúrghan jýregime erkindik berdim. Týsinshi meni, týsin – men sonau búrynnan, múnshalyq úzaq azappen ózindi saghynamyn.

Mine, endi sen mening shynymen de ayaghyma túrghanymsha eshqashan bilmeuing mýmkin bolghan nәrseni bilesing jәne kim ýshin jazylghym keletinin de bilesin: myna jaryq әlemdegi jalghyz jan ýshin – sen ýshin! Tek qana sen ýshin! Osynau mahabbatym ýshin keshir meni, mening sheksiz sýiiktim. Ózinnen jalghyz ghana nәrseni ótinemin – menen qoryqpa, ýreylenbe! Ózimdi әldebir saghan tansam, seni taghy da alandatady dep oilama, beyshara, ózine-ózi jeksúryn mýgedek seni ústap qalugha tyrysady dep seskenbe. Joq, ant-su isheyin, men eshbir beynede sening mazandy almaymyn, mening bar  ekendigimdi sen tipti sezbey de qalasyn. Mening tek qana kýtkim keledi, tózimdilikpen kýtu, Jaratushynyng maghan qayyrymy týsip, meni sauyqtyryp jiberuin ghana kýtemin. Ótinemin senen sýiiktim, - mening mahabbatymnan ýreylenbe. Tek qana oilashy, oryndyqqa tanylghan, jalghyz qadam jasaugha әli jetpeytin, senimen birge jýrip, ózinmen kezdesuge asyghugha mening qanshalyqty qayransyz dәrmensizdigimdi oilashy, sonda sen bәrin de týsinesin, basqa eshkimdey maghan janashyrlyq tanytqan sen ghana! Úghynshy, týpsiz týnekte shydamdylyqpen ghana otyrugha jazalanghan jaraly jan, sening keluindi, maghan bir saghatyn ghana arnap janymda boluyndy, jýzine qarauyma rúqsat etip, dauysyndy estip, demindi sezinudi sabyrsyzdana kýtetin tútqyn ekendigimdi úghyn. Búl – úzaq jyldardan beri maghan berilgen jalghyz baqytym. Sen sәl ghana elestetshi: men kýn men týn tósekke tanylyp jata beremin, jata beremin, men seni kýtemin, әrbir saghat men ýshin azapty úzaq, shiyryqqan sәtti sonyna deyin tosugha quatym әzer jetedi. Mine, sen kelesin, al menin, dýniyedegi әrbir әielding qolynan keletindey saghan qaray úmtylyp, seni qúshaqtaugha ornymnan úshyp túrugha da shamam jetpeydi. Al, men bolsam seni sýyge batylym jetkenin sening sezip qalmauyng ýshin ózimning qúshtarlyghymdy tejep,  amalsyz tyghylyp, әrbir sózimdi, kóz qiyghymdy, tynysymdy qatang baqylauda ústap qimylsyz otyruym kerek. Biraq maghan sen, sýiiktim – tipti osynau azapty minuttardyng ózi men ýshin baqytty sәtter,  sen, azat ta alansyz, eshteneden kýdiktenbesten mening mahabbatym turaly bilmesten ýiden ketesin; tek jalghyz men ghana ózimning saghan degen mahabbatymnyng qanshalyq qayransyz ekendigin týsingendikten sheksiz azapqa batamyn.

Mine, endi әlgi jaghday oryn aldy. Endi, mening sýiiktim, mening jasyratyn eshtenem qalmaghanda, ózimning moyyndauymnan bas tarta almaytyn uaghymda senen jalynyp súraymyn, - maghan qatal bolma. Tipti eng panasyz, eng baqytsyz sorly tirshilik iyesining de namysy bar emes pe,  eger sen mening óz jýregimdi túmshalaugha dәrmenim jetpegeni ýshin meni jek kóretin bolsan, men búghan tóze qoymaspyn, senen jauap mahabbatty kýtpeymin - ua, joq. Meni emdep qútqaratyn Qúdayym kuә, ol turaly eshqashan oilaghan da emespin. Tipti, týsimde de sening meni qazirgi sәtte, mynaday kýiimde sýietindigine ýmittenuge qaqym joq; men senen qúrbandyqty da, ayaushylyqty kýtpeymin – sen ony bilesin! Senen tek qana jalghyz nәrseni súraymyn: merzimi jetken sәtke deyin mening kýtuime, ýnsiz kýtuime rúqsat et! Aqyry, búl ótinishting de auyr ekendigin týsinemin. Biraq, tipti it ekesh itke de beriletin – siyrek bolsa da ózining qojayynyna qarau baqytynyng eng kishkentay, eng mardymsyz bólshegin adamgha syilau sonshalyq ýlken nәrse emes shyghar? Álde ony tap sol arada tayaqpen úryp quyp tastau kerek pe? Bir nәrseni, tek qana bir nәrseni: eger sen ózimdi jariya etkenim ýshin meni – beyshara jandy – keudemnen iytersen, eger maghan óz úyatymnan qorlanuyma qosa endi sening jek kóruine úshyrasam – ony kótere almaspyn. Onda maghan jalghyz jol qalady – qanday ekendigin sen bilesin. Men saghan  ony kórsetkenmin.

Joq, joq, shoshyma. Búl qorqytu emes! Men seni eshbir qorqytayyn dep otyrghan joqpyn, mahabbattyng ornyna sening jýreginning maghan úsynyp otyrghan jalghyz belgisi - ayaushylyqty súrap alayyn degen de niyetim joq. Sen ózindi әbden erkin, alansyz sezinuing tiyis – qúday kórip túr,  mening saghan auyrtpalyghymdy artu oiym joq, aiybyng joq jerde ózindi aiypty sezinuindi qalamaymyn. Qalaytyn, ótinetin jalghyz tilegim – sening meni keshirip, ótken nәrsening bәrin, mening aitqandarymdy, moyyndauymdy úmytuyn. Tek qana meni tynyshtandyr, maghan kishkentay ghana, bolymsyz bolsa da ýmit ber! Maghan birden jauap bildir – jalghyz sózinnen-aq men týsinemin – saghan jekkórinishti emes ekendigimdi, eshtene bolmaghanday sening bizge taghy da keletinindi bildir. Seni joghaltyp aludan mening qanshalyqty ýreylenetimdi elestete de almaysyn. Sening  artynnan esik jabylghan sol bir sәtten bastap, nege ekenin ózim de bilmeymin – múnyng songhy ret ekendigindey mening boyymdy ólimdey ýrey biyledi. Sen sol kezde bozaryp kettin, kózderinde ýrey túrghany sonsha, jana ghana ottay kýiip-janyp jatqan boyymdy ilezde ayaz qaryghanday boldy. Bilemin, qyzmetshi maghan aityp bergen, sen qylyshyng men furajkindi alyp ýiden dereu shyghyp ketipsin; ol barlyq jerden seni izdep bosqa әurelenipti. Mine, kórding be, men sening menen obadan, bezgekten bezgendey qashqanyndy bilemin. Búl kinәlau emes, sýiiktim, joq, joq, - men seni týsinemin. Óitkeni ayaghymdaghy qúrsaulardy kórgende men ózimnen ózim shoshynamyn, shydamsyzdyqtyng saldarynan qanshalyq yzaly, qyrsyq, dóreki әri tózimsiz bola týsetinimdi ózimnen basqa eshkim bilmeydi. Menen nege bezinetinin basqalardan góri men ózim әbden bilemin – iyә, men tәrizdi qorqynyshty jangha tap bolghanda ýreyden nege shalqadan týse jazdaytynyn jan-tәnimmen úghynamyn. Sóite túra men jalynyp súranamyn: keshirshi meni! Sensiz ne kýndiz, ne týnde maghan tynym joq, - tek qana jantalasa alasúru. Bar-joghy birneshe sózdi ghana senen kýtemin, maghan bir tilim hatyndy jolda nemese qúr qaghazdyng ózin, gýldi ghana jiber – ne bolsa da bәribir – tek әiteuir bir belgi ber! Meni keudemnen iytermeytindigindi, saghan jeksúryn emes ekendigimdi bileyin. Oilanshy, birneshe kýnnen keyin men ketemin, sening qinaluyng ayaqtalady. Eger mening azabym – aptalar, ailar boyy seni kórmeuim – búdan keyin jýzdegen ese kýsheyse, sen búl jayynda oilama, tek ózinmen ózing jayynda ghana oila, mening әrdayym sen turaly, tek qana sen turaly oilaytynym siyaqty!

Bir aptadan keyin sen azat bolasyn, endeshe tym bolmasa, bir ret kelip ketshi. Al, endi uaqyt sozba, jalghyz sózben bolsa da ózing jayynda bildir. Sening meni keshirgenindi kórmeyinshe men oilaudan aiyrylyp, tynys ala almaymyn. Eger sen mening ózindi sýnge degen qaqymnan bas tartsan, ómir sýruge әlim de, tilegim de joq».

Múhtar Kәribay, diplomat, publisist  

Abai.kz