«Qayrat» keshe óz alanynda Madridting «Realynan» 0:5 esebimen útyldy. Ýsh goldy súrmergen Kilian Mbappe soqsa, qalghan ekeuin qaqpagha Eduardo Kamavinga men Braim Dias engizdi. «Qayrattyn» 18 jasar qaqpashysy Sherhan Qalmyrza óte qauipti 7 soqqyny keri qaytardy, әitpese esep búdan da iri boluy mýmkin edi.

Jalpy «Qayrattyn» Chempiondar ligasynyng negizgi kezenine shyghuynyng ózi ýlken olja. Búl – Europanyng myqty futbol újymdarymen oinap, tәjiriybe jinau ýshin taptyrmas mýmkindik. Qazaqstan dengeyinde ýzdik sanalghanymen, «Qayrattyn» әlemdik dengeydegi kýshti komandalarmen bәsekelesuge qauqary shamaly. Ótkende «Sportingtin» (Portugaliya) ózi bizdi shemishkeshe shaghyp tastady. Al UEFA reytinginde 1-orynda túrghan «Realgha» bizding tótep bere almaytynymyz onsyz da belgili-tin. Endi 21 qazan kýni ótetin «Pafos» (Kipr) komandasymen oiyngha tynghylyqty әzirlenu kerek.

Suret: Pedro Castillo/Real Madrid via Getty Images.

«Realmen» oiyn býkil Qazaqstannyng jankýierler qauymynyng basyn biriktirgen oiyn boldy. Almatydaghy Ortalyq stadiongha 23 myng adam syisa, stadion syrtynda taghy sonshama halyq jýrgendey әser qaldyrdy. Bәri de «Qayrattyn» formasyn kiygen, sharfyn taqqan, jalauyn kótergen... Yaghny bizde de tútas jankýierlik mәdeniyet qalyptasyp kele jatyr degen sóz.

Al biz býgin «Qayrattyn» halyqaralyq dengeydegi basty jetistigi jayynda sóz etemiz.

JÝIESIZDIKTING QÚRBANY

Jasamys jankýierlerding deni «Qayrattyn» qayratty shaqtaryn әli úmyta qoyghan joq. Sonyng biri – almatylyqtardyng túnghysh halyqaralyq jenisi sanalatyn 1970/71 jyldardaghy Temirjolshylardyng halyqaralyq sport odaghynyng (qysqasha THSO) kubogyn útyp aluy.

Áriyne, búl – qazir biz kórip jýrgen Chempiondar ligasy nemese Europa ligasy siyaqty túraqty týrde ótkizilip, jýieli jýlde tigiletin bәseke emes-ti. Keyde jyl aralatyp, keyde tipti ýsh-tórt jylda bir bolyp túratyn. Onyng ýstine, THSO kubogy úiymdastyryla bastaghan 1947 jyly әlemde halyqaralyq klubtyq turnirler tipti joq ta edi. Soghan qaramastan әuelgi jyldary júrtshylyqtyng búl jarysqa degen qyzyghushylyghy asa jaman bolghan joq. Dodanyng alghashqy bóligi toptyq kezeng oiyndarynan bastalyp, shiyrek final satysynan bylay qaray olimpiyalyq jýie boyynsha jalghasatyn. Finaldyq match әuelde bir ghana oiynnan túrsa, 60-jyldardan bastap eki oiynnan (óz alanynda jәne syrt alanda) qúralatyn boldy.

THSO kubogyn Yugoslaviya, Bolgariya, Avstriya, Germaniya Federativtik Respublikasy (GFR), Rumyniya, Kenestik Sosialistik Respublikalar Odaghy (KSRO) jәne t.b. elderding komandalary jenip aldy. Kenes Odaghy ókilderinen búl kubokty Mәskeuding «Lokomotiyvi» bes ret (1974, 1976, 1977, 1983, 1987) qanjyghasyna baylady. Degenmen atalmysh turnirdi útyp alghan alghashqy kenestik klub – Almatynyng «Qayraty» edi (ol zamanda da «Qayrat» temirjol salasyndaghy mekemege qarasty komanda-túghyn).

Almatylyqtardyng búl dodagha bir emes, eki ret qatysqanyn qazir kóp eshkim bile bermeydi. 1962/63 jylghy THSO kubogynda mәskeulik «Lokomotiyv» aqtyq oiynda ózderining sofiyalyq klubtastarynan jenilip qalady. Degenmen osy kýmis jýldening arqasynda 1967/68 jylghy kelesi jarysqa kenes futbolynyng ókili shiyrek finaldan bastap qatysu qúqyghyn iyelenedi. Al 1967 jylghy Odaq chempionatynyng qorytyndy kestesinde «Lokomotiyv» (17-oryn) «Qayrattan» (14-oryn) ýsh saty keyin qalyp qoyghandyqtan, endigi THSO kubogyna qatysu mýmkindigin kenes futbolynyng basshylary almatylyqtargha jýkteydi.

Alayda 1967/68 jylghy dodanyng shiyrek finalynda GFR ókilin jenip, kelesi kezenge shyqqan «Qayrat»... jartylay finalgha qatysa almaydy. Sebebi búl turnirding әu bastaghy úiymdastyru jýiesinde (eger ony «jýie» deuge bolsa) kez kelgen el jarystyng kez kelgen satysynda óz ókilin ózge klubpen auystyrugha qúqyly edi. Odaq futbolynyng basshylary qazaq komandasynyng mýmkindigine senbedi me, әlde osydan búrynghy jarysta «Lokomotivtin» finalgha shygha alghanyn asyra baghalady ma, әiteuir jartylay finalgha mәskeulik klubty qosty. Óz enbegimen osy satygha jetken almatylyq futbolshylar osynday jýiesizdikting qúrbany boldy. Ádiletsizdikting bәribir jeniletinine dәlel retinde «Lokomotiyv» te Yugoslaviyanyng «Hayduginen» útylyp, finalgha shygha almay qaldy.

Suret: Sәken Sybanbaydyng múraghatynan alyndy.

SOFIYaDAGhY SOYQAN JENIS

Áytse de, qazaq «eshten kesh jaqsy» nemese «iygilikting erte-keshi joq» degen sózderdi beker aitpaydy eken. Dodanyng endigi jenimpazy – bizding komanda boldy! 1969 jylghy KSRO chempionatynda «Qayrat» ta, negizgi temirjoldyq klub sanalatyn «Lokomotiyv» te eki satyly jarys qorytyndysy boyynsha jogharghy toptan birinshi ligagha týsip qalghan-dy. Biraq almatylyqtar mәskeulikterden bir saty joghary túrghan edi (ayyrmashylyq – 9 úpay!). Sóitip, 1970 jyldyng jazynda bastalatyn THSO kubogy ýshin kezekti jarysta Odaq atynan qatysu qúqyghyn taghy da «Qayrat» iyelendi.

Almatylyqtar bәsekege shiyrek finaldan bastap kiristi (óitkeni jogharyda aityp ótkenimizdey, osyghan deyingi dodada KSRO ókili, dәlirek aitsaq, «Qayrattyn» ózi jartylay finalgha deyin barghan-dy). Búl kezende olardyng qarsylasy chehoslovakiyalyq «Lokomotiyv» boldy. Jerlesterimiz airyqsha arynyn alghashqy oiynda-aq bayqatty – Vladimir Chebotarev (eki), Mihail Tyagusov jәne Sergey Rojkov soqqan tórt dopqa qonaqtar bir ghana golmen jauap qaytara aldy. Ras, belgili jattyqtyrushy Aleksandr Sevidovtyng shәkirtteri Koshiysedegi qarymta kezdesude 0:1 esebimen útylyp qaldy, biraq búl sәtsizdik jekpe-jekting jalpy qorytyndysyna әser etken joq.

Jartylay finalda qayrattyqtar Bolgariyanyng «Slaviyasymen» toqaylasty. Búl – 1971 jyl edi, komanda bas bapkerining tizgini Viktor Korolikovtyng qolyna kóshken bolatyn. Onyng halyqaralyq dengeydegi alghashqy túsaukeseri kýtpegen jerden masqara nәtiyjemen ayaqtaldy – «Qayrat» Almatydaghy Ortalyq stadionda bolgarlardan 1:3 esebimen onbay sýrindi! Futbolshylarymyzdyng boyy qyzbay jatyp-aq esep ashyp ýlgergen qonaqtar 23-minutta nәtiyjeni tipti eseley týsti. 30-minutta shabuylshymyz Evgeniy Piunovskiy bir dop soqqanymen, ekinshi taymda qarsylasynan jәne bir gol jiberip aldy.

Aragha eki aiday uaqyt salyp, qarsylastar Sofiyada kýsh synasty. Finalgha shyghu ýshin jerlesterimizge ýsh dop aiyrmasymen útu qajet edi. Birinshi taym eshqanday nәtiyje bergen joq, 0:0. Ýzilisten song oiyn jalghasa bere janaghy Piunovskiy qarsy qaqpany dәl kózdedi – tәuba, birinshi gol bar! Eki minuttan song qarymta shabuylda Yuriy Sevidov esepti 2:0-ge jetkizdi! 75-minutta jartylay qorghaushy Vladislav Markin alystan teuip sheshushi goldy soqty – 3:0! «Qayrat» – finalda! Komandamyz búl joldamany alghashqy oiyndaghy jeniske masayraghan «Slaviyanyn» qolynan keremet oiynymen júlyp alghan edi.

SYIMAGhANDAR TEPKIShEKTERDE TÚRDY

Finaldyng eki oiynnan túratynyn jogharyda aittyq. Birinshisi 1971 jyldyng 8 qazanynda Rumyniya astanasy Buharestte ótti. Qarsylasymyz – jergilikti «Rapiyd». Qazir Europa ligasyna qatysyp jýr, ol kezde de óz elining beldi komandalarynyng biri-tin. Salghan jerden algha lap qoyyp, birinshi taymnyng ortasynda-aq esep ashyp ýlgerdi. Qalt-qúlt etip túrghan «Qayratty» oiyn bituge 15 minut qalghanda komanda kapitany Sergey Rojkov qútqaryp qaldy – 1:1.

Qarymta final 12 qarasha kýni ótti. 30 000 adam syyatyn Almatynyng Ortalyq stadiony auzy-múrnynan shygha toldy. Syimaghandar tipti tepkishekterde týregep túrdy. Resmy mәlimetting ózi «búl kýni oiyndy stadionnan 32 000 adam tamashalady» deydi. «Múnshama nópir júrt búryn-sondy kelip kórmegendikten Ortalyq stadionymyz ornynan qozghalyp kete jazdady» desedi oiyndy kórgen kónekóz kuәler. Obaly qane, futbolshylarymyz tayly-tayaghymen shúbyryp, janyn shýberekke týiip kelgen tileulesterin jerge qaratqan joq. Býkil match boyyna aiqyn basymdyq tanytyp, qarsylasyn ýnemi tyqsyrumen boldy. Kezdesu taghdyryn sheshken jalghyz goldy taghy da S.Rojkov soqty – 1:0.

«Qayrat» búl oiyndy myna qúramda ótkizdi: qaqpashy – Qúralbek Ordabaev; qorghaushylar – Seyilda Bayshaqov pen Aleksandr Juykov (ortada), Valeriy Kruglyhiyn (ong jaqta), Vladimir Asylbaev (sol qaptalda); jartylay qorghaushylar – Valentin Soldatov pen Evgeniy Mihayliyn (ekeui kóbine qorghanysqa kónil bólip, artqy-alghy shepterding ara-jigin jalghady), Oleg Dolmatov pen Sergey Rojkov (ekeui ortalyq shepting qimylyna baghyt berip, shabuyldardy úiymdastyrdy); shabuylshylar – Evgeniy Piunovskiy jәne yriy Sevidov. 60-minutta Soldatovtyng ornyna Vladislav Markiyn, al 65-minutta Sevidovtyng ornyna Viktor Abgolis shyqty.

Jalpy turnir barysynda «Qayrattyn» namysyn búlardan basqa qaqpashylar Viktor Shvedkov, Valeriy Stepanov, qorghaushylar Valentin Dyshlenko, Yuriy Musiyn, Anatoliy Fedotov, jartylay qorghaushy Farid Hisamutdinov, shabuylshylar Vladimir Chebotarev pen Mihail Tyagusovtyng da qorghaghanyn úmytpayyq.

«Qayrat» 1970/71 jyldardaghy THSO kubogynda 6 oiyn ótkizdi (3 útys, 1 teng oiyn, 2 jenilis). 10 dop soqty, óz qaqpasyna 6 gol jiberip aldy. «Qayrattyn» golyn soqqandar: Rojkov – 3, Chebotarev jәne Piunovskiy – 2-den, Tyagusov, Sevidov jәne Markin – 1-den.

Qazaq futbolynyng tarihy halyqaralyq tabysy endi qashan jalghasar eken?

Sәken Sybanbay

Abai.kz