Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev «Ádiletti Qazaqstan: zang men tәrtip, ekonomikalyq ósim, qoghamdyq optimizm» atty halyqqa  Joldauynda strategiyalyq mindet qoydy – adamy kapitalgha jýieli investisiyalar arqyly Ádiletti Qazaqstan qúru. Búl tapsyrma Ýkimet atqaryp jatqan keshendi júmystyng negizine ainaldy. Ol barshagha qoljetimdi әri zamanauy bilim beruge jәne ghylymy orta qalyptastyrugha baghyttalghan. Jýie mektepke deyingi tәrbiyeden bastap aldynghy qatarly zertteulerdi qoldaugha deyingi barlyq satyny qamtidy. Osy arqyly elding bolashaghyn aiqyndaytyn berik negiz qalanyp, Qazaqstannyng әlemdik dengeydegi úzaq merzimdi bәsekege qabilettiligi nyghayady jәne әrbir azamattyng ómir boyy damuyna jaghday jasalady.

Suret: primeminister.kz saytynan alyndy.

Qoljetimdi jәne sapaly bilim beru: balabaqshadan bastap halyqaralyq olimpiadalargha deyin

Adam kapitalyn damytugha negiz erte jastan qalanady. Sol sebepti Ýkimet mektepke deyingi bilim beru jýiesine airyqsha kónil bólip, әr balagha bolashaqta tabysty bolugha teng mýmkindik jasaudy kózdep otyr. Býginde Qazaqstanda 11,8 myng mektepke deyingi úiym júmys isteydi. Olarda 1 mln-nan astam bala tәrbiyelenip jatyr: 470 myng bala – memlekettik, al 540 mynnan astamy – jekemenshik balabaqshalarda. Jana balabaqshalar ashu jәne zamanauy qarjylandyru tetikterin engizudi qamtityn jýieli júmystyng arqasynda 2–6 jas aralyghyndaghy balalardy qamtu dengeyi 93,1%-gha jetip, jyl sonyna deyin 95%-gha deyin ósedi dep josparlanuda.

Qoljetimdilikti arttyru ýshin 2023–2027 jyldargha arnalghan kezendik Jol kartasy bekitilgen. 2025 jyldyng basynan beri 14,8 myng oryndyq 195 balabaqsha ashyldy. Jyl sonyna deyin qoldanystaghy úiymdardy keneytu arqyly taghy 49 mynnan astam oryn qúrylady. Sonymen qatar jana tәrbiyelik tәjiriybeler de jolgha qoyyluda. Qyrkýiekten bastap 100 balabaqshada 12 myng balany qamtityn adal enbekke baulu boyynsha pilottyq joba jýzege asady. Sonday-aq «Besten búryn ýlger» baghdarlamasy ata-analardy qoldaugha jәne balanyng otbasynda damuyn qamtamasyz etuge baghyttalghan.

Qazaqstandaghy orta bilim beru funksionaldyq sauattylyq pen HHI ghasyr daghdylaryn damytugha baghyttalghan, búl elding PISA halyqaralyq zertteuining ýzdik 50 eli qataryna enuine yqpal etti.

Qazaqstandyq oqushylardyng jetistikteri tandalghan baghyttyng dúrystyghyn dәleldeydi. 2024–2025 oqu jylynda halyqaralyq olimpiadalargha qatysqan әrbir ekinshi oqushy jýldeger atandy. Qazaqstandyq oqushylar barlyghy 34 halyqaralyq olimpiada men bayqauda 1000-nan astam medali, onyng 193-i altyn iyelendi. 2025 jyly halyqaralyq jarystargha qatysqan 31 oqushynyng 27-si jýldeger atandy. Auyl oqushylarynyng talantyn damytugha erekshe nazar audaryluda. Auyldyq mektepter arasyndaghy II Respublikalyq olimpiada jenimpazdarynyng sany on esege artty.

Zamanauy infraqúrylym jәne barshagha teng mýmkindikter

Elimizding barlyq ónirinde bilim sapasynyng birynghay standarttaryn qamtamasyz etu ýshin infraqúrylymdy janghyrtu boyynsha auqymdy júmystar jýrgizilip jatyr. 2025 jyly qúrylysy jýrip jatqan 232 jana mektepti paydalanugha beru josparlanuda, olardyng jalpy syiymdylyghy – 267 myng oryn. Búl ýsh auysymdy oqytu mәselesin sheshuge tikeley qadam bolyp otyr. Sonymen qatar qoldanystaghy ghimarattardy janghyrtu baghdarlamasy iske asyryluda: 2025 jyly 245 mektepte kýrdeli jóndeu jýrgiziledi. Qosymsha 1 mynnan astam auyl mektebi janghyrtylady. 680 úiym ýshin 1,1 mynnan astam zamanauy pәndik kabiynet satyp alynuda.

Sifrlandyrudaghy manyzdy qadam – mektep oqulyqtarynyng 100%-yn interaktivti mazmúndy elektrondyq formatqa tolyq kóshiru. Búl oqu ýderisin anaghúrlym iykemdi әri qoljetimdi etti.

Júmystyng basty baghyttarynyng biri – әrbir bala ózin qoghamnyng tolyqqandy mýshesi retinde sezinetin inkluzivti orta qalyptastyru. Býginde mektepterding 90%-da inkluzivti bilim beruge jaghday jasalghan, 85% bala qajetti qoldau aluda.

Arnayy úiymdardyng jelisi keneytilude: 508 mekeme júmys isteydi, 121 qoldau kabiyneti ashyldy. Erekshe qajettilikteri bar balalargha pedagog-assistent, arnayy pedagog jәne jeke kómekshi shtattary engizildi. Aldaghy uaqytta ýzdiksiz inkluzivti bilim beruding Últtyq ortalyghyn qúryp, sonday-aq «Erekshe bilim berudi qajet etetin balalardy keshendi qoldau turaly» Zang әzirleu josparlanghan.

Suret: primeminister.kz saytynan alyndy.

Tәrbie beru, qorghau jәne bos uaqyt: bala basty nazarda

Preziydent tapsyrmalaryn oryndau shenberinde «Qazaqstan balalary» memlekettik baghdarlamasy shenberinde «Adal azamat» birynghay baghdarlamasy janartyldy, ol ýshin birynghay qúndylyq kenistigin qalyptastyratyn arnayy brendbuk әzirlendi. Sonymen birge balalar qúqyqtaryn qorghau sharalary kýsheytilude: qamqorshylyq organdary mamandarynyng sany ýsh esege juyq, 303-ten 896 adamgha deyin úlghaydy, búl otbasylargha uaqtyly әri bilikti kómek kórsetuge mýmkindik beredi. Mektepterde bullingting aldyn alu ýshin Kiva jәne «DosbolLIKE» halyqaralyq baghdarlamalary engizilude. Fizikalyq qauipsiz orta qúryluda: úiymdardyng 98%-y turniykettermen, 97%-y liysenziyalanghan kýzetpen, 96%-y dabyl týimelerimen qamtylghan, al 81%-y polisiyanyng jedel ortalyqtaryna qosylghan.

Demalys – ýilesimdi damudyng manyzdy bóligi. Elimizde qosymsha bilim beru salasy belsendi damyp keledi, onda 3,3 mln balany nemese olardyng jalpy sanynyng 87,2%-yn qamtityn 2 142 úiym júmys isteydi, búl kórsetkishti 2025 jyldyng sonyna deyin 90%-gha deyin jetkizu jospary bar. 2024 jyldyng jazynda úiymdastyrylghan demalyspen 3,2 mln bala qamtyldy, onyng ishinde әleumettik osal sanattardan 500 myng bala.

Suret: primeminister.kz saytynan alyndy.

Mektepten mamandyqqa: súranysqa ie kadrlar jәne qol jetimdi joghary bilim

Preziydent Joldauynda kórsetilgen adamy kapitaldy damytu baghytyna sýiene otyryp, Ýkimet kәsiptik jәne joghary bilimning qoljetimdiligin arttyru boyynsha keshendi sayasatty jýzege asyruda. Júmys әrbir jas qazaqstandyqtyng sapaly mamandyq alugha әri óz әleuetin asyrugha mýmkindik aluyna baghyttalghan. Júmysshy mamandyqtary jyly ayasynda tehnikalyq jәne kәsiptik bilim beru jýiesi (TjKB) naryq talaptaryna barynsha sәikestigi ýshin qayta formattau jýrgizilude.

Jana kәsipter atlasy әzirlendi, onda 900-den astam jana bilim baghdarlamasy ózektendirilip, 510-nan astam jana baghdarlama әzirlengen. Atlas negizinde 9 ónirde kadrlargha qajettilik kartalary jasaldy. Júmysshy mamandyqtarynyng bedelin arttyru maqsatynda Jas Skills jәne Junior Skills konkurstary ótkiziledi, al 107 mynnan astam oqushy «Mansap kompasy» platformasynda kәsiby diagnostikadan ótti. Otandyq bes kolledjdi halyqaralyq dengeyge kóteru boyynsha júmys bastaldy.

Atalghan júmystaghy negizgi qúraldardyng biri – oqytudy tikeley qarjylandyru. Preziydent tapsyrmalaryn jәne saylaualdy baghdarlamasyn jýzege asyru ayasynda bilim beru granttarynyng sany 50%-gha úlghaytyldy, al biylghy oqu jylynda olardyng sany 93 mynnan asty, jergilikti atqarushy organdardan (1,5 mynnan astam), KAZENERGY qauymdastyghynan (400), JOO rektorlarynan (2,2 myn) jәne «Qazaqstan» qorynan (500) qosymsha granttar bólindi.

Búl sharalargha qosymsha shәkirtaqy kólemi jýieli týrde artyp keledi: 2024 jyldyng qyrkýieginen beri bakalavrlar ýshin tólemder 20%-gha, magistranttar men doktoranttar ýshin 15%-gha ósti, al student-pedagogter ýshin 75 myng tengeden asyp otyr. Jalpy, songhy bes jylda shәkirtaqy kólemi eki ese ósti jәne 2029 jylgha qaray onyng kólemin 200%-gha deyin kóteru josparlanuda. Studentterdi tikeley qoldaumen qatar, otbasylargha arnalghan qarjylyq josparlaudyng úzaqmerzimdi tetikteri de engizilude.

«Últtyq qor – balalargha» baghdarlamasy bastapqy kapitaldy qalyptastyrugha kómektesedi, 2024 jyldyng qorytyndysy boyynsha balalardyng shottaryna $8 880 mln týsti. Memleketting qatysuymen jýzege asatyn jana "Keleshek" jinaqtaushy jýiesi (60 AEK bastapqy kapital jәne 7% deyingi syilyqaqy) ata-analargha bilim beruge josparly týrde 5 mln tengeden astam qarajat jinaugha mýmkindik beredi. Student memlekettik grant alghan jaghdayda, "Keleshek" baghdarlamasy boyynsha jinaqtalghan qarajat túrghyn ýy satyp alugha baghyttaluy mýmkin», — dep atap ótti ghylym jәne joghary bilim ministri Sayasat Núrbek.

Sonday-aq jenildikpen bilim beru nesiyeleri men 300 saralanghan grant bar, olardyng shenberinde memleket oqu qúnynyng 50%-yn nemese 75%-yn jabady, al student tolyq kólemde stiypendiya alady. Bilim alu ýshin qolayly jaghday jasaudyng taghy bir manyzdy aspektisi – baspana mәselesin sheshu. Memleket basshysynyng tapsyrmasyna sәikes studenttik jataqhanalarda jyl sayyn keminde 10 myng oryn úiymdastyru mindeti qoyyldy. Búl baghyttaghy jýieli júmystar boyynsha qazirding ózinde eleuli nәtiyjelerge qol jetkizilude: 2018 jyldan bastap 62 myng oryndyq 251 jana jataqhana paydalanugha berildi. Aghymdaghy jyly 10 mynnan astam oryndyq 29 jataqhana iske qosylady, olardyng ishinde el tarihyndaghy eng iri jataqhana – elordada Euraziya últtyq uniyversiyteti ýshin salynghan 2 656 oryndyq jataqhana bar. Osylaysha tapshylyq mәselesi elimizding barlyq ónirlerinde sheshimin tapty. «Student-residence» zamanauy modeli engizilude, al әleumettik osal toptardan shyqqan studentter ýshin memleket 2023 jyldan beri túru shyghyndaryn ótep keledi.

Innovasiyalar jәne halyqaralyq әriptestik: bilim beru habyn qúru

Preziydent Qasym-Jomart Toqaevtyng tapsyrmalaryn oryndau ayasynda Qazaqstan әlemdik bilim kenistigine kirige otyryp, ónirlik bilim beru habyna ainalugha úmtyluda. Býgingi tanda elimizde Britandyq Cardiff jәne Coventry University, nemisting Anhalt, italiyandyq Politecnico della Marche, koreylik Woosong University jәne MGIMO siyaqty jetekshi sheteldik uniyversiytetterding 24 filialy ashyldy.

«Seriktes-elder geografiyasy, sonday-aq AQSh, Qytay jәne Fransiyany da qamtidy, al 2025 jyly injenerlik-tehnikalyq mamandyqtargha basymdyq beretin taghy 10 jana filial ashu josparlanuda. Olardyng keybireuleri, mysaly, De Montfort, Coventry, Cardiff jәne Woosong siyaqty, tolyqqandy jeke kampus formatynda júmys isteytin bolady. Osymen bir mezgilde qazaqstandyq bilim jýiesi shetelde de qanat jaida: QazÚU-dyng Resey men Qyrghyzstanda filialdary (Bishkekte 2022 jyldan beri 1300-den astam student oqidy), sonday-aq Ózbekstanda Áuezov uniyversiyteti júmys istep túr», — dedi ministr.

Sonymen qatar ghylymy kәsipkerlerding jana buynyn jәne sifrlyq ekonomikanyng bolashaq kóshbasshylaryn qalyptastyrugha baghyttalghan AI-Sana serpindi baghdarlamasy jýzege asyryluda. Onyng maqsaty — studentterge jasandy intellekt (JI) tehnologiyalaryn jappay oqytudy qamtamasyz etu.

Baghdarlama Coursera, Huawei jәne Google platformalarynda negizgi oqytudan bastap studenttik startaptardy jedeldetuge deyingi tórt kezendi qamtidy. JY negizderi boyynsha 390 mynnan astam student pen 3 myng oqytushy kurstan ótti.

«95 JOO Coursera platformasyna tegin qol jetkizgen jýieli júmystyng nәtiyjesinde Qazaqstan onyng bedeldi halyqaralyq syilyghynyng laureaty atandy. Praktikalyq nәtiyje studentterding testileu satysynda túrghan 119 JY agentterin qúruy boldy, taghy 395-i әzirlenude. Osy órshil mindetti qoldau ýshin Nazarbaev Uniyversiyteti, EÚU, Satbayev University jәne QazÚU bazasynda quaty 42 PFlops superkompiuterlik klaster qúryluda. Al JY kurstary barlyq uniyversiytetterde mindetti boldy. 20 JOO-da JI, mashinalyq oqytu jәne kiyberqauipsizdik salasynda 25 jana bilim beru baghdarlamasy ashyldy», — dep atap ótti Sayasat Núrbek.

Suret: primeminister.kz saytynan alyndy.

Ghylym jәne tehnologiya: innovasiyalyq bolashaqty qalyptastyru

Bilim beruge investisiyalardyng qisyndy jalghasy elding ghylymy әleuetin nyghaytu bolyp sanalady.

Ýkimet tolyqqandy innovasiyalyq ekojýieni qúru boyynsha keshendi júmys jýrgizude:zertteu uniyversiytetterining sany ósude (Sәtbaev atyndaghy QazÚTZU, L.Gumiylev atyndaghy EÚU, әl-Faraby atyndaghy QazÚU uniyversiyteti, Áuezov atyndaghy jәne Buketov atyndaghy Qaraghandy uniyversiyteti) jәne Memleket basshysynyng janynan Últtyq Ghylym akademiyasy men Ghylym jәne tehnologiyalar jónindegi últtyq kenes qúryldy.

Ghalymdardy qoldau ýshin naqty sharalar jýzege asyryluda: 2024 jyldyng basynan beri olardyng jalaqysy 18%-gha ósti, al ghylymy ataqtar ýshin beriletin ýstemeaqylar 20 AEK-ke (qauymdastyrylghan professor, PhD ýshin) jәne 50 AEK-ke (professor ýshin) jetti. Jobalardy baghalau ýshin TRL halyqaralyq standartyn engizetin «Ghylym jәne tehnologiyalyq sayasat turaly» jana zang qabyldandy. Ghylymdy qarjylandyru 3,3 ese ósti, búl 800-den astam ghalymdy әlemning jetekshi ortalyqtaryna taghylymdamagha jiberuge jәne ghylymy jabdyqtardyng 14%-yn janartugha mýmkindik berdi.

Ghylymnyng ekonomikanyng naqty sektorymen baylanysy da kýsheye týsude. Biznespen birlesip oryndalghan jobalardyng ýlesin 2025 jyly 20%-gha jetkizu mindeti qoyyldy. Ol ýshin ghalymdardyng Qazaqmys, ERG, Qazatomónerkәsip jәne Qazmyrysh siyaqty iri ónerkәsiptik kompaniyalardyng ókilderimen kezdesuleri ótkiziledi.

Zertteulerge investisiya salatyn kompaniyalar ýshin 150% salyq shegerimi qarastyrylghan. 2025 jyldan bastap әkimdikter janynan jergilikti budjetterden qoldanbaly zertteulerdi qarjylandyru ýshin ghylymy kenester qúrylatyn bolady. Sonday-aq salany tolyq sifrlandyru ýshin birynghay sifrlyq ghylym portaly iske qosyldy.

Respublikalyq budjetten barlyghy 2 297 joba jәne 162 ghylymiy-tehnikalyq baghdarlama qarjylandyryldy, onyng 1 myngha juyghyn jas ghalymdar jýzege asyruda, al 134-i tehnologiyalardy kommersiyalandyrugha baghyttalghan. Búl jýieli júmys Qazaqstannyng tehnologiyalyq egemendigi men innovasiyalyq bolashaghy ýshin berik negiz qalaydy.

Abai.kz