قازاق ەلباسىنا سەنگەنىمەن، قۇدايعا سەنبەي مە؟
اراعا اپتا سالىپ «ايتPARK» پىكىرسايىس الاڭى قايتا قىزدى. بۇل جولعى قوناعىمىز «ستراتەگيا» الەۋمەتتىك جانە ساياسي زەرتتەۋلەر ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى گۇلميرا يلەۋوۆا (سۋرەتتە) بولعاندىقتان، اڭگىمە اۋانى پايىزبەن پەردەلەنگەن قوعامدىق پىكىرگە قاراي ويىستى. ادەتىنشە نۇرلان ەرىمبەتوۆ قوناعىنىڭ ءالسىز تۇستارىن بارلاپ بارىپ، قيسىندى-قيسىنسىز ساۋالدارمەن قىتىعىنا ءتيدى.
مىسالعا، الەۋمەتتانۋشىلاردىڭ تابانىنان تاۋسىلىپ ءجۇرىپ جيناعانداعى سۇراق-جاۋاپتارى قوعامدىق ۇردىستەرگە وڭ ىقپالى جوقتاي كورىنەدى، اسەرى وگىزدى ورمەكشى شاققانداي عانا بولادى، ەندەشە وسى ساۋسىلداعان الەۋمەتتانۋشىلاردىڭ نە ماڭىزى بار دەگەن قۇيتىرقى ساۋالمەن پىكىرسايىس باستالدى.
- تىرلىگىمىز تەككە، جۇمىسىمىز زاياعا كەتىپ جاتقان جوق. ايتالىق، قازىرگى بيلىكتىڭ ءبىزدىڭ زەرتتەۋلەرىمىزدەن كەيىن قولعا العان ىستەرىنە قاراپ، بۇعان دا ءبىزدىڭ اسەرىمىز، كورسەتكەن كەمشىلىگىمىز، باعدارىمىز سەبەپ بولدى دەگەن ويدامىن. بيلىكپەن ارامىزدا تىكەلەي بايلانىس جوق دەگەنىمىزبەن، وسىنداي ىقپالعا يە بولماساق، نەسىنە ەڭبەكتەنەمىز؟ نە دەگەنمەن، الەۋمەتتانۋ جەكەلەگەن ادامداردىڭ كوزقاراسىن ەكشەيدى ەمەس پە؟ ال مەملەكەت رەسمي زەرتتەۋلەرگە كوبىرەك سەنەدى.
- بايدوسوۆ... عابدۋللين.... وسى اعالارىمىزدىڭ اۋزىنان شىققان باستاما حالىقتىڭ وزەگىن جارىپ شىقتى دەپ ايتۋعا كەلە مە؟
اراعا اپتا سالىپ «ايتPARK» پىكىرسايىس الاڭى قايتا قىزدى. بۇل جولعى قوناعىمىز «ستراتەگيا» الەۋمەتتىك جانە ساياسي زەرتتەۋلەر ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى گۇلميرا يلەۋوۆا (سۋرەتتە) بولعاندىقتان، اڭگىمە اۋانى پايىزبەن پەردەلەنگەن قوعامدىق پىكىرگە قاراي ويىستى. ادەتىنشە نۇرلان ەرىمبەتوۆ قوناعىنىڭ ءالسىز تۇستارىن بارلاپ بارىپ، قيسىندى-قيسىنسىز ساۋالدارمەن قىتىعىنا ءتيدى.
مىسالعا، الەۋمەتتانۋشىلاردىڭ تابانىنان تاۋسىلىپ ءجۇرىپ جيناعانداعى سۇراق-جاۋاپتارى قوعامدىق ۇردىستەرگە وڭ ىقپالى جوقتاي كورىنەدى، اسەرى وگىزدى ورمەكشى شاققانداي عانا بولادى، ەندەشە وسى ساۋسىلداعان الەۋمەتتانۋشىلاردىڭ نە ماڭىزى بار دەگەن قۇيتىرقى ساۋالمەن پىكىرسايىس باستالدى.
- تىرلىگىمىز تەككە، جۇمىسىمىز زاياعا كەتىپ جاتقان جوق. ايتالىق، قازىرگى بيلىكتىڭ ءبىزدىڭ زەرتتەۋلەرىمىزدەن كەيىن قولعا العان ىستەرىنە قاراپ، بۇعان دا ءبىزدىڭ اسەرىمىز، كورسەتكەن كەمشىلىگىمىز، باعدارىمىز سەبەپ بولدى دەگەن ويدامىن. بيلىكپەن ارامىزدا تىكەلەي بايلانىس جوق دەگەنىمىزبەن، وسىنداي ىقپالعا يە بولماساق، نەسىنە ەڭبەكتەنەمىز؟ نە دەگەنمەن، الەۋمەتتانۋ جەكەلەگەن ادامداردىڭ كوزقاراسىن ەكشەيدى ەمەس پە؟ ال مەملەكەت رەسمي زەرتتەۋلەرگە كوبىرەك سەنەدى.
- بايدوسوۆ... عابدۋللين.... وسى اعالارىمىزدىڭ اۋزىنان شىققان باستاما حالىقتىڭ وزەگىن جارىپ شىقتى دەپ ايتۋعا كەلە مە؟
- ءبىز وسى باستامانىڭ وزەكتىلىگى تۋراسىندا 11-20 قىركۇيەك ارالىعىندا الەۋمەتتىك زەرتتەۋ جۇرگىزىپ ۇلگەردىك. ال يدەيا 10 قىركۇيەكتە اقتوبەلىك بايدوسوۆ ارقىلى ءمالىم بولدى (اڭگىمە ن. نازارباەۆقا «ەلدى ءومىر باقي باسقارا بەرىڭىز» دەگەن اقتوبەلىك بايدوسوۆ پەن اتىراۋلىق عابدۋلليندەردىڭ سوزىنەن شىعىپ وتىر. - رەد.).
- ا-ا، بايدوسوۆ اۋزىن جيىپ بولعانشا، سىزدەر بۇقارانىڭ بۇعان قاتىستى پىكىرىن جيناۋعا كىرىسىپ كەتتىڭىزدەر عوي، سولاي ما؟
- جوعا، ءبىز جوسپار بويىنشا باسقا تاقىرىپقا ساۋالناما جۇرگىزۋگە دايىندالىپ جۇرگەندە، وسى باستاما قىزعىلىقتى كورىندى. بىراق، ءدال سول كەزدە بۇل تۋرالى حالىقتىڭ 40%-ى عانا ەستىپ-بىلگەن. ەندەشە، اقساقالداردىڭ وزدەرى ايتقانداي، بۇكىل قاۋىمنىڭ اتىنان ءسوز الۋى ءسال ادەپكە سىيمايدى. اقتوبەلىكتەر دە، اتىراۋلىقتار دا بۇل باستاما تۋراسىندا بىرتىندەپ، بكا، ياعني «ءبىر كەمپىر ايتىپتى» نەمەسە تەلەارنالار ارقىلى تاراعان جاڭالىقتاردان قانىقتى.
- نە ءۇشىن بۇل يدەيا كوپشىلىكتىڭ اراسىندا قىزىل سۋداي تەز تاراپ كەتپەدى؟ نە كەدەرگى بولدى؟
- بۇل يدەيانى باسقا قوندىرۋ، ونى سالماقتاۋ ءۇشىن ءبىراز ۋاقىت كەرەك ەدى.
- قالاي بولعانى؟ بۇل سونشالىقتى قيىن دا باستاما ەمەس قوي. «ماڭگىلىك پرەزيدەنت»... بولدى. سونشالىق ميعا سالماق ءتۇسىرۋ قاجەت پە وسىعان؟
- تاعى دا ءبىر قوسارىم، حالىققا ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلۋى كەرەك-ءتى. سايكەسىنشە، اقپارات العان ادام ءوز وزىمەن قالدى دا، جەكە كوزقاراسىن ناقتى، تەز قورىتىپ شىعارۋعا مۇمكىندىگى بولمادى.
- سونىمەن قازاقستاندىقتاردىڭ قانشا پايىزى الگى يدەيانى قولدادى نەمەسە قولدامادى؟
- سۇرالعان رەسپوندەنتتەردىڭ 43%-ى قولدادى. 33%-ى قولدامادى، ال 16 %-ىنا ءبارىبىر بولىپ شىقتى. ايتكەنمەندە، تۋرا سول مەرزىمدە قوعامدىق پىكىر قالىپتاسىپ ۇلگەرگەن جوق ەدى. كەمىندە 60%-ى وسى باستامادان قۇلاعدار بولعاندا، وندا قوعامدىق پىكىر قالىپتاستى دەپ ايتۋعا بولار ەدى.
- وسى ءبىزدىڭ بۇقارا كىمگە سەنەدى؟
- سۇرالعان ەكى ادامنىڭ ءبىرى ەلباسىنى اتايدى. قالعانى - ءوز كۇشىنە.
وسى ساتتە زالدان «قۇدايعا ەشكىم سەنبەي مە؟» دەگەن ريتوريكالىق ساۋال ەستىلدى. وعان «جوق» دەگەن جاۋاپ قايتارىلدى.
- وسى جىلدىڭ باسىندا «ليتەر» باسىلىمىندا ەلىمىزدەگى ەڭ ىقپالدى ساياسي شەنەۋنىكتەردىڭ رەيتينگىسى جارىق كوردى. سول كەزدە ەڭ بەدەلدىسى كىم بولىپ ەدى؟
- تاجين
- ال، كۇتپەگەن جەردەن ىقپالسىز بولعانى كىم؟
- كۇتپەگەن جەردەن... ىسقاقوۆتى (نۇرلان ىسقاقوۆ - بۇرىنعى قورشاعان ورتانى قورعاۋ ءمينيسترى) تۇتقىندادى، ونىڭ كورسەتكىشتەرى وتە ناشار ەدى. قازىر شەنەۋنىكتەرگە قاتىستى رەيتينگ قايتا جۇرسە، ىسقاقوۆتىڭ ورنىنا اقپاراتتاندىرۋ جانە بايلانىس اگەنتتىگىنىڭ توراعاسى قۋانىشبەك ەسەكەەۆ جايعاساتىن شىعار... سەبەبى، بيىلعى جاھانتوردى رەتتەۋ توڭىرەگىندەگى داۋ-داماي اۆتوماتتى تۇردە ونىڭ تۇلعاسىنا قارا بوياۋ بولىپ جاعىلدى. مەڭىنشە، ەندى وعان ءوز ءيميدجىن دۇرىستاۋ قيىنعا تۇسەدى.
- ءبىزدىڭ قوعامنىڭ ءالجۋاز نۇكتەلەرىن تۇسپالداپ ايتىپ بەرە الاسىزدار ما؟ قاي جەردە جانجال شىعۋى مۇمكىن؟
- بۇل سۇراققا كەسىمدى جاۋاپ بەرۋ قيىن. ءدال قازىر قازاقستاندىق قوعامنىڭ ورتاسىنان جىك شىعاراتىنداي، ونى الا قويداي بولە قىرىققىزاتىن ماسەلە جوقتىڭ قاسى. مىسالى، ماڭگىلىك پرەزيدەنت باستاماسىن قولداۋدا دا قازاق پەن ورىس، قالا مەن اۋىل تۇرعىندارىنىڭ اراسىندا ايتارلىقتاي ايىرماشىلىق بايقالمادى. تەگىس فون. باستامانى مەيلىنشە قولداعان وبلىس قىزىلوردا (67%) بولسا، ەڭ تومەنگى كورسەتكىشكە يە بولعان - پاۆلودار وبلىسى (20%). ەكىنشى جاعىنان، قوعام گوموگەندەنىپ بارادى. ال بۇل قورقۋعا تۇراتىن قۇبىلىس. نەگە دەسەڭىز، مۇنداي قوعامدا ءبىز كۇتپەگەن جەردەن بايلانىستار ءۇزىلۋىپ كەتۋى مۇمكىن.
- ال، ۇلتارالىق ماسەلەلەردە شە؟ قاۋىپ بار ما؟
- «اۋىل اراسىنداعى وزگە اعايىندارمەن ارالاستىقتارىنىز قالاي؟» دەگەن ساۋالعا 69 پايىزى «شۇكىر، جاقسىمىز» دەپ جاۋاپ بەرەدى. بىلايشا، 70 پايىز، بۇل وتە جاقسى كورسەتكىش. 26 پايىزى «بەيتاراپپىز» دەگەن جاۋاپتا بولادى. مىنە، وسى كاتەگوريانىڭ جاۋابى كەيبىرەۋلەردى قورقىتۋى مۇمكىن. سەبەبى، بايلانىستاردىڭ تەرەڭدىگى وزگەرىپ، ەتنيكالىق توپتاردىڭ ءبىر-ءبىرىنىڭ ۇيىنە باس سۇقپاق تۇگىلى، ءىسى بولماي بارادى دەسەك، وندا بۇل قاتەر.
- ەگەر ءبارى جاقسى، ءبارى كەرەمەت بولسا، مالوۆودنوە، شەلەك، اتىراۋداعى وقيعالاردى نەمەن تۇسىندىرەسىز؟
- ەكونوميكالىق رەسۋرستار ءۇشىن كۇرەس. ماعان وسىلاي تۇسىندىرگەن ۇنايدى. قازاقتاردا كەڭ كولەمدە بارلىق جاعىنان قامتىلماعاندىعى ءۇشىن بە، وكپە-ناز بارى بار، وسىنى باسقا ۇلتتار ەسەبىنەن تولىقتىرعىسى كەلەدى. بىراق، بۇل ورىستارعا قاتىستى ەمەس، كوبىنە تۇرىك، ۇيعىر سەكىلدى ۇلتتارعا قاتىستى.
- ميراتسيا ماسەلەسىندە قاۋىپتى «ىسىكتەر» بار ما؟
- بايىعان قازاقتار ەۋروپاعا، نەمەسە استاناعا كوشكىسى كەلەدى. تۇرمىسى تومەن قازاقتار وبلىس ورتالىقتارىنا قونىس تەبۋدە. 35-44 جاستاعى ازاماتتارعا استانا قىزىقتى، وندا ولار مارتەبە الادى. الماتى قىزىقسىز بولىپ قالدى. قىزىقسا، بۇل قالاعا 18-24 پەن 35 جاسقا دەيىنگى ازاماتتار عانا قىزىعادى.
- نە ءۇشىن جۇرتتىڭ استاناعا اۋا كوشكىسى كەلەدى؟
- ويتكەنى، استاناعا بارىپ جاتقاندار نەگىزىنەن لاۋازىمدى قىزمەتكە تۇرادى.
- سىزدەرگە «قىزمەتىمەن ايرىلاتىن بولدىم» دەپ بەبەك قاققان اكىم-قارالار ءجيى تەلەفون شالا ما؟
- بىزگە ءبىر-اق رەت حابارلاستى. بۇل - اتىراۋ وبلىسىنىڭ اكىمشىلىگىنەن ەدى. سول كەزدە اتىراۋ وبلىسى جەمقورلىق رەيتينگىسىندە «جۇلدەگەر» بولىپ جاتقان-دى.
- سوندا اتىراۋ وبلىسى جەمقورلىققا ماتالعان وبلىس بولدى عوي؟
- ءيا، اتىراۋ جانە وڭتۇستىك قازاقستان وبلىستارى
- ال، ەڭ تازاسى...
- پاۆلودار وبلىسى
وركەن كەنجەبەك
(باسپاسوزدەگى تولىق نۇسقاسى «دالا مەن قالا» باسىلىمىنىڭ №40 سانىنا جاريالانادى)
