Aragha apta salyp «AytPARK» pikirsayys alany qayta qyzdy. Búl jolghy qonaghymyz «Strategiya» әleumettik jәne sayasy zertteuler ortalyghynyng diyrektory Gýlmira IYleuova (surette) bolghandyqtan, әngime auany payyzben perdelengen qoghamdyq pikirge qaray oiysty. Ádetinshe Núrlan Erimbetov qonaghynyng әlsiz tústaryn barlap baryp, qisyndy-qisynsyz saualdarmen qytyghyna tiydi.

Mysalgha, әleumettanushylardyng tabanynan tausylyp jýrip jinaghandaghy súraq-jauaptary qoghamdyq ýrdisterge ong yqpaly joqtay kórinedi, әseri ógizdi órmekshi shaqqanday ghana bolady, endeshe osy sausyldaghan әleumettanushylardyng ne manyzy bar degen qúityrqy saualmen pikirsayys bastaldy.

- Tirligimiz tekke, júmysymyz zayagha ketip jatqan joq. Aytalyq, qazirgi biylikting bizding zertteulerimizden keyin qolgha alghan isterine qarap, búghan da bizding әserimiz,  kórsetken kemshiligimiz, baghdarymyz sebep boldy degen oidamyn. Biylikpen aramyzda tikeley baylanys joq degenimizben, osynday yqpalgha ie bolmasaq, nesine enbektenemiz? Ne degenmen, әleumettanu jekelegen adamdardyng kózqarasyn eksheydi emes pe? Al memleket resmy zertteulerge kóbirek senedi.

- Baydosov... Ghabdulliyn.... Osy aghalarymyzdyng auzynan shyqqan bastama halyqtyng ózegin jaryp shyqty dep aitugha kele me?

Aragha apta salyp «AytPARK» pikirsayys alany qayta qyzdy. Búl jolghy qonaghymyz «Strategiya» әleumettik jәne sayasy zertteuler ortalyghynyng diyrektory Gýlmira IYleuova (surette) bolghandyqtan, әngime auany payyzben perdelengen qoghamdyq pikirge qaray oiysty. Ádetinshe Núrlan Erimbetov qonaghynyng әlsiz tústaryn barlap baryp, qisyndy-qisynsyz saualdarmen qytyghyna tiydi.

Mysalgha, әleumettanushylardyng tabanynan tausylyp jýrip jinaghandaghy súraq-jauaptary qoghamdyq ýrdisterge ong yqpaly joqtay kórinedi, әseri ógizdi órmekshi shaqqanday ghana bolady, endeshe osy sausyldaghan әleumettanushylardyng ne manyzy bar degen qúityrqy saualmen pikirsayys bastaldy.

- Tirligimiz tekke, júmysymyz zayagha ketip jatqan joq. Aytalyq, qazirgi biylikting bizding zertteulerimizden keyin qolgha alghan isterine qarap, búghan da bizding әserimiz,  kórsetken kemshiligimiz, baghdarymyz sebep boldy degen oidamyn. Biylikpen aramyzda tikeley baylanys joq degenimizben, osynday yqpalgha ie bolmasaq, nesine enbektenemiz? Ne degenmen, әleumettanu jekelegen adamdardyng kózqarasyn eksheydi emes pe? Al memleket resmy zertteulerge kóbirek senedi.

- Baydosov... Ghabdulliyn.... Osy aghalarymyzdyng auzynan shyqqan bastama halyqtyng ózegin jaryp shyqty dep aitugha kele me?

- Biz osy bastamanyng ózektiligi turasynda 11-20 qyrkýiek aralyghynda әleumettik zertteu jýrgizip ýlgerdik. Al iydeya 10 qyrkýiekte aqtóbelik Baydosov arqyly mәlim boldy (әngime N. Nazarbaevqa «eldi ómir baqy basqara beriniz» degen aqtóbelik Baydosov pen atyraulyq Ghabdullinderding sózinen shyghyp otyr. - red.).

- A-a, Baydosov auzyn jiyp bolghansha, sizder búqaranyng búghan qatysty pikirin jinaugha kirisip kettinizder ghoy, solay ma?

- Jogha, biz jospar boyynsha basqa taqyrypqa saualnama jýrgizuge dayyndalyp jýrgende, osy bastama qyzghylyqty kórindi. Biraq, dәl sol kezde búl turaly halyqtyng 40%-y ghana estip-bilgen. Endeshe,  aqsaqaldardyng ózderi aitqanday, býkil qauymnyng atynan sóz aluy sәl әdepke syimaydy. Aqtóbelikter de, atyraulyqtar da búl bastama turasynda birtindep, BKA, yaghny «bir kempir aitypty» nemese telearnalar arqyly taraghan janalyqtardan qanyqty.

- Ne ýshin búl iydeya kópshilikting arasynda qyzyl suday tez tarap ketpedi? Ne kedergi boldy?

- Búl  iydeyany basqa qondyru, ony salmaqtau ýshin biraz uaqyt kerek edi.

- Qalay bolghany? Búl sonshalyqty qiyn da bastama emes qoy. «Mәngilik preziydent»... Boldy. Sonshalyq migha salmaq týsiru qajet pe osyghan?

- Taghy da bir qosarym, halyqqa týsindiru júmystary jýrgizilui kerek-ti. Sәikesinshe, aqparat alghan adam óz ózimen qaldy da, jeke kózqarasyn naqty, tez qorytyp shygharugha mýmkindigi bolmady.

- Sonymen qazaqstandyqtardyng qansha payyzy әlgi iydeyany qoldady nemese qoldamady?

- Súralghan respondentterding 43%-y qoldady. 33%-y qoldamady, al 16 %-yna bәribir bolyp shyqty. Áytkenmende, tura sol merzimde qoghamdyq pikir qalyptasyp ýlgergen joq edi. Keminde 60%-y osy bastamadan qúlaghdar bolghanda, onda qoghamdyq pikir qalyptasty dep aitugha bolar edi.

- Osy bizding búqara kimge senedi?

- Súralghan eki adamnyng biri Elbasyny ataydy. Qalghany - óz kýshine.

Osy sәtte zaldan «Qúdaygha eshkim senbey me?» degen ritorikalyq saual estildi.  Oghan  «joq» degen jauap qaytaryldy.

- Osy jyldyng basynda «Liyter» basylymynda elimizdegi eng yqpaldy sayasy sheneunikterding reytingisi jaryq kórdi. Sol kezde eng bedeldisi kim bolyp edi?

- Tajiyn

- Al, kýtpegen jerden yqpalsyz bolghany kim?

- Kýtpegen jerden... Ysqaqovty (Núrlan Ysqaqov - búrynghy qorshaghan ortany qorghau ministri) tútqyndady, onyng kórsetkishteri óte nashar edi. Qazir  sheneunikterge qatysty reyting qayta jýrse, Ysqaqovtyng ornyna Aqparattandyru jәne baylanys agenttigining tóraghasy Quanyshbek Esekeev jayghasatyn shyghar... Sebebi, biylghy jahantordy retteu tóniregindegi dau-damay avtomatty týrde onyng túlghasyna qara boyau bolyp jaghyldy. Meninshe, endi oghan óz imidjin dúrystau qiyngha týsedi.

- Bizding qoghamnyng әljuaz nýktelerin túspaldap aityp bere alasyzdar ma? Qay jerde janjal shyghuy mýmkin?

- Búl súraqqa kesimdi jauap beru qiyn. Dәl qazir qazaqstandyq qoghamnyng ortasynan jik shygharatynday, ony ala qoyday bóle qyryqqyzatyn mәsele joqtyng qasy. Mysaly, mәngilik preziydent bastamasyn qoldauda da qazaq pen orys, qala men auyl túrghyndarynyng arasynda aitarlyqtay aiyrmashylyq bayqalmady. Tegis fon.  Bastamany meylinshe qoldaghan oblys Qyzylorda (67%) bolsa, eng tómengi kórsetkishke ie bolghan - Pavlodar oblysy (20%). Ekinshi jaghynan, qogham  gomogendenip barady. Al búl qorqugha túratyn qúbylys. Nege deseniz, múnday qoghamda biz kýtpegen jerden baylanystar ýziluip ketui mýmkin.

- Al, últaralyq mәselelerde she? Qauip bar ma?

- «Auyl arasyndaghy ózge aghayyndarmen aralastyqtarynyz qalay?» degen saualgha 69 payyzy «shýkir, jaqsymyz» dep jauap beredi. Bylaysha, 70 payyz, búl óte jaqsy kórsetkish. 26 payyzy «beytarappyz» degen jauapta bolady. Mine, osy kategoriyanyng jauaby keybireulerdi qorqytuy mýmkin. Sebebi, baylanystardyng terendigi ózgerip, etnikalyq toptardyng bir-birining ýiine bas súqpaq týgili, isi bolmay barady desek, onda búl qater.

- Eger bәri jaqsy, bәri keremet bolsa, Malovodnoe, Shelek, Atyraudaghy oqighalardy nemen týsindiresiz?

- Ekonomikalyq resurstar ýshin kýres. Maghan osylay týsindirgen únaydy. Qazaqtarda keng kólemde barlyq jaghynan qamtylmaghandyghy ýshin be, ókpe-naz bary bar, osyny basqa últtar esebinen tolyqtyrghysy keledi. Biraq, búl orystargha qatysty emes, kóbine týrik, úighyr sekildi últtargha qatysty.

- Mirasiya mәselesinde qauipti «isikter» bar ma?

- Bayyghan qazaqtar Europagha, nemese Astanagha kóshkisi keledi. Túrmysy tómen qazaqtar oblys ortalyqtaryna qonys tebude. 35-44 jastaghy azamattargha Astana qyzyqty, onda olar mәrtebe alady. Almaty qyzyqsyz bolyp qaldy. Qyzyqsa, búl qalagha 18-24 pen 35 jasqa deyingi azamattar ghana qyzyghady.

- Ne ýshin júrttyng Astanagha aua kóshkisi keledi?

- Óitkeni,  Astanagha baryp jatqandar negizinen lauazymdy qyzmetke túrady.

- Sizderge «qyzmetimen airylatyn boldym» dep bebek qaqqan әkim-qaralar jii telefon shala ma?

- Bizge bir-aq ret habarlasty. Búl - Atyrau oblysynyng әkimshiliginen edi. Sol kezde Atyrau oblysy jemqorlyq reytingisinde «jýldeger» bolyp jatqan-dy.

- Sonda Atyrau oblysy jemqorlyqqa matalghan oblys boldy ghoy?

- IYә, Atyrau jәne Ontýstik Qazaqstan oblystary

- Al, eng tazasy...

- Pavlodar oblysy

Órken KENJEBEK

(Baspasózdegi tolyq núsqasy «Dala men qala» basylymynyng №40 sanyna jariyalanady)