لوپەس جانە ءبىز

انا ءبىر جىلدارى الماتىنىڭ سولتۇستىك-باتىسىندا «كوكجيەك» دەگەن شاعىن اۋدان پايدا بولدى. بالالار اۋداننان الەۋمەتتىك پاتەر الىپ، مەن سوندا بارىپ ءۇش جىلداي تۇرعانىم بار. التىنتۇستەس تويوتا-كامريىممەن كۇن ساۋلەسىنە بولەنىپ قالا ورتالىعىنا جۇمىسقا اعىپ كەلە جاتامىن.
ءبىر كۇنى «كوكجيەكتەن» شىعا بەرە ءبىر ايەل قول كوتەردى. قۇشاعىندا ءسابيى بار. ءسابي ءۇشىن توقتاپ الا كەتتىم. ماشينامنىڭ ماگنيتوفونىندا دجەننيفەر لوپەس شىرقاپ جاتتى.
- وي، نەتكەن عاجاپ ءان،- دەپ، جولاۋشىم تامسانىپ قويدى.
- مازمۇنى نە تۋرالى ەكەن،- دەيمىن، سوزگە تارتىپ.
- تۇسىنبەيمىن. عاجابى مۋزىكاسى مەن ريتمىندە عوي.
سول كەزدە ەكەۋمىز دە، ءاننىڭ ءسوزىن تۇسىنبەسەك تە، اۋەزى مەن ريتمىنە جان دۇنيەمىزبەن بەرىلىپ كەتكەن ەكەنبىز.
تىلسىم اۋەن. سيقىرلى ساتتەر. جۇرەكتىڭ لۇپىلىمەن جارىسا سوققان ىرعاق. تىنىسى دا كوگىلدىر جاھاننىڭ قويناۋىنان تالىپ جەتكەندەي. ءوزىڭدى كەيدە دىبىستان جىلدام ۇشاتىن ۇشاقپەن، كەيدە عارىش كەمەسىمەن زىمىراتىپ بارا جاتقانداي كۇيگە بولەيدى. التىن كەمەمەن گالاكتيككاعا سايران سالىپ بارا جاتقانداي سەزىنەسىڭ. الماتىنىڭ كەڭ داڭعىلىمەن كۇنگە بەت الىپ، جۇيتكىپ بارا جاتىرمىز.
ءبىر كەزدە جولاۋشى ايەل:
- ويبۋ-ۋ، اعاي! توقتاڭىز. مەن تۇسەر جەرىمنەن ءوتىپ كەتىپپىن،- دەدى. سويتسەك، دجەننيفەر ءبىزدىڭ جان دۇنيەمىزدى باۋراپ العانى سونداي، ونىڭ اۋەنىنە ەلىگىپ، مادوننانى قالدىراتىن جەردەن ءوتىپ كەتىپپىز.
- جارايدى، وقاسى جوق، قازىر كەرى بۇرىلىپ، ءسىزدى اپارىپ تاستايىن،- دەدىم.
- جوق اعاي، جولىڭىزدان قالماڭىز. جۇمىسقا كەشىگىپ قالارسىز.
- وقاسى جوق،- دەپ، كەرى بۇرىلىپ، جولاۋشىمدى قالاعان جەرىنە اپارىپ تاستادىم. قوشتاساردا اقشا ۇسىندى.
- سۇلۋ ايەلدەن اقشا المايمىن،- دەپ، ءجۇرىپ كەتتىم.
* * *
دجەننيفەردىڭ كونتسەرتىنە قاتىستى ءسوز ونىڭ ءانىنىڭ مازمۇنى، ىرعاعى، زامانداستىڭ ساناسىنا اسەرى تۋرالى بولۋى كەرەك ەدى. «تاقيالى پەرىشتەنىڭ» اپالارى ونىڭ قۇيىسقان-ومىلدىرىك-جىڭىشكە ايىل پىشىنىندەگى كوستيۋمى مەن بوكسەسىن عانا كورىپ، بەتتەرىن شىمشىعان ەكەن. وسىعان قاتىستى ويعا ەكى ءتاپسىر ورالىپ وتىر.
ءبىرىنشىسى – كيىمگە قاتىستى كونتسەپت. كيىم – ادام ءۇشىن تەك كليماتتىق ماڭىزى بار، ادامعا ەرىكسىز تاڭىلعان ماشاحات. ادام-اتا مەن حاۋا-انا جەر اۋدارىلىپ كەلگەندە تىر جالاڭاش بولعان، دۇنيە جۇزىندەگى بارلىق جاندى اعزالار سياقتى.
وسى تابيعي نەگىز قازىر دە ادامداردى ول باستاعى ستيحياسىنا تارتادى دا تۇرادى. ادامدار ۇستىندەگى ارتىق جامىلعىنى لاقتىرىپ تاستاعىسى كەلىپ تۇرادى. ول – ادامداردىڭ تابيعيلىقتى، دەمەك، ەركىندىكتى اڭساۋىنان تۋعان زاۋقى. وسى زاۋىق ادامداردى ۇستىندەگى ارتىق جامىلعىدان ارىلۋعا ۇمتىلدىرادى.
ارينە، ادامدار جۇزدەگەن مىڭ جىلدار ىشىندە ادەتكە اينالدىرىپ العان كيىم اتاۋلىنى سىپىرىپ تاستامايدى. قازىرگى ۇستانىم – «ادام كوركى شۇبەرەك». ءسوز دجەننيفەردىڭ پىشىندەمەسىنە قاتىستى بولسا، ءبىز ادامنىڭ پسيحولوگياسىن ونىڭ بەتى مەن جۇزىنەن، ميميكاسىنان عانا ەمەس، ونىڭ بويىنداعى بۇلشىق ەتتەرى مەن پوزاسى ارقىلى دا تۇسىنۋگە تىرىسۋىمىز كەرەكتىگىندە بولىپ وتىر.
ۇلى سۋرەتشىلەر مەن مۇسىنشىلەر بەينەلەۋ ونەرىنىڭ كەرەمەت تۋىندىلارىن جاساعاندا ادامنىڭ ۇستىندەگىنى لىپاسىنا دەيىن لاقتىرىپ تاستادى. ادامنىڭ جان الەمىن بۇلشىق ەتتەر ارقىلى كورسەتۋ ءۇشىن جاسادى.
ايەلدەر دەكولتەنى جىل وتكەن سايىن كەڭىتىپ كەلەدى. وتكەن جىلى ءبىر تەلەجۇرگىزۋشى بۇقارا الدىنا بيۋستگالتەرسىز شىقتى. دجەننيفەردىڭ ايىلىنىڭ جۇقالىعى دا، وسى كاتەگورياداعى كورىنىسكە جاتادى. بۇلار ەستەتيكا جانە ەروتيكا تەرميندەرىمەن سيپاتتالادى. بۇدان ايەل ءۇشىن عانا ەمەس، ەر ادامدار ءۇشىن دە ەركىندىككە ۇمتىلىس پەن ومىرگە قۇشتارلىق ۇشقىندارى كورىنىس بەرەدى.
نۋديستەر قوعامى دەگەن بار. ونىڭ مۇشەلەرى جيىندارىنا جالاڭاش كەلەدى. وزىق ەلدەردىڭ كەيبىرەۋلەرىندە مونشاعا ەر مەن ايەل بىرگە تۇسە بەرەدى. دارەتحانا دا بىرەۋ-اق. ارينە، بۇلار نورما رەتىندە ۇسىنىلمايدى، ال نەگاتيۆ ساپاسىندا كورسەتۋگە دە بولمايدى. مۇنداي كورىنىستەردى ادامزاتتىڭ پروگرەس جولىنداعى ءتارتىبىنىڭ ءتۇرلى نۇسقالارى رەتىندە قابىلداۋ كەرەك. وسىنىڭ ءبارى بۇزىلعاندىقتىڭ، مورالدىق ازعىندىقتىڭ كورىنىسى ەمەس، ادامنىڭ دەنەسىندەگى قۋات پەن ەركىندىكتىڭ سىرتقا شىققىسى كەلىپ تۇرعان بۇلقىنىسى دەپ قاراۋ كەرەك.
ادام كيىمگە قانشالىقتى قالىڭ ورانسا – ول سونشالىقتى ەرىكسىز، قۇل. حيدجابپەن تۇمشالانىپ جۇرگەندەر تولدىققاندى باقىتتى بولا المايدى. ءوزىن ەرىكتىمىن دەيتىن ادام كيىم كيۋدە دە ەركىندىگىن ساقتاۋىنىڭ سوكەتتىگى جوق.
* * *
بۇل جەردە مەن لوپەستىڭ رەپەرتۋارىنا قاتىستى «ۇنايدى-ۇنامايدى» دەڭگەيىندەگى، جەكە پىكىر ۇسىنايىن دەپ وتىرعان جوقپىن. وركەنيەتتەر اراسىنداعى الشاقتىق جانە قازاق مادەنيەتىنىڭ پروگرەسى تۋرالى وي ايتايىن دەپ وتىرمىن.
شىعارمالارىنىڭ تارالۋى جانە جەكە تانىمالدىعى جاعىنان دۇنيەجۇزىندە الدىڭعى ورىندا تۇرعان ليۋدۆيگ ۆان بەتحوۆەن دەگەن كومپوزيتور بار. بالا جاستان ساڭىراۋ بولىپ قالعان ونىڭ كلاسسيكالىق مۋزىكادا نەسى بار دەگەن وي اركىمگە ءبىر كەلەر بولار. ال ونىڭ ءوز ءتۇسىندىرۋى بويىنشا، سيقىرلى اۋەن وعان عارىشتان كەلەدى ەكەن. پلانەتالاردان، جۇلدىزداردان، جۇلدىزارالىق تۇماندىقتاردان، گالاكتيكالاردان،.. ولاردىڭ سۇمدىق قوزعالىستارىنان كەلىپ ءتۇسىپ جاتقان اۋەندەردى ول دەرەۋ نوتاعا ءتۇسىرىپ الاتىن كورىنەدى.
مۇنى ايتىپ وتىرۋىمنىڭ سەبەبى – مۋزىكا دەگەننىڭ قاينار كوزى، ءمولدىر باستاۋى بولاتىنىن جاستارعا تۇسىندىرە كەتۋ. دەمەك، دجەي لونىڭ رەپەرتۋارىنداعى اۋەندەردىڭ پلانەتا تىنىسىنان تۋعاندىعىن ءبىلىپ قويۋ كەرەك. ءانشىنىڭ قاي تىلدە ايتىپ تۇرعانى ەسەپ ەمەس. بار كىلتيپان اۋەن مەن ىرعاقتىڭ كوگىلدىر پلانەتانىڭ قويناۋلارىنان كەلىپ جاتۋىندا، سوندىقتان، جەردەگى ادامزاتقا تۇسىنىكتىلىگىندە بولىپ تۇر. سونىڭ ناتيجەسىندە دجەي لو قاي ەلگە بارسا دا، ونى مىڭداعان مۋزىكا سۇيۋشىلەر گۇلمەن قارسى الادى.
وسىدان الاتىن قازاقتىڭ ساباعى بار. قازاق ءتىلى مەڭگەرىلمەيدى، مادەنيەتى قابىلدانبايدى،.. نەگە؟
ويتكەنى، قازاق كوركەم ونەرىنىڭ قاينار كوزى وركەنيەتتەن جىراقتا قالىپ وتىر. مال سوڭىندا قيىر جايلاپ، شەت قونۋ وسى ۋاقىتقا دەيىن، قازاق زيالىسىنىڭ شىعارماشىلىعىنا دەم بەرەتىن، بىردەن ءبىر ينفراقۇرىلىم ساپاسىندا قالىپ وتىر.
قازاق قارا وگىزىن وڭكىلدەتىپ («قارا وگىز» - سوڭعى جىلدارداعى قازاق ادەبيەتىنىڭ جەتىستىگى رەتىندە تانىلعان كوركەم شىعارما), قارا جولدىڭ توپىراعىن بۇرقىلداتىپ، تۋىستارى تۋرالى اندەرىن سالىپ، اۋىلىن ساعىنىپ كەتىپ بارا جاتىر. «كەڭ سارايدان جاسقانىپ، كيىز ءۇيدى باسقارىپ، تىڭقىلداعان دومبىراسىمەن» (ت.احتانوۆتان) كۇي شەرتەدى، سىزىلتا ءان سالادى، مىڭ بۇرالىپ بيلەيدى،.. تەك بۇلارى دۇنيەجۇزىلىك وركەنيەتتە قابىلدانبايدى.
قازاق حالقىنىڭ ءتورت عاسىرلىق تراگەدياسى وسىدان – فورماتسيالىق ارتتا قالۋدان باستالىپ وتىر. قازاق رۋحانياتى پلانەتارلىق وركەنيەت اعىسىنان اۋلاق جاتىر. قازاق اۋىلىنان شىعىپ، زاماناۋي وركەنيەتكە قوسىلۋى كەرەك، يندۋستريالى ۇلتقا اينالۋى كەرەك. ۇلتتىق يدەيا دەپ وسىنى قابىلداۋى كەرەك.
قاناعات جۇكەشەۆ
Abai.kz