Mәjilis – elimizding eng basty zang shygharushy organy. Múnda aitylatyn әrbir sóz, kóteriletin әr mәsele halyqtyng mýddesine say boluy tiyis. Endi bolashaqta elimiz bir palataly parlamentke ótuimen ‑ onyng salmaghy tipti artpaq. Al qazirgi Mәjiliste kәsibii, bilimi men biligi túrghysynan deputattar qatarynda әrtýrli adamdar jýr.

Sol sebepti de biz arnayy saualnama jýrgizdik. Mәjilistegi zang shygharushylardyng júmysyna Qazaqstan qoghamy qanday bagha beretinin biluge tyrystyq. Nәtiyjesin qaranyz:

SAUALNAMA NÁTIYJESINE ShOLU

Abai.kz aqparattyq portaly jýrgizgen «2025 jyly halyqtyng nazarynda bolghan deputattar kimder?» atty saualnamanyng qaralymy 10,9 myng adamdy qamtydy.

Saualnama Usbanov ARNASY telegram arnasynda jýrgizildi. Saualnamanyng sayttaghy qaralymy – 3,4 myng adamdy qúrasa, telegram platformasyndaghy qaralymy 7,5 myng adamdy qúrady. Saualnama: «PARANOIA.KZ», «Ongar_online», «Qaz365.kz», «Ertenmedia» telegram arnalarynda repostaldy.

Úzyn-yrghasy 200-ge juyq pikir jazyldy. Búl pikirlerding ishinde halyqtyng nazarynda bolghan deputattar, halyqtyng qatal synyna úshyraghan deputattar men Parlamentke qarata aitylghan syndar boldy.

JEKELEGEN DEPUTATTAR BOYYNShA BAGhA:

Suret: parlam.kz saytynan alyndy.

Birinshi oryn: Halyqtyng kónilinen kóbirek shyqqan deputat – Baqytjan Bazarbek. Respondentter Baqytjan Bazarbekke (37 pikir) ong baghasyn bergen. Deytúra, Baqytjan Bazarbekke qatysty da júrt pikiri ekiúshty.

Respondentterding bir toby – «B.Bazarbekting zansyz alynghan jerler men mýlikterdi memleket menshigine qaytaru, korrupsiyany әshekereleu, onyng aldyn alu turaly qyzmeti joghary dengeyde», - dep baghalasa, taghy bir toby – «Baqytjan Bazarbek te joldaudan song ózgerip ketti. Bir palataly parlamentke tek partiyalyq tizimmen barady degen pikirdi qoldap otyr. Demokratiya bir qadam artqa ketti», - degen pikirde.

Baqytjan Bazarbek – Mәjilisting Zannama jәne sot-qúqyqtyq reforma komiytetining mýshesi. Jasy – 44-te. Bir mandatty saylau okrugi boyynsha saylanghan. Mamandyghy – zanger, qúqyq qorghaushy.

Suret: parlam.kz saytynan alyndy.

Ekinshi oryn: Respondentterding kóp dauys bergen deputaty – Qazybek Isa. Respondentterding deni deputat Qazybek Isanyng (16 pikir) júmysyna ong bagha berip, halyq kózine jii kórinip jýrgen deputattardyng qataryna qosady.

Saualnamagha qatysushylardyng ortaq pikiri – «Qazybek Isa últtyq mýdde degende birazgha barady. Ol naghyz últshyl adam», degenge sayady. Respondentter Qazybek Isanyng «til ýshin kýresin» ong baghalaghan.

Qazybek Isa – Mәjilisting Áleumettik-mәdeny damu komiytetining mýshesi. Jasy – 63-te. «Aq jol» demokratiyalyq partiyasynyng mýshesi. Mәjilisting 7-shi jәne 8-shi shaqyrylymdaryna partiya tizimimen barghan.

Suretter: parlam.kz saytynan alyndy.

Ýshinshi oryn ekeu:

1. Saualnama qatysushylarynyng ong baghasyn kóbirek alghan deputattardyng biri – Edil Janbyrshiyn.

Respondentterding kóbi deputat Edil Janbyrshinning júmysy halyq kózine kórinip jýr dep esepteydi (15 pikir). Dese de, «songhy kezderi Edil Janbyrshinning ýni bәsendep qalghan», degen pikirler de joq emes. Tipti, respondentterding keybiri – «Edil Janbyrshin qayda kórinbey ketti?» dep súrau saluda.

Edil Janbyrshin – Mәjilisting Ekologiya mәseleleri jәne tabighat paydalanu komiytetining tóraghasy. Jasy – 59-da. «Amanat» partiyasynyng mýshesi. Mәjiliske partiyalyq tizimmen ótken.

2. Mәjilis deputattarynyng ishinde halyq atyn atap, týsin týstegen, júmysy kórinip jýr degen deputattardyng biri – Rinat Zayyt.

Respondentter Rinat Zayyttyng atyn Edil Janbyrshinmen teng ataydy (15 pikir). Alayda, Janbyrshinnen Zayyttyng aiyrmashylyghy – respondentter Rinat Zayytty qúr sózding adamy degendi kóbirek aitady. Saualnama qatysushylarynyng Rinat Zayytqa qatysty pikiri ekiúshty. Bir tobi – «Rinat Zayyttyng kóshi ilgeri. Aytuynday-aq aityp jýr», - dese, taghy bir tobi – «Rinat aitady, biraq, aitqandarynyng biri de oryndalyp jatqan joq. Ol syldyr sózding adamy, isting adamy emes. Is isteytin adam kópirme sózge, maqtangha jol bermeydi», - deydi.

Rinat Zayyt – Mәjilisting Áleumettik-mәdeny damu komiytetining mýshesi. Jasy – 41-de. «Amanat» partiyasynyng mýshesi. Mәjilisting 8-shi shaqyrylymdaryna partiyalyq tizimmen ótken.

Suretter: parlam.kz saytynan alyndy.

Tórtinshi oryn: Respondentter atyn jii ataghan deputattardyng ishinde tórtinshi oryn qos birdey deputatqa teng tiyip túr. Olar – Ermúrat Bapy men Ashat Aymaghambetovter.

Respondentter Bapy men Aymaghambetovke qatysty 12 pikirden jazghan.

Ashat Aymaghambetovke qatysty saualnama qatysushylary: «Ashat Aymaghambetovten ózgesi layyqsyz. Ashat kәsiby deputat», - deydi. Al Ermúrat Bapiyge qatysty júrt: «Mәjiliste naghyz últshyl, qazaqty oilaytyn adam tym az. Solardyng biri – Ermúrat Bapiy», - deydi.

Ashat Aymaghambetov – Mәjilisting Áleumettik-mәdeny damu komiytetining tóraghasy. Jasy – 43-te. 2023 jylghy qantargha deyin - Qazaqstan Respublikasynyng Oqu-aghartu ministri bolghan. «Amanat» partiyasynyng mýshesi. Mәjilisting 8-shi shaqyrylymyna partiyalyq tizimmen ótken.

Ermúrat Bapy – Mәjilisting Halyqaralyq ister, qorghanys jәne qauipsizdik komiytetining mýshesi. Jasy – 66-da. Bir mandatty saylau okrugi boyynsha saylanghan. Mamandyghy – jurnalist, baspager.

Suret: parlam.kz saytynan alyndy.

Besinshi oryn: Respondentter júmysyn ong baghalaghan deputattardyng biri – Abzal Qúspan. Saualnama qatysushylary deputat A.Qúspannyng júmysyna qatysty 11 pikir jazghan.

Saualnama qatysushylarynyng bir toby: «Ózgelerge qaraghanda Abzal Qúspannyng júmysy júrtqa kóbirek kórinedi. Mәjilis minberinde de, әleumettik jelide de belsendi. Pikirin ashyq aityp jýredi», - deydi. Al taghy bir top respondent: «Abzal da jeke piary ýshin jantalasyp jýrgenderding biri», - dep pikir bildiredi.

Abzal Qúspan – Mәjilisting Zannama jәne sot-qúqyqtyq reforma komiytetining mýshesi. Jasy – 47-de. Mamandyghy – zanger. Mәjilisting 8-shi shaqyrylymyna bir mandatty saylau okrugi boyynsha saylanghan.

Búlar Mәjilistegi júmysy halyq kózine kórinip jýrgen. Maqtauy da, syny da qatar aitylatyn ýzdik bestikting tizimi.

Respondentterding taghy bir bóligi: «eshbir deputattyng aty jekelep ataugha layyqsyz», - dep esepteydi (10 pikir).

Saualnama qatysushylary: «Eshqaysysy layyq emes. Aytar sózderin aldyn-ala kelisip, rúqsatpen aitady. Deputattarda biylik joq. Eshtene sheshpeydi, sheshe almaydy. Ádiletti saylausyz barghan deputattardyng eshbiri halyq baghasyna layyq emes», - deydi.

PARTIYaLAR BOYYNShA JALPY BAGhA:

Suretter: amanatpartiasy.kz, akzhol.kz sayttarynan alyndy.

Búlardan bólek, «jasaghan júmystary halyq kózine kórinip jýr» dep, attaryn ataghan birsypyra deputat bar. Saualnama qatysushylary olar turaly 5 pen 10-nyng aralyghynda pikir jazdy. Olar:

«Amanat» partiyasynan: Elnúr Beysenbaev, Nartay Sarsenghaliyev, Jarqynbek Amantay, Múrat Ábenov, Erlan Sayyrov, Maqsat Tolyqbay, Ýnzila Shapaq. Jiyntyghy – 20 pikir.

Bagha: Búl partiya Parlamenttegi dominant basymdyqqa ie partiya bolghandyqtan, onyng mýshelerining kóptep ataluy zandylyq. Atalghan partiyanyng qúramynda kәsibi, bilikti mamandar az emes. Olardyng Parlamenttegi júmysy da kózge kórinbeydi deuge bolmaydy. Partiya deputattarynyng aty jii aityluy – Parlamenttegi ýlesine qaray, proporsionaldy.

Atalghan partiya dominantty dauysqa ie bolghandyqtan, Ýkimet qúramyn jasaqtauda jәne zandar qabyldauda aiqyn basymdyqqa iye. Sәikesinshe, Ýkimet pen Parlament júmysyndaghy sәtsizdik ýshin de jauapkershilik eng әueli – osy partiyagha tiyesili. Demek, súrau da eng әueli osy partiyadan bolmaq!

«Aq jol» demokratiyalyq partiyasynan: Azat Peruashev, Daniya Espaeva. Barlyghy – 14 pikir.

Bagha: «Aq jol» Parlamenttegi tәjirbiyeli partiyalardyng biri. Bizding saualnamamyzda atalghan partiyanyng ýsh birdey deputatynyng aty atalady. Al Mәjiliste atalghan partiyadan bar bolghany 6 deputat. Sol sebepti de, respondentterding atalghan partiya deputattaryn atauy – onyng júmysyna berilgen bagha bolyp esepteledi.

Suretter: auyl.kz, qhp.kz, informburo.kz sayttarynan alyndy.

Mәjiliste barlyghy 6 sayasy partiya bar ekenin eskersek, saualnama qatysushylary 3 sayasy partiyanyng deputattaryn ghana atap kórsetedi. Al attary hәm deputattary mýlde atalmaghan partiyalar – «Auyl» HDPP - 8 deputat;  QHP - 5 deputat;   JSDP - 4 deputat.

Resondentterding ishinde jalghyz pikirshi Aydarbek Qojanazarovtyng atyn atady demeseniz, «Respublica» partiyasynyng deputattary da júrt nazarynan tys qalghan deuge әbden bolady. Al atalghan partiya Mәjiliske 6 deputat kirgizgen.

Bagha: Bizding әleumettik saualnamamyz Mәjilisting jalpy júmysyna berilgen aqyrghy bagha emes. Dese de, búl sayasy partiyalardyng birde-bir deputatynyng attary atalmauy – atalghan partiyalardyng belsendiligine qatysty ýlken kýmәn tudyrady.

Taghy bir eskeretin mәsele:

Jogharyda kórsetilgendey, alghashqy atalghan belsendi deputattardyn  ýsheui bir mandatty saylau okrugi boyynsha saylanghan bolyp shyqty. Al, olardyng Mәjilistegi sany bar‑joghy 7 deputat. Soghan qaramastan, olar 62 deputaty bar «Amanat» partiyasymen bir qatarda túr (3 deputat). Basqa partiyalar «partiyasyzdargha» jete almay qaldy.

Sondyqtan, bolashaqta «bir mandatty saylau okrugin alyp tastau» turaly mәsele  qoghamda qyzu pikirtalas tudyrady dep boljaugha bolady. Óitkeni, saualnama kórsetkendey, «partiyalyq tizim ‑ parlament bedelin arttyrady» degen ereje әzirge shyndyqqa janaspay túr.

RESPONDENTTER QATAL SYNAGhAN DEPUTATTAR:

Suretter: parlam.kz saytynan alyndy.

Bizding búl saualnamamyzgha qatysushylardyng ishinde aty jii atalghan bir deputat – Ardaq Nazarov boldy (barlyghy 8 pikir).

Respondentterding ishinde biren-sarany – «Ardaq Nazarov ruhy myqty azamat. El ýshin riyasyz júmys jasaytyndar qataryna qosamyz», - dese, saualnama qatysushylarynyng deni deputat A.Nazarovqa qatysty negativti pikir bildirgen.

Pikirshilerding basym kópshiligi: «Nazarovqa qalay kóniling tolady, Mәjilisti sahnagha ainaldyryp jiberdi ghoy. Endi «tost» aitulary qaldy. Mýldem paydasyz, populist deputattyng biri – Nazarov. Ondaylardy Mәjiliske jolatpau kerek», - deydi.

Ardaq Nazarov – Mәjilisting Áleumettik-mәdeny damu komiytetining mýshesi. Jasy – 45-te. Mәjilisting 8-shi shaqyrylymyna bir mandatty saylau okrugi boyynsha saylanghan.

Saualnama qatysushylarynyng negativti pikiri kóp aitylghan deputattardyng biri – Dәulet Múqaev (5 pikir).

Respondentter deputat Dәulet Múqaevqa qatysty pozitivti pikir bildirgen joq. Al pikirshilerding deni: «Dәulet Múqaev mandatyn tapsyruy kerek. Múqaev bayaghysha jýre bergeni dúrys edi. Deputattyng ailyghyn Instagram-nan-aq tabar edi. Kim-kimdi de ataqqúmarlyq qúrtyp túr ghoy», - deydi.

Dәulet Múqaev – Mәjilisting Áleumettik-mәdeny damu komiytetining mýshesi. Jasy – 33-te. Mәjilisting 8-shi shaqyrylymyna bir mandatty saylau okrugi boyynsha saylanghan.

MÁJILISKE AYTYLGhAN JALPY SYN:

Parlamentke (Mәjiliske) aitylghan syny pikirler az bolghan joq. Sonday pikirlerding birsypyrasy: «Aytqysh deputattar kóp bolghanymen, naqty júmys atqarghan, zang jobasyn jasaghan depudat kórmedim. Barlyghy kózboyaushylyq», - deydi.

Respondentterding taghy bir qauymy: «Ár Mәjilis sayyn kelip, eshtene bitirmeytin, oryndyq tozdyryp jýrgenderdi otstavkagha jiberu kerek. Deputattardyng nemen ainalysyp jýrgeni belgisiz. Halyq qalaulylary degen attary bar, biraq halyqty qoldaytyn júmystary kórinbeydi. Deputtattardyng memleketting aqshasyn bosqa qúrtqannan basqa tiygizip otyrghan paydalary shamaly. Aylyqtary million, al naghyz júmysshy halyqtyng ailyghy 85 myn. Shygharyp, qabyldap otyrghan zandary mýldem migha qonymsyz», - deydi.

Mәjilisting júmysyna ong bagha bergen respondentter de joq emes. Olar: «Songhy saylanymdaghy jigitter myqty. Oligarhtardyng Almatydaghy qorshap saghan zәulim ýilerin, jemqorlyqty, zansyzdyqtardy ashyq aityp, synap, olarmen kýresip jýrgen deputattar da jeterlik. Dúrys baghyttaghy deputattar az emes», - deydi.

Týiin: 2027 jyly ýlken elektoraldy nauqan kele jatyr. Al elimizding eng basty zang shygharushy organy sanalatyn – Mәjilisting bәsi artpaq. Olay deytinimiz – Qazaqstan bir palataly Parlamentke auysqan jaghdayda, Mәjilis eldegi birden-bir zang shygharushy organ bolady. Onday jaghdayda, Mәjiliske naghyz kәsiby deputattar kerek bolady. Óitkeni, búl ózgeris eldegi zang shygharu isin jyldamdatyp qana qoymaydy, oghan jauapkershilik te eki ese artady. Demek, qatelesuge oryn joq!

Endeshe, bizding respondentterimiz әdil baghasyn bergen sayasy partiyalar men sol respondentter «qalyng úiqyda» dep baghalaghan sayasy partiyalardyng óz júmysyn kórsetetin kezeni – dәl qazirgi uaqyt der edik.

Saualnamany jasaghan: Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz