Ana bir jyldary Almatynyng soltýstik-batysynda «Kókjiyek» degen shaghyn audan payda boldy. Balalar audannan әleumettik pәter alyp, men sonda baryp ýsh jylday túrghanym bar. Altyntýstes Toyota-Kamriyimmen kýn sәulesine bólenip qala ortalyghyna júmysqa aghyp kele jatamyn.

Bir kýni «Kókjiyekten» shygha bere bir әiel qol kóterdi. Qúshaghynda sәbii bar. Sәby ýshin toqtap ala kettim. Mashinamnyng magnitofonynda Djenniyfer Lopes shyrqap jatty.

- Oi, netken ghajap әn,- dep, jolaushym tamsanyp qoydy.

- Mazmúny ne turaly eken,- deymin, sózge tartyp.

- Týsinbeymin. Ghajaby muzykasy men ritminde ghoy.

Sol kezde ekeumiz de, әnning sózin týsinbesek te, әuezi men ritmine jan dýniyemizben berilip ketken ekenbiz.

Tylsym әuen. Siqyrly sәtter. Jýrekting lýpilimen jarysa soqqan yrghaq. Tynysy da kógildir jahannyng qoynauynan talyp jetkendey. Ózindi keyde dybystan jyldam úshatyn úshaqpen, keyde gharysh kemesimen zymyratyp bara jatqanday kýige bóleydi. Altyn kememen galaktikkagha sayran salyp bara jatqanday sezinesin. Almatynyng keng danghylymen kýnge bet alyp, jýitkip bara jatyrmyz.

Bir kezde jolaushy әiel:

- Oibu-u, aghay! Toqtanyz. Men týser jerimnen ótip ketippin,- dedi. Sóitsek, Djenniyfer bizding jan dýniyemizdi baurap alghany sonday, onyng әuenine eligip, madonnany qaldyratyn jerden ótip ketippiz.

- Jaraydy, oqasy joq, qazir keri búrylyp, Sizdi aparyp tastayyn,- dedim.

- Joq aghay, jolynyzdan qalmanyz. Júmysqa keshigip qalarsyz.

- Oqasy joq,- dep, keri búrylyp, jolaushymdy qalaghan jerine aparyp tastadym. Qoshtasarda aqsha úsyndy.

- Súlu әielden aqsha almaymyn,- dep, jýrip kettim.

* * *

Djenniyferding konsertine qatysty sóz onyng әnining mazmúny, yrghaghy, zamandastyng sanasyna әseri turaly boluy kerek edi. «Taqiyaly perishtenin» apalary onyng qúiysqan-ómildirik-jinishke aiyl pishinindegi kostumi men bóksesin ghana kórip, betterin shymshyghan eken. Osyghan qatysty oigha eki tәpsir oralyp otyr.

Birinshisi – kiyimge qatysty konsept. Kiyim – adam ýshin tek klimattyq manyzy bar, adamgha eriksiz tanylghan mashahat. Adam-Ata men Haua-ana jer audarylyp kelgende tyr jalanash bolghan, dýnie jýzindegi barlyq jandy aghzalar siyaqty.

Osy tabighy negiz qazir de adamdardy ol bastaghy stihiyasyna tartady da túrady. Adamdar ýstindegi artyq jamylghyny laqtyryp tastaghysy kelip túrady. Ol – adamdardyng tabighilyqty, demek, erkindikti ansauynan tughan zauqy. Osy zauyq adamdardy ýstindegi artyq jamylghydan arylugha úmtyldyrady.

Áriyne, adamdar jýzdegen myng jyldar ishinde әdetke ainaldyryp alghan kiyim ataulyny sypyryp tastamaydy. Qazirgi ústanym – «adam kórki shýberek». Sóz Djenniyferding pishindemesine qatysty bolsa, biz adamnyng psihologiyasyn onyng beti men jýzinen, mimikasynan ghana emes, onyng boyyndaghy búlshyq etteri men pozasy arqyly da týsinuge tyrysuymyz kerektiginde bolyp otyr.

Úly suretshiler men mýsinshiler beyneleu ónerining keremet tuyndylaryn jasaghanda adamnyng ýstindegini lypasyna deyin laqtyryp tastady. Adamnyng jan әlemin búlshyq etter arqyly kórsetu ýshin jasady.

Áyelder dekoliteni jyl ótken sayyn kenitip keledi. Ótken jyly bir telejýrgizushi búqara aldyna bustgalitersiz shyqty. Djenniyferding aiylynyng júqalyghy da, osy kategoriyadaghy kóriniske jatady. Búlar estetika jәne erotika terminderimen sipattalady. Búdan әiel ýshin ghana emes, er adamdar ýshin de erkindikke úmtylys pen ómirge qúshtarlyq úshqyndary kórinis beredi.

Nudister qoghamy degen bar. Onyng mýsheleri jiyndaryna jalanash keledi. Ozyq elderding keybireulerinde monshagha er men әiel birge týse beredi. Dәrethana da bireu-aq. Áriyne, búlar norma retinde úsynylmaydy, al negativ sapasynda kórsetuge de bolmaydy. Múnday kórinisterdi adamzattyng progres jolyndaghy tәrtibining týrli núsqalary retinde qabyldau kerek. Osynyng bәri búzylghandyqtyn, moralidyq azghyndyqtyng kórinisi emes, adamnyng denesindegi quat pen erkindikting syrtqa shyqqysy kelip túrghan búlqynysy dep qarau kerek.

Adam kiyimge qanshalyqty qalyng oransa – ol sonshalyqty eriksiz, qúl. Hidjabpen túmshalanyp jýrgender toldyqqandy baqytty bola almaydy. Ózin eriktimin deytin adam kiyim kiide de erkindigin saqtauynyng sókettigi joq.

* * *

Búl jerde men Lopesting repertuaryna qatysty «únaydy-únamaydy» dengeyindegi, jeke pikir úsynayyn dep otyrghan joqpyn. Órkeniyetter arasyndaghy alshaqtyq jәne qazaq mәdeniyetining progresi turaly oy aitayyn dep otyrmyn.

Shygharmalarynyng taraluy jәne jeke tanymaldyghy jaghynan dýniyejýzinde aldynghy orynda túrghan Ludvig van Bethoven degen kompozitor bar. Bala jastan sanyrau bolyp qalghan onyng klassikalyq muzykada nesi bar degen oy әrkimge bir keler bolar. Al onyng óz týsindirui boyynsha, siqyrly әuen oghan gharyshtan keledi eken. Planetalardan, júldyzdardan, júldyzaralyq túmandyqtardan, galaktikalardan,.. olardyng súmdyq qozghalystarynan kelip týsip jatqan әuenderdi ol dereu notagha týsirip alatyn kórinedi.

Múny aityp otyruymnyng sebebi – muzyka degenning qaynar kózi, móldir bastauy bolatynyn jastargha týsindire ketu. Demek, Djey Lonyng repertuaryndaghy әuenderding planeta tynysynan tughandyghyn bilip qong kerek. Ánshining qay tilde aityp túrghany esep emes. Bar kiltipan әuen men yrghaqtyng kógildir planetanyng qoynaularynan kelip jatuynda, sondyqtan, jerdegi adamzatqa týsiniktiliginde bolyp túr. Sonyng nәtiyjesinde Djey Lo qay elge barsa da, ony myndaghan muzyka sýnshiler gýlmen qarsy alady.

Osydan alatyn qazaqtyng sabaghy bar. Qazaq tili mengerilmeydi, mәdeniyeti qabyldanbaydy,.. Nege?

Óitkeni, qazaq kórkem ónerining qaynar kózi órkeniyetten jyraqta qalyp otyr. Mal sonynda qiyr jaylap, shet qonu osy uaqytqa deyin, qazaq ziyalysynyng shygharmashylyghyna dem beretin, birden bir infraqúrylym sapasynda qalyp otyr.

Qazaq qara ógizin ónkildetip («Qara ógiz» - songhy jyldardaghy qazaq әdebiyetining jetistigi retinde tanylghan kórkem shygharma), qara joldyng topyraghyn búrqyldatyp, tuystary turaly әnderin salyp, auylyn saghynyp ketip bara jatyr. «Keng saraydan jasqanyp, kiyiz ýidi basqaryp, tynqyldaghan dombyrasymen» (T.Ahtanovtan) kýy shertedi, syzylta әn salady, myng búralyp biyleydi,.. Tek búlary dýniyejýzilik órkeniyette qabyldanbaydy.

Qazaq halqynyng tórt ghasyrlyq tragediyasy osydan – formasiyalyq artta qaludan bastalyp otyr. Qazaq ruhaniyaty planetarlyq órkeniyet aghysynan aulaq jatyr. QAZAQ AUYLYNAN ShYGhYP, ZAMANAUY ÓRKENIYETKE QOSYLUY KEREK, INDUSTRIYaLY ÚLTQA AYNALUY kerek. ÚLTTYQ IYDEYa dep osyny qabyldauy kerek.

Qanaghat Jýkeshev

Abai.kz