Bayanauylda jalpyrespublikalyq «Qazaq kýshining kartasy» jobasy ayasyndaghy alghashqy «Baluan tas sapary» ótti. 

Astana, 31 tamyz – Qazaq kuresi assosiasiyasynyng qoldauymen «Baluan tas» últtyq sport týrleri jәne mәdeniyeti akademiyasy «Qazaq kýshining kartasy» jobasy ayasynda alghashqy ghylymiy-tanymdyq ekspedisiyasyn ótkizdi. «Baluan tas sapary» dep atalghan búl is-shara qazaqtyng úly paluany Qajymúqan Múnaytpasúly ghúmyrnamasyna tiyesili tarihy tasty tanystyrugha arnaldy. 

Sapargha «Baluan tas» akademiyasy janyndaghy jurnalister puly, qogham qayratkerleri men ghalymdar, ziyaly qauym ókilderi, sonday-aq jyrshy-kýishiler qatysty. Ekspedisiyany Qazaq kuresi assosiasiyasynyng basshysy, belgili paluan Damir Bekbosyn jәne «Baluan tas» últtyq sport týrleri jәne mәdeniyeti akademiyasynyng preziydenti, kýsh mәdeniyetin zertteushi ghalym Abylayhan Qalnazarov bastap bardy.

Bir kýnge sozylghan marshrut Astanadaghy Áziret Súltan meshitinde bastalyp, Mәshhýr Jýsip Kópey kesenesine ziyarat jasaumen jalghasty. Onda A.Qalnazarov ózi basyp shygharghan «Baluan tas» qostomdyghyn búl kitapty jazuda әulie babanyng batyr-baluandargha qatysty jazbalarynyng paydalanylghanyn atap óte otyryp Mәshhýr Jýsip Kópey muzeyi qoryna tapsyrdy. Ony atanyng shóberesi, osy kesenening shyraqshysy Áset Pazylov qabyl aldy. Odan keyin qatysushylar Bayanauyldaghy Qajymúqan kótergen әigili Qajymúqan tasyna baryp, onyng tarihymen tanysty.

Sapar barysynda osy tarihy jәdiger ornalasqan Qanysh Sәtbaev muzeyinde arnayy saltanatty rәsim ótip, onyng diyrektory Qayyrgeldi Ábilghazinge A.Qalnazarovtyng atalmysh «Baluan tas» eki tomdyghy men «Tas paluan» laqabymen tanymal atlet, KIYNES rekordtar kitabynyng rekordsmeni Arman Sýleymenning birqatar temir-symnan iyilgen jәdigerleri tabystaldy. Al aimaqtyng Sabyndykól jaghasyndaghy tabighat ayasynda akademiyanyng taghy bir jobasy – «Kýsh leksiyasy» úiymdastyrylyp, Jasúlan Esimhan, Estemis Mamyrayhan syndy jyrshy-kýishiler «Alpamys», «Batyr Bayan» sekildi epostar men tanymal kýi-jyrlardy oryndady. Keshkisin ekspedisiya mýsheleri qaytadan Astanagha oraldy.

Is-shara barysynda qatysushylar qazaqtyng batyr-paluan túlghalarynyng ruhany jәne kýshtik múrasymen jaqynyraq tanysyp, úly dalanyng erlik dәstýri men últtyq kýsh mәdeniyetining mәnin sezindi. Qajymúqannyng qoltanbasynday bolghan Baluan tastyng tarihyn tanu arqyly olar últtyq múranyng jana qyryn ashty. Sonymen qatar jergilikti paluandar men basqa da baluan tastargha qatysty derekter men maghúlymattar hattalyp, jinaqtaldy.

Óz kezeginde Qazaq kuresi assosiasiyasynyng diyrektory Damir Bekbosyn búl bastamanyng mәnin erekshe atap ótti:  «Qazaqtyng kýsh mәdeniyeti – bizding últtyq bolmysymyzdyng ajyramas bóligi. Qajymúqan syndy alyptardyng kýshtik múrasyn dәripteu arqyly biz jas úrpaqqa qaysarlyq pen otansýigishtik ónegesin jetkize alamyz. «Baluan tas sapary» – sol joldaghy alghashqy qadam. Búl bastamanyng jalghasy el ruhyn kóterip, últtyq sporttyng damuyna serpin beredi dep senemin», – dedi ol.

Belgili mәdeniyettanushy, publisist Serik Erghaly bolsa, bylay dep tarqatty: «Abylayhan Qalnazar – Alash qúndylyqtary men qasiyetin zertteumen ghana emes, ony Aqseleu Seydimbektershe kitap etip jariyalap, sodan keyingi satyda memlekettik-qoghamdyq jobalargha ainaldyryp jýrgen azamattyng biri. Myna «Baluan tas sapary» jobasy biregey. Óitkeni Úly Dala ótkenining qaharmandyq ruhynan beder alghan tasynnyng birde-bireuining nazardan tys qaldyrmay, dәripteu mәselesi әli de jolgha qoyylmady. Olar týrkilik masshtabtaghy Yakutiyadan Týrkiyagha deyingi aralyqtaghy ortaq kýsh mәdeniyetining kodtary. Tipten, Atty mәdeniyetting simvolikalyq-etnografiyalyq belgileri. Ázirge deyin tabylghan onshaqty baluan tasy qoldan qoyylghan memorial taqtalar men qúrylystardan әldeneshe ese qúndy. Endigi mindet, baghalau men qorghau, sosyn nasihattap dәripteuge kelip tirelip túr».

Al kýsh mәdeniyetin zertteushi ghalym Abylayhan Qalnazarov ekspedisiyanyng ghylymy әri ruhany qyryn aishyqtap berdi: «Qazaq tarihyndaghy әrbir Baluan tastyng artynda halyqtyng jadynda saqtalghan kiyeli oqigha men anyz-әfsana bar. Bizding maqsatymyz – sol múrany jinaqtap, ghylymy ainalymgha engizu jәne ony býgingi memlekettik qorghanys pen sporttyq-patriottyq iydeologiya júmysyna negiz etu. Búl ekspedisiya – tek ótkendi eske alu ghana emes, qazirgi jastardy ata-babamyzdyng erlik dәstýrine bauluymen de erekshe. Bizding osy ghylymiy-tanymdyq saparymyzgha Qazaq kuresi assosiasiyasynyng basshysy Damir Bekbosyn, Shymkent qalalyq jәne Pavlodar oblystyq qazaq kýresi federasiyalarynyng jetekshileri Baltabay Asan men Darhan Jolomanovtyng qatar qoldau kórsetui de kóregendik pen últtyq sportqa janashyrlyqty tanytady», – dedi ol.

Búl sapar – qazaq kýshining ruhaniy-mәdeny izimen jasalghan alghashqy ekspedisiya retinde erekshe manyzgha iye. Búdan әri Jambyl oblysy Shu audanyndaghy Baluan Sholaq kótergen tas pen Aqmola-Kókshetau ónirindegi birqatar baluantastargha saparlar josparlanuda.

Úiymdastyrushylardyng aituynsha, «Qazaq kýshining kartasy» jobasy aldaghy uaqytta baluan tastardyng geografiyalyq ornyn kartagha týsirudi, olargha qatysty anyz-әngimelerdi jinaqtap, ghylymy ainalymgha engizudi, sonday-aq jastardy tarihy paluandar ónegesi arqyly sport pen azamattyqqa bauludy kózdeydi. Sonymen qatar joba jana kýshtik-sporttyq marshruttar ashu arqyly Qazaqstannyng brendtik-turistik әleuetin arttyrugha da ýles qospaq.

Eske sala keteyik, atalmysh joba biyl sәuir aiynda Últtyq akademiyalyq kitaphanada «Baluan tas» últtyq sport týrleri jәne mәdeniyeti akademiyasy júmysymen josparlary ayasynda tanystyrylyp, onyng túsaukeseri senator Biybigýl Jeksenbay jetekshiligindegi «Bas redaktorlar klubynyn» qatysuymen ótken bolatyn.

Qosymsha aqparat:

Abylayhan Qalnazarovtyng avtorlyq jobasynyng biri – «Qazaq kýshining kartasy» proektining basty maqsat-mindetteri kelesidey:

- Baluan tastardyng geografiyalyq oryndaryn kartalyq tizimge engizip, tarihy jәne mәdeniy-sporttyq múra retinde saqtaugha jol ashu (materialdyq jәne materialdyq emes).

- Baluan tastargha qatysty anyz-әfsana, hikayalary men el auzyndaghy әngimeler, tarihy derekterdi jinaqtau jәne osynday kóshpendilik salauatty ómir salty men sporttyq-jauyngerlik erlik dәstýrin ghylymy ainalym men aqparattyq óriske engizu.

- Tarihtaghy paluandar men baluan tastardy qazirgi realiylerge iydeologiyalyq qúral retinde ynghaylau (Jastar men jasóspirimderdi ata tarihtaghy baluandar ónegesi arqyly sport pen azamattyqqa baulu).

- Auyr tastardy tanystyru arqyly alyp kýsh iyeleri men qazaq kýresining tarihy rólin   kórsetu jәne sol arqyly últtyq iydentifikasiyany kýsheytu. – Qazaqstannyng brendtik- turistik m arshruttyq әleueti men sporttyq-mәdeny tartymdylyghynyng artuyna atsalysu.

Abai.kz