Alayda «Teniz» jobasy inves­tor­lar­dyng yqpalynda bolghan­dyq­tan, Ýkimet te olargha qysqart dep tapsyrma berip, mәjbýrley almaydy. Tek qazirgi artyq shygharyp jatqan ónimdi keleshekte óteymiz dep, keyinge shegeredi. Ol jinala kele әjeptәuir kólemge ainaluy mýmkin. Nemese OPEK+ qúramyna kiretin ózge elder de óz mindettemelerin oryndamaymyz dep, bas tartady. Onday jaghdayda múnay baghasy týsip ketui yqtimal. Óitkeni naryqta úsynys kóp bolghan kezde bagha arzandaydy.

Alayda shyndap kelgende, әlem elderi múnay baghasynyng barreline 60-70 dollar dengeyinde saqtalyp túruyna mýddeli. Óitkeni bagha kýrt tómendep keter bolsa, әriyne, búl ahual Tayau Shyghys, Arab elderi ýshin de tiyimsiz bolady. Sondyqtan onday radikaldy qadamgha bara qoiy da ekitalay. Al bizdi dәl qazir «100 mln tonna múnaydy qashan óndiremiz?» degen saual emes, «aldaghy bes jyldy jaghday qalay bolady?» degen saual alandatuy kerek. Sebebi bizde «Tenizden» keyin múnay ónimin arttyra alugha qabiletti basqa joba joq.

Búl oraydaghy ózekti mәsele – múnay tasymaldau jayy. Dәl qazir basym baghyt – Kaspiy qúbyr konsorsiumy (KTK). Sonymen qatar bizde keyingi 3-4 jylda Orta dәliz arqyly tasymaldau jii aitylyp, sol baghyttyng órisin keneytu túrghysynda auqymdy júmys bas­taldy. Biraq sonyng ózinde Transkaspiy arqyly tasymaldau kólemi jaqyn arada qatty arta qoymaydy. Óitkeni KTK-da shetel investorlarynyng múnayy aghyp jatyr. Eger olar KTK-ny qauipti dep oilasa, 2022 jyldan bastap Transkaspiydi damytugha kýsh salar edi. Alayda onday irgeli qadamgha barmady, demek olardyng da bir oilaghany bar. Áytkenmen, osynday balama baghyttardy ýnemi damytyp, solar arqyly eksporttalatyn múnay ýlesin az bolsa da kóbeytip otyru manyzdy. Múnay tasymalynyng 80 pa­yyzyn bir baghytqa (KTK-gha – red.) baylap qoy jaqsy ýrdis emes. Búl – ýlken tәuekel. Óitkeni KTK ýlken qiyndyqqa úshyraytyn bolsa, qatty qinalyp qala­myz. Sebebi respublikalyq budjet kirisining teng jartysyna juyghy múnay satudan týsken tabysqa tәueldi.

Sóz basynda iri múnay kenishterimiz alpauyt investorlardyng qarauynda dep aittyq qoy, búl rette olarmen jasalatyn kelisimsharttargha da mәn beru erekshe manyzdy. «Teniz» investorlarynyng bizben mәmilesi 2033 jyly ayaqtalady. Olar 2028 jyldan bastap bizben kelissóz ýsteline otyrady. 2028 jylgha deyin nebәri 2-3 jyl qaldy, sondyqtan búl mәselege qazirden bastap dayyndalu qajet. «Teniz» jobasy tym auqymdy bolghandyqtan, ol joba Ýkimet qarauyna tolyqtay ótedi dep aitu qiyn. Sebebi ol jerde atqarylyp jatqan júmysty isteuge adamy jәne tehnologiyalyq resursy­myz әli de bolsa jetpeui mým­kin. Degenmen solay eken dep qarap otyrmay, Ýkimet «Teniz­degi» óz ýlesin kóbeytuge kýsh saluy, kelisimshart tarmaqtaryn ózine ynghayly etip auys­tyruy kerek. Al «Qarashyghanaqtyn» uaqyty 2037 jyly ayaqtalady. Oghan әli 12 jylday uaqyt bar. 12 jyldyng ishinde mamandy da dayar­lap, tehnologiyamyzdy da jetildirip ýlgeremiz, sondyqtan búl joba tolyqtay memleket qarauyna ótui qajet.

«Qashaghan» merzimining ayaqtaluy 2041 jylgha tura kelip túr. Búl jobada «Qashaghannyn» ekinshi fazasy boyynsha qazirden bastap kelissóz jýrgizip, pozisiyamyzdy nyqtap alghan dúrys. Ekinshi fazagha aqsha da, tehnologiya da kóbirek kerek, әri ony 2030 jylgha deyin bastap ketu óte manyzdy bolyp túr.

Derekkózi: egemen.kz

Abai.kz